EDTA چیه و به چه دردی میخوره؟ تجربه یه خونه دار بلاکشده با این ماده جادویی

بزن بریم سراغ EDTA! این قلمبه سلمبه چیه دیگه؟ + کلی کاربرد خفن و تجربه شخصی!

یه روز داشتم ظرفا رو می شستم اعصابم از دست لکه های آب جوشیده روشون خط خطی شده بود. هر چی می سابیدم انگار نه انگار! رسوبِ کَلسیوم مثل کنه چسبیده بود. همون موقع بود که یه دوستی بهم گفت : “رفیق چرا از EDTA استفاده نمی کنی؟” EDTA؟ چی هست اصلاً؟ اسم یه داروی جدیده؟ یه نوع شوینده ی فضایی؟ هیچی نمی دونستم. ولی از اونجایی که از رسوب ها متنفر بودم و هر راهی رو امتحان می کردم گفتم بزنم به دلِ دریا و ببینم این EDTA چی از آب درمیاد!

EDTA دیگه چیه؟ این اسمِ قلمبه سلمبه چی از جون ما می خواد؟

خب اول از همه بگم که EDTA یه اسم اختصاریه برای یه ترکیب شیمیایی خیلی باحال به اسم اتیلن دی آمین تترا استیک اسید. اگه اسمش براتون ترسناک به نظر می رسه نگران نباشید! خود منم اولش فکر کردم دارم فرمول یه ماده منفجره رو می خونم! ولی قضیه خیلی ساده تر از این حرفاست.

به زبون خیلی خودمونی EDTA یه جور چنگله ساز قویه. حالا چنگله ساز یعنی چی؟ تصور کنید یه چنگال خیلی قوی دارید که می تونید باهاش فلزات رو محکم بچسبونید. EDTA هم دقیقاً همین کار رو می کنه منتها در سطح مولکولی و خیلی ریز! اون میاد به یون های فلزی (مثل کلسیم منیزیم آهن و …) می چسبه و اونها رو به دام میندازه. این کارش خیلی جاها به درد می خوره که کم کم بهش می رسیم.

چنگله ساز این یعنی چی؟ مگه داریم غذا می خوریم؟

شاید با شنیدن کلمه “چنگله ساز” فکر کنید داریم راجع به آشپزی و قاشق چنگال حرف می زنیم! ولی تو شیمی “چنگله سازی” یه مفهوم خیلی مهم و کاربردیه. وقتی یه ماده چنگله ساز مثل EDTA با یه یون فلزی ترکیب میشه یه ساختار حلقوی تشکیل میده که مثل یه چنگال یون فلزی رو محکم نگه می داره. به این ساختار حلقوی میگن کِلات.

این قابلیت چنگله سازی EDTA خیلی خاصه چون باعث میشه یون های فلزی دیگه نتونن به راحتی با مواد دیگه واکنش بدن. مثلاً اگه یون کلسیم توی آب باشه و شما EDTA اضافه کنید EDTA میاد کلسیم رو می گیره و دیگه کلسیم نمی تونه رسوب تشکیل بده یا با مواد دیگه واکنش نشون بده. مثل این می مونه که یه پلیس بیاد یه خلافکار رو دستگیر کنه و دیگه نتونه خرابکاری کنه!

رسوب و دردسرهای اون؛ پای EDTA وسط میاد!

خب برگردیم به همون ماجرای ظرف های پر از رسوب خودم! همونطور که گفتم رسوب های کلسیم و منیزیم خیلی رو اعصابن. روی شیرآلات توی کتری روی دوش حموم و همه جای دیگه خونه پیداشون میشه. این رسوب ها فقط ظاهر بدی ندارن کلی دردسر دیگه هم دارن :

• کاهش عمر وسایل : رسوب توی لوله ها و وسایل گرمایشی باعث میشه راندمانشون کم بشه و زودتر خراب بشن.
• کاهش کارایی شوینده ها : رسوب توی آب سخت باعث میشه صابون و شامپو خوب کف نکنن و لباس ها و ظرف ها خوب تمیز نشن.
• ایجاد لکه و کدری : رسوب روی سطوح مختلف لکه و کدری ایجاد می کنه و ظاهر خونه رو زشت می کنه.

اینجا دقیقا همون جاییه که EDTA مثل سوپرمن وارد میشه! EDTA با خاصیت چنگله سازی خودش یون های کلسیم و منیزیم رو که عامل اصلی رسوب هستن به دام میندازه و از تشکیل رسوب جلوگیری می کنه. به همین خاطره که خیلی از شوینده ها و پاک کننده های قوی از EDTA استفاده می کنن.

تجربه شخصی من با EDTA؛ از شکست تا پیروزی!

اولین بار که خواستم از EDTA استفاده کنم راستش یه کم دست و پام می لرزید! آخه اسمش خیلی شیمیایی و پیچیده بود. می ترسیدم یه وقت یه بلایی سر ظرف و ظروفم بیارم! ولی خب گفتم دل رو بزنم به دریا و یه امتحان کنم.

رفتم از یه فروشگاه مواد شیمیایی یه مقدار پودر EDTA خریدم. اون موقع هنوز خیلی اطلاعات نداشتم و دقیقاً نمی دونستم چقدر باید استفاده کنم. یه مقدار زیادی پودر EDTA رو توی یه سطل آب گرم ریختم و ظرف های رسوب گرفته رو گذاشتم توش. فکر می کردم هر چی بیشتر بهتر!

نتیجه؟ خب راستش خیلی جالب نشد! رسوب ها یه کم بهتر شدن ولی نه اونقدر که انتظار داشتم. از طرفی یه بوی تند و شیمیایی هم توی خونه پیچیده بود که خیلی خوشایند نبود. فهمیدم که زیادی EDTA ریختم و احتمالاً غلظتش خیلی بالا بوده. این تجربه یه شکست بود ولی باعث شد بفهمم که استفاده از EDTA هم قلق داره و باید با دقت و به اندازه ازش استفاده کرد.

بعد از اون تجربه کلی توی اینترنت و کتاب ها راجع به EDTA تحقیق کردم. فهمیدم که غلظت مناسب خیلی مهمه و باید با دوز کم شروع کرد و کم کم زیادش کرد تا به نتیجه دلخواه رسید. همچنین فهمیدم که EDTA فقط برای رسوب نیست و کاربردهای خیلی متنوع تری هم داره.

بار دوم که خواستم از EDTA استفاده کنم خیلی محتاط تر عمل کردم. یه مقدار خیلی کم پودر EDTA رو توی آب ولرم حل کردم و این بار فقط شیرآلات و دوش حموم رو که خیلی رسوب گرفته بودن با یه پارچه آغشته به محلول EDTA تمیز کردم. نتیجه فوق العاده بود! رسوب ها خیلی راحت پاک شدن و شیرآلات مثل روز اول برق افتادن. این بار دیگه واقعاً حس پیروزی داشتم! فهمیدم که با کمی دقت و حوصله EDTA می تونه یه ابزار خیلی کارآمد برای تمیزکاری و رفع مشکلات مربوط به رسوب باشه.

EDTA فقط برای رسوب نیست! کاربردهای باحال دیگه اش رو هم بگم؟

همونطور که گفتم EDTA فقط به درد رسوب زدایی نمیخوره. این ماده جادویی کاربردهای خیلی متنوع تری داره که شاید براتون جالب باشه :

• صنایع غذایی : EDTA رو به عنوان نگهدارنده به بعضی از مواد غذایی اضافه می کنن. چون می تونه از واکنش فلزات با مواد غذایی جلوگیری کنه و باعث میشه مواد غذایی دیرتر فاسد بشن و رنگ و طعمشون حفظ بشه. مثلاً توی سس مایونز ترشیجات و کنسروها ممکنه EDTA پیدا کنید.
• محصولات آرایشی و بهداشتی : EDTA توی خیلی از شامپوها نرم کننده ها لوسیون ها و کرم ها هم استفاده میشه. اینجا هم به عنوان نگهدارنده و همچنین برای بهبود عملکرد بقیه مواد استفاده میشه. EDTA می تونه به پایداری فرمولاسیون محصول کمک کنه و از تغییر رنگ و بوی محصول جلوگیری کنه.
• داروسازی : EDTA توی بعضی از داروها هم کاربرد داره. مثلاً توی بعضی از قطره های چشمی و محلول های تزریقی از EDTA به عنوان نگهدارنده و پایدارکننده استفاده میشه. یه کاربرد جالب دیگه EDTA توی داروسازی درمان مسمومیت با فلزات سنگین هست. EDTA می تونه با فلزات سنگین مثل سرب و جیوه ترکیب بشه و اونها رو از بدن دفع کنه. به این روش درمان میگن کِلات درمانی.
• آزمایشگاه ها : EDTA توی آزمایشگاه های پزشکی و شیمیایی خیلی پرکاربرده. از EDTA به عنوان ضد انعقاد خون توی آزمایش های خون استفاده میشه. همچنین توی خیلی از آزمایش های شیمیایی برای جدا کردن و اندازه گیری فلزات از EDTA استفاده میشه.
• کشاورزی : EDTA توی کشاورزی هم کاربرد داره. از EDTA به عنوان کود میکرو مغذی برای گیاهان استفاده میشه. EDTA می تونه به جذب بهتر عناصر ریز مغذی مثل آهن روی و منگنز توسط گیاهان کمک کنه.
• صنعت : EDTA توی خیلی از صنایع هم کاربرد داره. مثلاً توی صنعت کاغذسازی نساجی و آبکاری فلزات از EDTA به عنوان عامل کمپلکس ساز و پایدارکننده استفاده میشه.

راه حل های عملی و امتحان شده؛ اینا رو از دست نده!

خب حالا که فهمیدیم EDTA چیه و چه کاربردهایی داره بریم سراغ راه حل های عملی و امتحان شده برای استفاده از EDTA تو خونه :

• رسوب زدایی از کتری و سماور : یه قاشق چایخوری پودر EDTA رو توی کتری یا سماور پر از آب بریزید و بذارید بجوشه. بعد از چند دقیقه آب رو خالی کنید و کتری یا سماور رو خوب آبکشی کنید. رسوب ها به راحتی پاک میشن. میتونید این کار رو چند بار تکرار کنید تا رسوب ها کاملاً از بین برن.
• رسوب زدایی از شیرآلات و دوش حموم : یه مقدار پودر EDTA رو توی آب ولرم حل کنید و با یه پارچه نرم یا اسفنج محلول رو روی شیرآلات و دوش حموم بمالید. بعد از چند دقیقه با یه پارچه مرطوب تمیز کنید. رسوب ها خیلی راحت پاک میشن و شیرآلات و دوش حموم برق میفتن.
• پاک کردن لکه های سخت از ظروف : برای پاک کردن لکه های سخت چای قهوه و رسوب از ظروف میتونید یه مقدار پودر EDTA رو به مایع ظرفشویی اضافه کنید و ظرف ها رو مثل همیشه بشورید. EDTA به پاک شدن بهتر لکه ها کمک می کنه.
• تقویت شامپو و نرم کننده : اگه موهاتون به خاطر آب سخت کدر و وز شده میتونید یه مقدار خیلی کم پودر EDTA رو به شامپو یا نرم کننده تون اضافه کنید. EDTA به نرم شدن موها و رفع کدریشون کمک می کنه. البته حواستون باشه که مقدار EDTA خیلی کم باشه چون استفاده زیادش میتونه باعث خشکی مو بشه.
• تمیز کردن ماشین لباسشویی و ظرفشویی : برای تمیز کردن ماشین لباسشویی و ظرفشویی و رسوب زدایی ازشون میتونید یه مقدار پودر EDTA رو به همراه شوینده مخصوص ماشین بریزید و ماشین رو خالی روشن کنید. EDTA به تمیز شدن بهتر ماشین و رفع رسوب ها کمک می کنه.

نکات مهم :

• غلظت مناسب : همیشه با غلظت کم شروع کنید و کم کم زیادش کنید تا به نتیجه دلخواه برسید. استفاده زیاد از EDTA ممکنه باعث آسیب به بعضی سطوح بشه.
• ایمنی : EDTA به طور کلی ماده بی خطریه ولی بهتره موقع استفاده ازش دستکش بپوشید و از تماس مستقیم با پوست و چشم خودداری کنید. همچنین از استنشاق پودر EDTA خودداری کنید.
• آبکشی کامل : بعد از استفاده از EDTA برای تمیزکاری سطوح رو خوب آبکشی کنید تا هیچ اثری از EDTA باقی نمونه.
• تست روی سطح کوچک : قبل از استفاده از EDTA روی سطوح حساس حتماً روی یه قسمت کوچیک و غیرقابل دید تست کنید تا مطمئن بشید به سطح آسیب نمی زنه.

اگه EDTA جواب نداد چی؟ جایگزین ها رو بشناس!

با اینکه EDTA خیلی ماده کارآمدیه ولی ممکنه تو بعضی موارد جواب نده یا شما به دلایلی نخواید ازش استفاده کنید. خوشبختانه جایگزین های دیگه ای هم برای EDTA وجود داره :

• سرکه سفید : سرکه سفید یه رسوب زدای طبیعی و ارزونه که خیلی جاها به درد میخوره. میتونید از سرکه سفید برای رسوب زدایی از کتری سماور شیرآلات و دوش حموم استفاده کنید. فقط حواستون باشه که سرکه سفید بوی تندی داره و ممکنه برای بعضی سطوح مناسب نباشه.
• جوش شیرین : جوش شیرین هم یه ماده تمیزکننده و رسوب زدای طبیعیه که خیلی ملایم تر از EDTA و سرکه سفیده. میتونید از جوش شیرین برای پاک کردن لکه های ملایم و رسوب های سطحی استفاده کنید.
• اسید سیتریک (جوهر لیمو) : اسید سیتریک هم یه رسوب زدای قویه که توی خیلی از پاک کننده های تجاری استفاده میشه. میتونید پودر اسید سیتریک رو از عطاری ها تهیه کنید و برای رسوب زدایی از کتری و سماور و شیرآلات استفاده کنید. اسید سیتریک هم مثل EDTA باید با احتیاط استفاده بشه و غلظتش کنترل بشه.
• محصولات رسوب زدای تجاری : تو بازار پر از محصولات رسوب زدای تجاریه که مخصوص رسوب زدایی از سطوح مختلف طراحی شدن. این محصولات معمولاً حاوی اسیدهای قوی تری مثل اسید کلریدریک یا اسید فسفریک هستن و باید با احتیاط بیشتری استفاده بشن. قبل از استفاده از این محصولات حتماً دستورالعمل روی بسته بندی رو به دقت بخونید و از دستکش و ماسک استفاده کنید.

حرف آخر و جمع بندی؛ خلاصه ی مفید و مختصر!

خب رسیدیم به آخر این مقاله طولانی! امیدوارم تا اینجا خسته نشده باشید و اطلاعات مفیدی راجع به EDTA کسب کرده باشید. به طور خلاصه بخوام بگم :

• EDTA یه ماده چنگله ساز قویه که می تونه یون های فلزی رو به دام بندازه و از واکنش شون با مواد دیگه جلوگیری کنه.
• EDTA کاربردهای خیلی متنوعی داره از رسوب زدایی و تمیزکاری خونه گرفته تا صنایع غذایی آرایشی بهداشتی داروسازی آزمایشگاه ها کشاورزی و صنعت.
• استفاده از EDTA تو خونه خیلی راحته و می تونه مشکلات زیادی رو حل کنه مثل رسوب زدایی از وسایل خونه پاک کردن لکه های سخت و تقویت شامپو و نرم کننده.
• مهم ترین نکته تو استفاده از EDTA رعایت غلظت مناسب و نکات ایمنیه. همیشه با غلظت کم شروع کنید و از دستکش و ماسک استفاده کنید.
• اگه EDTA جواب نداد جایگزین های دیگه ای مثل سرکه سفید جوش شیرین و اسید سیتریک هم وجود داره.

در نهایت EDTA یه ابزار خیلی کاربردی و مفیده که می تونه زندگی ما رو تو خیلی از زمینه ها راحت تر کنه. فقط کافیه بدونیم چطور و کجا ازش استفاده کنیم!

سوالات پرتکرار شما درباره EDTA؛ جواب های کوتاه و مفید!

سؤال ۱ : آیا EDTA برای سلامتی ضرر داره؟

جواب : EDTA به طور کلی ماده بی خطریه و توی خیلی از محصولات غذایی آرایشی بهداشتی و دارویی استفاده میشه. ولی اگه به مقدار زیاد و به صورت خوراکی مصرف بشه ممکنه مشکلاتی ایجاد کنه. به همین خاطره که باید از مصرف خوراکی EDTA خودداری بشه و موقع استفاده برای تمیزکاری هم نکات ایمنی رعایت بشه.

سؤال ۲ : از کجا میتونم EDTA بخرم؟

جواب : پودر EDTA رو میتونید از فروشگاه های مواد شیمیایی عطاری های بزرگ و بعضی از فروشگاه های آنلاین تهیه کنید. همچنین خیلی از شوینده ها و پاک کننده های تجاری هم حاوی EDTA هستن که میتونید از سوپرمارکت ها و فروشگاه های لوازم بهداشتی تهیه کنید.

سؤال ۳ : آیا EDTA به سطوح آسیب میزنه؟

جواب : EDTA به طور کلی ماده ملایمیه و به بیشتر سطوح آسیب نمی زنه. ولی ممکنه روی بعضی از سطوح حساس مثل سطوح رنگ شده یا سطوح آلومینیومی تاثیر بذاره. به همین خاطره که قبل از استفاده از EDTA روی سطوح حساس بهتره روی یه قسمت کوچیک و غیرقابل دید تست کنید.

حالا نوبت شماست! تجربه هاتون رو با ما به اشتراک بذارید!

خب دوستان اینم از مقاله مفصل ما راجع به EDTA! حالا نوبت شماست که تجربه هاتون رو با ما به اشتراک بذارید. آیا تا حالا از EDTA استفاده کردید؟ چه تجربه هایی داشتید؟ چه سوالات دیگه ای راجع به EDTA دارید؟ منتظر نظرات و سوالاتتون هستم! با هم یاد می گیریم و مشکلاتمون رو حل می کنیم!