مهریه به چه زنی تعلق نمیگیرد؟ بررسی جامع شرایط قانونی در ایران

مهریه به محض عقد نکاح صحیح، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند در هر زمان آن را مطالبه کند. با این حال، در مواردی خاص و استثنایی مانند بطلان یا فسخ نکاح قبل از نزدیکی، فوت پیش از نزدیکی و تعیین مهریه، طلاق قبل از نزدیکی (که منجر به تعلق نصف مهریه می شود)، و یا بخشش مهریه توسط خود زن، ممکن است مهریه به او تعلق نگیرد یا میزان آن کاهش یابد. این مقاله به بررسی دقیق و مستند این شرایط می پردازد تا ابهامات رایج در این زمینه را برطرف سازد و درک صحیحی از حقوق و تکالیف مرتبط با مهریه ارائه دهد.

مهریه، یکی از بنیادین ترین حقوق مالی است که شرع اسلام و به تبع آن، قوانین جمهوری اسلامی ایران، برای زن در نظر گرفته اند. این حق مالی، نه تنها پشتوانه اقتصادی برای زن محسوب می شود، بلکه نمادی از احترام و تعهد مرد در آغاز زندگی مشترک است. با وجود این اهمیت، بسیاری از افراد جامعه، به ویژه در مراحل مختلف زندگی زناشویی یا در مواجهه با چالش های حقوقی، در مورد شرایط تعلق یا عدم تعلق مهریه با ابهامات و تصورات نادرست مواجه هستند. باورهای غلطی نظیر تأثیر خیانت زن یا عدم تمکین او بر مهریه، پیچیدگی های این موضوع را دوچندان می کند.

هدف از نگارش این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع، دقیق و کاملاً مستند به قوانین جاری کشور است تا کلیه شرایط و مواردی که در آن ها مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا میزان آن کاهش می یابد، به طور شفاف و قابل فهم تبیین گردد. با ارجاع به مواد قانونی مربوطه، این محتوا تلاش می کند تا ضمن رفع ابهامات حقوقی، به مخاطبان یاری رساند تا درک صحیحی از حقوق و تکالیف خود در زمینه مهریه پیدا کنند و به عنوان یک منبع معتبر و مرجع برای کسب اطلاعات حقوقی مورد استفاده قرار گیرد.

مبانی حقوقی مهریه و اصل کلی تعلق آن

مهریه، مالی است که در عقد نکاح، مرد به زن خود می پردازد یا تعهد به پرداخت آن را بر عهده می گیرد. این حق مالی، ماهیت ویژه ای در نظام حقوقی ایران دارد و از زمان انعقاد عقد نکاح صحیح، به ملکیت زن در می آید.

تعریف مهریه و انواع آن

مهریه به طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک دارای شرایط و احکام خاص خود هستند:

• مهرالمسمی: این نوع مهریه، مبلغ یا مالی است که به طور صریح و با توافق طرفین (زن و مرد) در هنگام عقد نکاح تعیین و در سند ازدواج ثبت می شود. اصل بر این است که مهریه باید دارای مالیت و مشروعیت باشد و قابلیت تملیک را دارا باشد.
• مهرالمثل: در مواردی که مهریه در عقد نکاح تعیین نشده باشد یا اگر تعیین شده، باطل باشد، و پس از آن نزدیکی واقع شود، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل، مهریه ای است که با توجه به وضعیت اجتماعی، تحصیلات، سن، موقعیت خانوادگی زن و عرف جامعه، توسط دادگاه تعیین می شود و قصد و اراده طرفین در تعیین آن نقشی ندارد.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که در عقد دائم، مهریه ای تعیین نشده باشد و طلاق نیز قبل از وقوع نزدیکی رخ دهد. در این حالت، زن مستحق مهرالمتعه است که میزان آن با توجه به وضعیت مالی و دارایی های مرد (و نه شأن زن)، توسط دادگاه مشخص می گردد.

اصل کلی: مالکیت زن بر مهریه از زمان عقد نکاح

بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران: به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این ماده به صراحت بیانگر این واقعیت حقوقی است که مهریه، به صرف جاری شدن صیغه عقد نکاح صحیح، به ملکیت زن در می آید و حق مطالبه آن برای زن ایجاد می شود. این مالکیت، یک مالکیت قطعی و کامل است، بدین معنا که زن می تواند مهریه خود را هر زمان که بخواهد (در صورت عندالمطالبه بودن) از همسرش مطالبه کند، آن را به دیگری انتقال دهد، یا حتی آن را ببخشد.

باید توجه داشت که عندالمطالبه بودن یا عندالاستطاعه بودن مهریه، صرفاً شیوه و زمان پرداخت آن را مشخص می کند و هیچ تأثیری بر اصل مالکیت زن بر مهریه ندارد. حتی اگر مهریه عندالاستطاعه باشد و مرد توانایی پرداخت آن را نداشته باشد، این موضوع از حق مالکیت زن بر مهریه نمی کاهد و او همچنان مالک قانونی آن محسوب می شود و در صورت فراهم شدن شرایط مالی مرد، می تواند مهریه خود را مطالبه کند.

مهمترین شرایط عدم تعلق یا کاهش مهریه به زن

اگرچه اصل بر تعلق مهریه به زن است، اما قانونگذار در مواردی خاص، شرایطی را پیش بینی کرده که بر اساس آن ها، مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا میزان آن کاهش می یابد. درک این موارد برای زوجین از اهمیت بالایی برخوردار است.

بطلان عقد نکاح و عدم تعلق مهریه (ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی)

بطلان عقد نکاح به معنای آن است که عقد از ابتدا فاقد شرایط صحت شرعی و قانونی بوده و در نتیجه، هیچ اثر حقوقی بر آن مترتب نیست؛ گویی که از ابتدا عقدی وجود نداشته است. ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی در این خصوص مقرر می دارد: هرگاه عقد نکاح باطل باشد و دخول هم واقع نشده باشد، زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته باشد، مرد می تواند آن را استرداد کند.

مصادیق عقد باطل شامل مواردی است که یکی از شرایط اساسی صحت عقد نکاح رعایت نشده باشد؛ مانند:

• ازدواج با محارم نسبی، سببی یا رضاعی.
• ازدواج با زن در عده دیگری.
• ازدواج بدون قصد انشا یا فقدان شرایط اهلیت (مانند جنون).
• ازدواج با زنی که همسر دارد، در صورتی که مرد از وجود همسر مطلع باشد.

نکته کلیدی در این ماده، شرط عدم نزدیکی است. اگر عقد باطل بوده و نزدیکی میان زوجین واقع نشده باشد، زن هیچ حقی بر مهریه ندارد. اما، اگر با وجود بطلان عقد، نزدیکی نیز صورت گرفته باشد (در صورتی که زن از بطلان عقد بی اطلاع بوده باشد)، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. زیرا در این حالت، زن به گمان صحت عقد، خود را در اختیار مرد قرار داده و این عمل موجب استحقاق او بر مهرالمثل می شود.

فسخ نکاح و تاثیر آن بر مهریه (ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی)

فسخ نکاح، به معنای انحلال عقد نکاح به دلیل وجود یکی از عیوب یا تدلیس قانونی است. فسخ با طلاق متفاوت است؛ در طلاق، عقد صحیح بوده و به اراده طرفین یا حکم دادگاه منحل می شود، اما در فسخ، عقد به دلیل وجود نقصی از ابتدا قابل انحلال است. ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی بیان می دارد: هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهر ندارد؛ مگر در صورتی که موجب فسخ، عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.

موارد قانونی فسخ نکاح (عیوب زن و مرد) شامل:

• عیوب مرد: عنن (ناتوانی جنسی)، خصاء (اختیاراً بیضه را از دست دادن)، جبّ (قطع آلت تناسلی).
• عیوب زن: قرن (استخوان در فرج)، جذام (بیماری پوستی)، برص (پیسی)، افضاء (یکی شدن مجاری ادرار و مدفوع)، زمین گیری، نابینایی از هر دو چشم.

بر اساس این ماده، اگر فسخ نکاح قبل از نزدیکی واقع شود، به جز یک استثناء، مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد. استثناء مهم، فسخ به دلیل عنن (ناتوانی جنسی مرد) است. در این حالت، حتی اگر نزدیکی هم صورت نگرفته باشد، زن مستحق نصف مهرالمسمی خواهد بود. این استثناء به دلیل حمایت از زن و جبران ضرر روحی و مادی او در مواجهه با ناتوانی جنسی همسرش پیش بینی شده است.

فوت یکی از زوجین پیش از نزدیکی و تعیین مهریه (ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی)

فوت یکی از زوجین، به طور طبیعی، عقد نکاح را منحل می کند. اما در خصوص مهریه، شرایط فوت و تعیین یا عدم تعیین آن بسیار مهم است. ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی تصریح دارد: اگر یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد، زن مستحق هیچ گونه مهری نمی باشد.

این ماده سه شرط اساسی را برای عدم تعلق مهریه مطرح می کند:

1. فوت یکی از زوجین رخ داده باشد.
2. فوت قبل از نزدیکی اتفاق افتاده باشد.
3. مهریه در عقد نکاح تعیین نشده باشد.

در صورتی که هر سه شرط فوق محقق شوند، زن و یا ورثه او هیچ حقی بر مهریه نخواهند داشت. اما اگر مهریه در عقد تعیین شده باشد و قبل از نزدیکی یکی از زوجین فوت کند، زن مستحق تمام مهرالمسمی خواهد بود. همچنین اگر مهریه تعیین نشده باشد ولی نزدیکی صورت گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل است که در صورت فوت، ورثه او می توانند آن را مطالبه کنند.

طلاق پیش از نزدیکی و حکم نصف مهریه (ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی)

طلاق یکی از راه های انحلال عقد نکاح است. در شرایطی که طلاق قبل از وقوع نزدیکی رخ می دهد، حکم مهریه متفاوت از حالتی است که نزدیکی صورت گرفته باشد. ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی می گوید: هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد، حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند.

بر این اساس، در صورتی که زوجین پیش از نزدیکی از هم طلاق بگیرند (چه طلاق به درخواست مرد باشد، چه به درخواست زن و دارای حق طلاق یا شرایط عسر و حرج باشد)، زن تنها مستحق نصف مهرالمسمی است. این قاعده در مورد عقد دائم صدق می کند و برای عقد موقت، در صورت عدم نزدیکی، مهریه ای تعلق نمی گیرد (مگر آنکه در شرایط خاص مهرالمتعه تعیین شود). اگر مرد پیش از طلاق، تمام مهریه را به زن پرداخت کرده باشد، حق دارد نصف آن را از زن باز پس گیرد.

در صورتی که مهریه ای در عقد تعیین نشده باشد و طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. همانطور که پیشتر اشاره شد، مهرالمتعه مبلغی است که با توجه به وضعیت مالی مرد توسط دادگاه تعیین می شود.

بخشیدن مهریه توسط زن (ابراء ذمه شوهر)

یکی از راه های عدم تعلق مهریه به زن، بخشیدن آن توسط خود اوست. این عمل که در اصطلاح حقوقی ابراء ذمه یا بذل مهریه نامیده می شود، به معنای صرف نظر کردن زن از حق مالی خود است. شرط اساسی برای صحت بخشش مهریه، رضایت و اختیار کامل زن است. بدین معنا که زن بدون هیچ اجبار یا فشاری و با اراده آزاد خود، مهریه را به همسرش ببخشد.

این بخشش می تواند به صورت شفاهی یا کتبی باشد، اما برای اعتبار و سندیت بیشتر، توصیه می شود که بخشش مهریه به صورت رسمی و در دفاتر اسناد رسمی یا در حضور قاضی و با اقرار در دادگاه صورت گیرد تا در آینده امکان انکار یا ادعای اجبار وجود نداشته باشد. پس از ابراء ذمه، ذمه مرد از پرداخت مهریه بری می شود و زن دیگر حقی برای مطالبه آن نخواهد داشت.

مواردی مانند طلاق خلع و مبارات که در ادامه توضیح داده می شوند، نمونه های بارزی از بذل مهریه توسط زن هستند که برای رهایی از زندگی مشترک صورت می گیرد.

طلاق خلع و طلاق مبارات و نقش مهریه

طلاق خلع و مبارات، دو نوع از طلاق بائن هستند که در آن ها زن با بخشیدن مالی (که معمولاً مهریه یا بخشی از آن است) از شوهر خود جدا می شود.

• طلاق خلع: این طلاق زمانی رخ می دهد که زن از همسر خود کراهت داشته باشد (او را دوست نداشته باشد یا از او تنفر داشته باشد) و در قبال این کراهت، مالی را (مهریه یا معادل آن) به شوهر خود ببخشد تا او را راضی به طلاق کند. به این مال فدیه نیز گفته می شود.
• طلاق مبارات: این طلاق زمانی اتفاق می افتد که کراهت بین زن و شوهر متقابل باشد؛ یعنی هم زن از مرد کراهت داشته باشد و هم مرد از زن. در این حالت نیز زن مالی (که نباید بیشتر از مهریه باشد) را به شوهر خود می بخشد تا طلاق واقع شود.

نکته مهم در طلاق های خلع و مبارات این است که این طلاق ها از نوع بائن هستند، به این معنا که پس از وقوع طلاق، مرد حق رجوع به زن را در دوران عده ندارد. اما یک استثناء مهم وجود دارد: اگر زن در زمان عده (که معمولاً سه طُهر است) از بذل خود (یعنی بخشش مهریه) رجوع کند، طلاق از حالت بائن خارج شده و به طلاق رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا می کند. در این صورت، زن مجدداً مستحق مهریه خود خواهد شد.

عدم تعیین مهریه در عقد دائم و پیامدهای آن

در عقد دائم، عدم تعیین مهریه در هنگام عقد، به خودی خود باعث بطلان عقد نمی شود و عقد صحیح است. اما پیامدهای حقوقی متفاوتی در پی خواهد داشت:

• اگر مهریه در عقد دائم تعیین نشده باشد و قبل از نزدیکی، زوجین از هم جدا شوند (چه از طریق طلاق و چه از طریق فسخ)، هیچ مهریه ای (نه مهرالمسمی و نه مهرالمثل) به زن تعلق نمی گیرد. در این شرایط، زن فقط مستحق مهرالمتعه خواهد بود که همانطور که پیشتر توضیح داده شد، مبلغی است که با توجه به وضعیت مالی مرد، توسط دادگاه تعیین می شود.
• اگر مهریه در عقد دائم تعیین نشده باشد و پس از نزدیکی، زوجین از هم جدا شوند، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل با توجه به شأن و وضعیت زن تعیین می شود.

بنابراین، عدم تعیین مهریه در عقد دائم به معنای عدم تعلق مهریه نیست، بلکه تنها نوع و شرایط تعلق آن را تغییر می دهد و در صورت عدم نزدیکی، منجر به تعلق مهرالمتعه به جای مهرالمثل یا مهرالمسمی می شود.

در حقوق ایران، مهریه یک حق مالی است که به محض عقد نکاح به ملکیت زن درمی آید. با این حال، در برخی شرایط خاص مانند بطلان عقد، فسخ نکاح قبل از نزدیکی (به جز در مورد عنن مرد)، فوت قبل از نزدیکی و تعیین مهریه، یا طلاق قبل از نزدیکی، ممکن است مهریه به طور کامل یا جزئی به زن تعلق نگیرد.

تصحیح باورهای غلط و ابهامات رایج درباره مهریه

در جامعه ما باورهای غلط و ابهامات فراوانی پیرامون مهریه و شرایط تعلق آن وجود دارد که ممکن است منجر به دعاوی حقوقی پیچیده و اختلافات خانوادگی شود. لازم است این باورها بر اساس قانون مورد بررسی و تصحیح قرار گیرند.

آیا خیانت زن، حق مهریه را ساقط می کند؟

پاسخ قاطعانه و مستند به قانون، خیر است. این یکی از شایع ترین باورهای غلط در میان مردم است. مهریه، یک حق مالی شرعی و قانونی است که با نفس عقد نکاح صحیح برای زن ایجاد می شود و به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود (ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی). این حق کاملاً مستقل از رفتارهای اخلاقی یا حتی ارتکاب جرائم توسط زن است. حتی اگر زن مرتکب خیانت، زنا، یا هر جرم دیگری شود، این اعمال به هیچ وجه باعث سقوط حق او بر مهریه نخواهد شد.

بنابراین، مرد نمی تواند به دلیل خیانت همسرش، از پرداخت مهریه خودداری کند. تنها در صورتی مهریه به زن تعلق نمی گیرد که یکی از شرایط حقوقی پیش بینی شده در قانون مدنی (مانند بطلان یا فسخ نکاح قبل از نزدیکی یا بخشش مهریه توسط خود زن) وجود داشته باشد که این موارد نیز ارتباطی به رفتار اخلاقی زن ندارند.

آیا عدم تمکین (نشوز) زن، مهریه را از بین می برد؟

پاسخ روشن به این سوال نیز خیر است. عدم تمکین یا نشوز زن به معنای عدم انجام وظایف زناشویی خاص (تمکین خاص) و عام (مانند عدم سکونت در منزل مشترک بدون دلیل موجه) است. در صورت اثبات عدم تمکین، مرد می تواند از پرداخت نفقه به زن خودداری کند. نفقه، حق مالی است که در قبال تمکین زن به او تعلق می گیرد.

اما حق مهریه، همانند نفقه، مشروط به تمکین نیست. مهریه به محض عقد نکاح به ملکیت زن در می آید و عدم تمکین زن، هیچ تأثیری بر حق او برای مطالبه مهریه ندارد. بنابراین، حتی زنی که ناشزه محسوب می شود و نفقه به او تعلق نمی گیرد، همچنان می تواند مهریه خود را مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است.

آیا درخواست طلاق از سوی زن، باعث عدم تعلق مهریه می شود؟

پاسخ به این پرسش نیز خیر است. صرف اینکه زن متقاضی طلاق باشد، حق مهریه او را ساقط نمی کند. زن می تواند در صورت داشتن حق طلاق (مانند حق طلاق ضمن عقد یا وکالت در طلاق) یا اثبات عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل در زندگی مشترک) در دادگاه، درخواست طلاق دهد و در کنار آن، مهریه خود را نیز مطالبه کند. دادگاه در صورت احراز شرایط، حکم به طلاق و پرداخت مهریه خواهد داد.

تنها حالتی که درخواست طلاق از سوی زن ممکن است به عدم تعلق یا کاهش مهریه منجر شود، زمانی است که زن برای رهایی از زندگی مشترک و جلب رضایت مرد به طلاق، خود اقدام به بذل مهریه کند. این حالت عمدتاً در قالب طلاق خلع یا طلاق مبارات رخ می دهد که پیشتر توضیح داده شد. در این موارد نیز، عدم تعلق مهریه نه به دلیل درخواست طلاق از سوی زن، بلکه به دلیل بخشش ارادی مهریه توسط اوست.

تفاوت های اساسی مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه

در نظام حقوقی ایران، مهریه انواع مختلفی دارد که شناخت تفاوت های آن ها برای درک صحیح احکام حقوقی مربوطه ضروری است. در این بخش، تفاوت های کلیدی سه نوع اصلی مهریه یعنی مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه را در قالب یک جدول مقایسه ای جامع ارائه می دهیم.

ویژگی / نوع مهریه	مهرالمسمی (مهریه عادی)	مهرالمثل	مهرالمتعه
تعریف	مهریه ای که با توافق زن و مرد در زمان عقد تعیین و ثبت می شود.	مهریه ای که در صورت عدم تعیین مهریه در عقد و وقوع نزدیکی، بر اساس شأن زن و عرف جامعه توسط دادگاه تعیین می شود.	مبلغی است که در صورت عدم تعیین مهریه در عقد و طلاق قبل از نزدیکی، با توجه به وضعیت مالی مرد، توسط دادگاه برای زن تعیین می شود.
زمان تعیین	هنگام عقد نکاح	پس از وقوع نزدیکی (و عدم تعیین مهریه در عقد)	هنگام طلاق قبل از نزدیکی (و عدم تعیین مهریه در عقد)
مبنا و معیار	توافق و اراده طرفین	عرف، شأن اجتماعی، سن، تحصیلات، موقعیت خانوادگی زن و عرف محل زندگی	وضعیت مالی و دارایی مرد (ثروت، شغل و درآمد)
لزوم وقوع نزدیکی برای تعلق	خیر (اما در صورت عدم نزدیکی و طلاق، نصف می شود)	بله (شرط اصلی تعلق)	خیر (شرط عدم نزدیکی و طلاق قبل از آن)
امکان تغییر بعد از عقد	فقط با توافق جدید و رضایت طرفین (صلح یا ابراء)	با رأی دادگاه و بر اساس معیارهای قانونی	با رأی دادگاه و بر اساس معیارهای قانونی
نوع عقد	قابل تعیین در عقد دائم و موقت	معمولاً در عقد دائم بدون مهریه	مختص عقد دائم بدون مهریه

این تمایزات حقوقی نشان می دهد که در هر یک از انواع مهریه، مبنای تعیین، زمان مطالبه و معیارهای قانونی کاملاً متفاوت است و همین امر بر نحوه تعلق یا عدم تعلق مهریه در شرایط خاص تأثیر می گذارد.

سوالات متداول

مهمترین مواردی که مرد می تواند مهریه را ندهد، کدامند؟

مرد در مواردی مانند بطلان عقد نکاح قبل از نزدیکی، فسخ نکاح قبل از نزدیکی (به جز در مورد عنن مرد)، فوت یکی از زوجین قبل از نزدیکی و تعیین مهریه، و همچنین در صورتی که زن مهریه خود را به طور ارادی و با قصد ابراء ذمه مرد ببخشد (مانند طلاق خلع یا مبارات)، می تواند مهریه را نپردازد یا از پرداخت آن معاف شود. در حالت طلاق قبل از نزدیکی نیز، مرد فقط مکلف به پرداخت نصف مهریه است.

آیا اگر زن مهریه خود را ببخشد، می تواند دوباره آن را مطالبه کند؟

بستگی به نوع بخشش دارد. اگر زن مهریه را به صورت ابراء ذمه به طور کامل و قطعی ببخشد، دیگر نمی تواند آن را مطالبه کند. اما در مواردی مانند طلاق خلع و مبارات، زن حق دارد در دوران عده از بذل (بخشش) خود رجوع کند. در این صورت، طلاق از بائن به رجعی تبدیل شده و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا می کند و زن مجدداً مالک مهریه خود خواهد شد.

تکلیف مهریه در عقد موقت (صیغه) چیست؟

در عقد موقت، تعیین مهریه از شرایط صحت عقد است؛ به عبارت دیگر، اگر مهریه در عقد موقت تعیین نشود، عقد باطل است. اگر در عقد موقت مهریه صحیحاً تعیین شده باشد و عقد نیز صحیح باشد، زن به محض عقد مالک تمام مهریه است. با این حال، اگر نزدیکی صورت نگیرد و عقد منقضی شود، مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد. اگر مدت عقد موقت به پایان برسد یا مرد بقیه مدت را ببخشد و نزدیکی صورت گرفته باشد، زن مستحق تمام مهریه است.

آیا فوت یکی از زوجین، همیشه باعث عدم تعلق مهریه می شود؟

خیر. عدم تعلق مهریه به دلیل فوت یکی از زوجین، فقط در شرایط خاصی رخ می دهد که مهریه در عقد تعیین نشده باشد و فوت نیز قبل از نزدیکی واقع شده باشد (ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی). اما اگر مهریه تعیین شده باشد و یکی از زوجین فوت کند، زن مستحق تمام مهریه است. همچنین اگر مهریه تعیین نشده باشد ولی نزدیکی صورت گرفته باشد و سپس فوت اتفاق بیفتد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود که ورثه او می توانند آن را مطالبه کنند.

در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد، زن باز هم مالک مهریه است؟

بله، مهریه چه عندالمطالبه باشد چه عندالاستطاعه، به محض جاری شدن عقد نکاح، به ملکیت زن در می آید و او مالک مهریه خود است. تفاوت این دو نوع صرفاً در زمان و نحوه مطالبه و پرداخت مهریه است. در مهریه عندالاستطاعه، زن زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد، اما این شرط به هیچ وجه از حق مالکیت زن بر مهریه نمی کاهد.

نتیجه گیری

همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، مهریه یک حق مالی اساسی و انکارناپذیر برای زن است که با عقد نکاح صحیح، به ملکیت او درمی آید. این اصل کلی در حقوق خانواده ایران مورد تأکید قرار گرفته است. با این حال، قانونگذار در شرایطی خاص و استثنائی، امکان عدم تعلق مهریه به زن، یا کاهش آن را پیش بینی کرده است.

مهمترین این شرایط شامل بطلان عقد نکاح، فسخ نکاح پیش از نزدیکی (به جز در موارد خاص مانند عنن مرد)، فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و قبل از نزدیکی، طلاق قبل از نزدیکی (که منجر به نصف شدن مهریه می شود)، بخشیدن مهریه توسط خود زن (ابراء ذمه) و همچنین در طلاق های خلع و مبارات است. شناخت دقیق این موارد از اهمیت حیاتی برخوردار است؛ زیرا بسیاری از ابهامات و تصورات غلط رایج در جامعه، نظیر تأثیر خیانت زن یا عدم تمکین او بر مهریه، فاقد وجاهت قانونی هستند و مهریه در این شرایط همچنان به زن تعلق می گیرد.

پیچیدگی مسائل حقوقی مرتبط با مهریه، به ویژه در شرایط خاص و استثنائی که به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت، ضرورت آگاهی دقیق و بهره گیری از مشاوره تخصصی را بیش از پیش نمایان می سازد. هر گونه اقدام حقوقی بدون دانش کافی، می تواند منجر به تضییع حقوق یکی از طرفین یا بروز مشکلات جدی تر شود.

لذا، به همه مخاطبان محترم توصیه اکید می شود که پیش از هرگونه اقدام حقوقی در زمینه مهریه، چه در مراحل پیش از ازدواج و تعیین مهریه و چه در مواجهه با اختلافات احتمالی یا پرونده های طلاق، حتماً با یک وکیل متخصص و باتجربه در امور خانواده مشاوره نمایند. این امر به شما کمک می کند تا از حقوق و تکالیف خود به طور کامل آگاه شوید، بهترین تصمیمات را اتخاذ کنید و از هرگونه ضرر و اشتباه حقوقی پیشگیری به عمل آورید.