پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت

پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، یک مسیر قانونی موثر برای زنانی است که قصد مطالبه مهریه خود را دارند، زیرا سند ازدواج به عنوان یک سند رسمی و لازم الاجرا تلقی می شود و امکان اقدام مستقیم از طریق مراجع ثبتی را فراهم می آورد. این روش، با توجه به ماهیت اجرایی سند، می تواند فرآیند مطالبه را از جنبه های خاصی تسهیل کند.

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک، یکی از دو مسیر اصلی قانونی است که زوجه برای وصول حقوق مالی خود پس از عقد نکاح می تواند انتخاب کند. مسیر دیگر، مراجعه به محاکم دادگستری است. در سالیان اخیر، قوانین و رویه های مرتبط با هر دو روش دستخوش تغییراتی شده اند که آگاهی از آن ها برای متقاضیان و متخصصان حقوقی ضروری است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی، تمامی ابعاد پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت را شامل مراحل، مدارک، قوانین و نکات کلیدی مورد بحث و تحلیل قرار می دهد تا درک روشنی از این فرآیند پیچیده فراهم آورد.

مقدمه ای بر مطالبه مهریه و مسیر ثبتی آن

مهریه، که ریشه در آموزه های دینی و فرهنگی جامعه ایران دارد، مالی است که بر اساس توافق زوجین در زمان عقد نکاح، بر ذمه زوج قرار گرفته و به مالکیت زوجه در می آید. این حق مالی، به محض وقوع عقد، برای زن ثابت می شود و او می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. انتخاب مسیر صحیح برای مطالبه مهریه، یکی از تصمیمات مهم و تاثیرگذار در پرونده های خانواده است که مستلزم آگاهی کامل از جوانب حقوقی و اجرایی هر روش است.

تعریف مهریه و اقسام آن (عندالمطالبه و عندالاستطاعه)

مهریه، مالی است که در عقد نکاح به عنوان پشتوانه مالی و تضمینی برای حقوق زن، از سوی مرد به او پرداخت می شود. این مال می تواند شامل هر چیزی باشد که از نظر شرع و قانون مالیت داشته باشد و قابلیت تملک را دارا باشد، از سکه طلا و املاک گرفته تا وجه نقد و حتی آموزش قرآن. انواع مهریه از نظر زمان پرداخت به دو دسته اصلی تقسیم می شوند که در ادامه به تفصیل بررسی می گردند.

مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به معنای آن است که زن می تواند در هر زمانی که اراده کند، مطالبه مهریه خود را از همسرش بنماید و مرد موظف به پرداخت آن است. شرط اصلی در این نوع مهریه، تنها اراده زن برای مطالبه و ثبوت دین بر ذمه مرد است. اکثر مهریه های ثبت شده در دفاتر ازدواج از نوع عندالمطالبه هستند. در این حالت، زن برای دریافت مهریه خود نیازی به اثبات تمکن مالی مرد ندارد و صرفاً درخواست او برای آغاز فرآیند مطالبه کافی است.

مهریه عندالاستطاعه: در مهریه عندالاستطاعه، علاوه بر مطالبه زن، تمکن و توانایی مالی مرد برای پرداخت مهریه نیز شرط است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را دریافت کند که ثابت کند مرد دارای استطاعت مالی برای پرداخت آن است. اثبات این موضوع بر عهده زن است و در صورت عدم اثبات، فرآیند مطالبه تا زمان حصول تمکن مالی مرد متوقف خواهد شد. این نوع مهریه کمتر رایج است و معمولاً با توافق صریح زوجین در عقدنامه ذکر می شود.

اعتبار سند ازدواج و نقش آن در مطالبه مهریه از ثبت

سند ازدواج به دلیل ثبت رسمی در دفاتر اسناد رسمی، از جمله اسناد لازم الاجرا محسوب می شود. این ویژگی به سند ازدواج این امکان را می دهد که مفاد آن، از جمله مهریه، بدون نیاز به حکم قضایی و صرفاً با درخواست از اداره اجرای ثبت، قابلیت اجرایی پیدا کند. ماهیت رسمی و لازم الاجرایی سند ازدواج، موجب تمایز فرآیند مطالبه مهریه از طریق ثبت با سایر دعاوی حقوقی می شود که معمولاً نیازمند رسیدگی طولانی مدت در دادگاه ها هستند. از همین رو، بسیاری از متقاضیان، به دلیل سرعت بیشتر و عدم نیاز به دادرسی قضایی، مسیر ثبتی را برای مطالبه مهریه خود ترجیح می دهند.

تحولات قانونی اخیر در مسیر مطالبه مهریه (بخشنامه 1403)

نحوه پیگیری مهریه طی سالیان اخیر دستخوش تغییرات مهمی شده است. به موجب بخشنامه شماره ۹۰۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ مورخ ۱۳۹۷/۷/۲۲ رئیس قوه قضاییه، زوجه ابتدا ملزم بود که برای مطالبه مهریه به اداره اجرای ثبت اسناد مراجعه کند و پس از عدم موفقیت در وصول تمام یا بخشی از مهریه (مانند عدم شناسایی اموال یا کفایت نکردن آن)، می توانست با اخذ گواهی از اداره ثبت، به محاکم دادگستری مراجعه نماید. این بخشنامه با هدف کاهش ورودی پرونده ها به دستگاه قضایی و تسهیل در روند وصول مهریه از طریق ثبت صادر شده بود.

با این حال، در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، به موجب قانون برنامه هفتم توسعه، بخشنامه مذکور لغو گردید. این تغییر قانونی، به زوجه این اختیار را می دهد که از ابتدا و به انتخاب خود، برای مطالبه مهریه هم به دادگاه خانواده و هم به اداره اجرای ثبت اسناد مراجعه کند. این تحول، انعطاف پذیری بیشتری را برای زنان در انتخاب مسیر قانونی مناسب فراهم آورده و به آن ها اجازه می دهد تا با توجه به شرایط خاص خود و وجود یا عدم وجود اموال قابل شناسایی از زوج، بهترین راه را برگزینند.

تفاوت های کلیدی: مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت در مقابل دادگاه

انتخاب مسیر مناسب برای مطالبه مهریه، تصمیمی حیاتی است که می تواند بر سرعت، هزینه و پیچیدگی فرآیند تأثیر بسزایی بگذارد. درک تفاوت های اساسی میان مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت و دادگاه خانواده، به زوجه کمک می کند تا با آگاهی کامل، بهترین تصمیم را اتخاذ کند. هر یک از این دو روش دارای ویژگی ها، مزایا و معایب خاص خود هستند که در ادامه به تشریح آن ها می پردازیم.

سرعت و فرآیند اجرایی

یکی از مهمترین تفاوت ها، سرعت انجام عملیات اجرایی است. در روش پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، به محض درخواست صدور اجراییه توسط زوجه یا وکیل او، عملیات اجرایی بدون نیاز به تشکیل جلسه دادرسی یا صدور حکم قضایی آغاز می شود. این امر، به دلیل ماهیت اجرایی سند ازدواج، فرآیند را به طور قابل توجهی تسریع می بخشد.

اما در دادگاه خانواده، مطالبه مهریه مستلزم طرح دعوا، تشکیل جلسات رسیدگی، طی مراحل دادرسی و در نهایت صدور حکم قطعی است. این فرآیند معمولاً زمان بر است و ممکن است ماه ها به طول انجامد تا حکم نهایی صادر و عملیات اجرایی آغاز شود.

هزینه های مرتبط با هر روش

در مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، زوجه در ابتدا نیازی به پرداخت هزینه دادرسی ندارد. تنها هزینه ای که در این روش مطرح می شود، «حق الاجرا» به میزان پنج درصد از مبلغ مهریه مورد مطالبه است که از زوج اخذ می شود. این هزینه در مراحل پایانی و پس از وصول مهریه از زوج دریافت خواهد شد.

در مقابل، در دادگاه خانواده، زوجه موظف به پرداخت «هزینه دادرسی» است که معادل سه و نیم درصد از میزان مهریه مورد مطالبه می باشد. این هزینه باید در زمان تقدیم دادخواست پرداخت شود. این تفاوت در هزینه ها، برای برخی زنان که در مضیقه مالی هستند، یک عامل مهم در انتخاب روش مطالبه به شمار می رود.

نحوه توقیف اموال و استعلامات

یکی از مزایای بارز پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، امکان توقیف فوری اموال زوج است. پس از صدور اجراییه، اداره ثبت می تواند به سرعت نسبت به استعلام اموال از مراجع مختلف مانند بانک مرکزی (برای حساب های بانکی)، اداره راهور (برای خودرو)، اداره ثبت اسناد و املاک (برای املاک) و شرکت سپرده گذاری مرکزی (برای سهام) اقدام کند و اموال شناسایی شده را توقیف نماید.

در دادگاه، توقیف اموال معمولاً پس از صدور حکم قطعی و تشکیل پرونده اجرایی امکان پذیر است، مگر در مواردی که زوجه بتواند قرار تأمین خواسته را اخذ کند که آن هم شرایط خاص خود را دارد و به فوریت اقدام ثبتی نیست. در بسیاری از موارد، تا زمان صدور حکم قطعی، فرصت برای زوج جهت انتقال اموال فراهم می شود که می تواند فرآیند وصول مهریه را دشوارتر سازد.

امکان ممنوع الخروجی

در روش مطالبه مهریه از طریق ثبت، زوجه به محض تشکیل پرونده اجرایی می تواند درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح نماید. این اقدام می تواند فشار مضاعفی بر زوج وارد کند تا نسبت به پرداخت مهریه یا توافق با زوجه اقدام نماید. ممنوع الخروجی از طریق ثبت معمولاً با سرعت بیشتری صورت می گیرد.

در دادگاه، ممنوع الخروجی زوج تنها پس از صدور حکم قطعی مبنی بر محکومیت به پرداخت مهریه و عدم پرداخت آن، یا در مراحل اجرایی حکم، امکان پذیر است که این نیز زمان بر خواهد بود.

مبنای محاسبه ارزش مهریه (سکه)

در مورد مهریه که غالباً به صورت سکه طلا تعیین می شود، مبنای محاسبه ارزش آن در دو روش متفاوت است. در پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، ملاک، قیمت سکه در روزی است که زوجه درخواست صدور اجراییه را مطرح می کند. این امر می تواند برای زوجه از جهت تثبیت ارزش مهریه در برابر نوسانات بازار مفید باشد.

اما در مطالبه مهریه از طریق دادگاه، مبنای محاسبه قیمت سکه، معمولاً قیمت روز اجرای حکم یا روز پرداخت است. این به معنای آن است که اگر فرآیند دادرسی طولانی شود، ممکن است ارزش مهریه با توجه به نوسانات قیمت سکه، تغییر کند.

محدودیت های قانونی و مستثنیات دین

هر دو روش، در مواجهه با مفهوم مستثنیات دین دارای محدودیت هایی هستند. مستثنیات دین شامل اموالی است که به موجب قانون، قابل توقیف برای پرداخت بدهی (از جمله مهریه) نیستند؛ مانند مسکن مورد نیاز زوج و خانواده اش، اثاثیه ضروری زندگی و حقوق معیشتی. اداره ثبت نیز مانند دادگاه نمی تواند اموالی که جزو مستثنیات دین هستند را توقیف کند. با این حال، در برخی موارد تشخیص مصادیق مستثنیات دین ممکن است در دادگاه ها با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار گیرد.

شرایط و مدارک لازم برای پیگیری مهریه از طریق ثبت

اقدام برای پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، مستلزم رعایت شرایط و ارائه مدارک مشخصی است. آگاهی از این موارد، موجب تسریع در روند کار و جلوگیری از بروز اشکالات احتمالی خواهد شد. زوجه یا نماینده قانونی او باید با آمادگی کامل به مراجع ذی ربط مراجعه کنند.

شرایط عمومی درخواست کننده (زوجه یا وکیل قانونی)

درخواست کننده برای پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت می تواند خود زوجه باشد یا وکیل قانونی او. در صورتی که زوجه شخصاً اقدام می کند، باید دارای اهلیت قانونی (بالغ و رشید) باشد. اگر وکیلی به نمایندگی از زوجه اقدام می کند، باید دارای وکالتنامه رسمی باشد که صراحتاً اختیار مطالبه مهریه و انجام امور مربوط به آن را به وی اعطا کرده باشد. همچنین، ثبت نام در سامانه ثنا برای هر دو طرف (زوجه و وکیل) جهت ابلاغ های الکترونیکی ضروری است.

فهرست مدارک ضروری

برای آغاز فرآیند پیگیری مهریه از طریق ثبت، ارائه مدارک زیر الزامی است:

• اصل سند ازدواج (عقدنامه): این مهمترین مدرک است زیرا مبنای رسمی و لازم الاجرا بودن مهریه را ثابت می کند.
• اصل شناسنامه زوجه: برای احراز هویت درخواست کننده.
• اصل کارت ملی زوجه: تکمیل کننده فرآیند احراز هویت.
• وکالتنامه رسمی: در صورتی که وکیل به جای زوجه اقدام می کند، ارائه اصل وکالتنامه با حدود اختیارات مشخص لازم است.
• مدارک ثبت نام در سامانه ثنا: کلیه ابلاغیه ها و مکاتبات به صورت الکترونیکی از طریق این سامانه صورت می گیرد.
• معرفی مشخصات کامل زوج: شامل نام و نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی و آدرس دقیق محل اقامت یا محل کار زوج.

راهکار در صورت عدم دسترسی به اصل سند ازدواج

در برخی موارد، ممکن است زوجه به اصل سند ازدواج دسترسی نداشته باشد (مانند گم شدن، از بین رفتن، یا در اختیار زوج بودن). در این شرایط، زوجه می تواند به دفترخانه رسمی ازدواجی که عقد در آنجا ثبت شده است مراجعه کرده و درخواست دریافت رونوشت یا کپی برابر اصل سند ازدواج خود را بنماید. سردفتر موظف است این رونوشت را با تأیید مطابقت با اصل سند، در اختیار زوجه قرار دهد. این رونوشت دارای اعتبار قانونی است و می تواند جایگزین اصل سند در فرآیند پیگیری مهریه از طریق ثبت شود.

مراحل گام به گام پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت

فرآیند پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، یک رویه حقوقی مشخص و مرحله بندی شده است که آگاهی از جزئیات هر مرحله می تواند به زوجه در پیمودن این مسیر کمک شایانی کند. این مراحل از درخواست اولیه در دفترخانه تا وصول نهایی مهریه را در بر می گیرد.

گام اول: مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج و درخواست صدور اجراییه مهریه

نخستین گام در پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، مراجعه زوجه (یا وکیل قانونی او) به همان دفترخانه رسمی ازدواجی است که عقد نکاح در آن ثبت شده است. در این مراجعه، با ارائه مدارک شناسایی و اصل سند ازدواج (یا رونوشت آن)، زوجه باید تقاضای صدور اجراییه برای مهریه خود را مطرح کند. سردفتر پس از احراز هویت متقاضی و بررسی صلاحیت وی، نسبت به تکمیل فرم مخصوص درخواست صدور اجراییه اقدام می کند. این فرم شامل اطلاعات دقیق زوجین، مشخصات کامل مهریه (تعداد سکه، نوع مال و غیره) و میزان دقیق مهریه مورد مطالبه است. سردفتر پس از تکمیل و امضاء اجراییه، پرونده را جهت ادامه فرآیند به اداره اجرای ثبت اسناد ارسال می نماید.

گام دوم: ارسال پرونده به اداره اجرای ثبت اسناد

پس از صدور اجراییه توسط سردفتر و تکمیل فرم های مربوطه، پرونده تشکیل شده از دفترخانه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج یا محل وقوع عقد ارسال می شود. این مرحله شامل انجام امور اداری لازم جهت ثبت درخواست در سیستم اداره اجرای ثبت و تخصیص یک شماره پرونده به آن است. سرعت در این مرحله تا حدودی به کارایی و حجم کاری دفترخانه و اداره ثبت بستگی دارد.

گام سوم: تشکیل پرونده و ابلاغ اجراییه به زوج

پس از وصول پرونده از دفترخانه، اداره اجرای ثبت اسناد اقدام به تشکیل یک پرونده اجرایی برای مطالبه مهریه می نماید. مهمترین بخش این مرحله، ابلاغ رسمی اجراییه به زوج است. این ابلاغیه، حاوی جزئیات مهریه مورد مطالبه و دستور به پرداخت آن، از طریق سامانه ثنا به زوج ارسال می گردد. سامانه ثنا یک سیستم ابلاغ الکترونیکی قوه قضاییه است و ثبت نام در آن برای تمامی طرفین دعاوی و اختلافات حقوقی الزامی است. پس از ابلاغ اجراییه، زوج ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت کامل مهریه اقدام کند، یا ترتیبی برای پرداخت آن دهد، یا اموال قابل توقیف را معرفی نماید. عدم پاسخگویی یا اقدام در این مهلت، می تواند منجر به مراحل بعدی از جمله توقیف اموال شود. پیامک اجراییه مهریه که از طریق سامانه ثنا برای زوج ارسال می شود، او را از آغاز روند اجرایی مطلع می سازد.

گام چهارم: شناسایی، معرفی و توقیف اموال زوج

اگر زوج در مهلت ۱۰ روزه پس از ابلاغ اجراییه، مهریه را پرداخت نکند یا ترتیبی برای آن ندهد، زوجه می تواند نسبت به شناسایی و معرفی اموال زوج برای توقیف اقدام نماید. در صورتی که زوجه اطلاعات دقیقی از اموال زوج داشته باشد (مانند مشخصات ملک، حساب بانکی، خودرو)، می تواند آن ها را مستقیماً به اداره ثبت معرفی کند.

در غیر این صورت، زوجه می تواند از اداره ثبت درخواست کند تا استعلامات لازم را برای شناسایی اموال زوج انجام دهد. این استعلامات معمولاً شامل موارد زیر است:

• استعلام از بانک مرکزی: برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی آن ها.
• استعلام از اداره راهنمایی و رانندگی (راهور): برای شناسایی خودروهای به نام زوج.
• استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی املاک و مستغلات.
• استعلام از شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه: برای شناسایی سهام و اوراق بهادار متعلق به زوج.

پس از شناسایی اموال، اداره ثبت دستور توقیف آن ها را صادر می کند. این توقیف شامل اموال منقول (مانند خودرو، موجودی بانکی) و غیرمنقول (مانند ملک، آپارتمان) می شود. در صورتی که زوج کارمند باشد، توقیف بخشی از حقوق و مزایای وی نیز امکان پذیر است (یک سوم در صورت داشتن همسر و فرزند، و یک چهارم در غیر این صورت).

گام پنجم: ارزیابی و مزایده اموال توقیف شده (در صورت عدم پرداخت)

چنانچه پس از توقیف اموال، زوج همچنان از پرداخت مهریه خودداری کند، اموال توقیف شده به مرحله ارزیابی و مزایده وارد می شوند. ابتدا، یک کارشناس رسمی دادگستری (یا کارشناس خبره ثبت) ارزش اموال توقیف شده را تعیین می کند. سپس، اموال توقیف شده به مزایده گذاشته می شوند و پس از انجام تشریفات قانونی، به بالاترین پیشنهاد فروخته خواهند شد.

گام ششم: دریافت مهریه از محل فروش اموال

پس از اتمام فرآیند مزایده و فروش اموال زوج، وجوه حاصل از آن به حساب اداره اجرای ثبت واریز می شود. در این مرحله، پس از کسر حق الاجرا و سایر هزینه های قانونی، مهریه زوجه از محل فروش این اموال پرداخت و به او تحویل داده می شود. این گام، پایان فرآیند اجرایی مهریه از طریق ثبت است.

قوانین و بخشنامه های کلیدی در حوزه مهریه ثبتی

شناخت قوانین و بخشنامه های مربوط به پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، برای هر دو طرف دعوا (زوجه و زوج) و نیز وکلای دادگستری بسیار مهم است. این قوانین چارچوب اجرایی را مشخص کرده و حقوق و تکالیف هر یک را تبیین می نمایند.

بخشنامه لغو الزام مراجعه به ثبت (آخرین تغییرات)

همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، یکی از مهم ترین تحولات قانونی در سال ۱۴۰۳، لغو بخشنامه ای بود که زوجه را در ابتدا ملزم به مراجعه به اداره ثبت برای مطالبه مهریه می کرد. این بخشنامه که بر اساس بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه صادر شده بود، محاکم دادگستری را از پذیرش دعاوی مطالبه مهریه قبل از صدور گواهی از اداره ثبت منع می کرد.

لغو این بخشنامه به معنای بازگشت به رویه سابق است؛ یعنی زوجه می تواند مستقیماً و بنا به انتخاب خود، به هر یک از دادگاه خانواده یا اداره اجرای ثبت برای مطالبه مهریه مراجعه نماید. این تغییر به زوجه انعطاف پذیری بیشتری در انتخاب مسیر مناسب با توجه به شرایط خاص پرونده، میزان مهریه، و وجود یا عدم وجود اموال قابل شناسایی از زوج می دهد.

قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و تأثیر آن بر مهریه

قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال ۱۳۹۴، یکی از مهمترین قوانین در حوزه اجرای احکام مالی، از جمله مهریه است. این قانون شرایط و ضوابط مربوط به توقیف اموال و بازداشت مدیون (زوج) را مشخص می کند. در بحث مهریه، این قانون تکلیف می کند که اگر زوج پس از ابلاغ اجراییه یا حکم قطعی دادگاه، از پرداخت مهریه خودداری کند و اموالی هم برای پرداخت آن نداشته باشد، زوجه می تواند درخواست جلب او را مطرح کند. با این حال، بخشنامه های اخیر قوه قضاییه در خصوص زندان مهریه، تلاش کرده اند تا با الزام دادگاه ها به بررسی درخواست تعدیل و اقساطی کردن مهریه، از حبس غیرضروری زوجین جلوگیری کنند. مسئولیت اجرای صحیح این بخشنامه ها به عهده رئیس کل دادگستری استان ها می باشد.

مفهوم مستثنیات دین و مصادیق آن

مستثنیات دین به اموالی اطلاق می شود که بر اساس قانون، حتی در صورت وجود بدهی، قابل توقیف و فروش برای پرداخت آن نیستند. این اموال برای حفظ حداقل زندگی و کرامت انسانی مدیون و خانواده اش ضروری تلقی می شوند. مصادیق اصلی مستثنیات دین در ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ذکر شده اند و شامل موارد زیر می شوند:

• مسکن مورد نیاز محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی با رعایت شأن عرفی.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و خانواده اش لازم است.
• آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماهه محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی.
• لباس ها و البسه مورد نیاز محکوم علیه و خانواده اش.
• ابزار و وسایل کار و امرار معاش محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی.
• تلفن مورد نیاز مدیون.
• مبلغی که بابت اجاره بها و ودیعه مسکن در صورت رهن کامل خانه پرداخت شده و عودت داده می شود.

تشخیص مصادیق مستثنیات دین در هر پرونده، با توجه به عرف و شرایط خاص محکوم علیه، به عهده مقام قضایی یا مسئول اجرای ثبت است. این موضوع می تواند یکی از چالش های اصلی در توقیف اموال و وصول مهریه باشد.

مستثنیات دین شامل اموالی است که بر اساس قانون، حتی در صورت وجود بدهی (از جمله مهریه)، قابل توقیف و فروش نیستند و برای حفظ حداقل زندگی و کرامت انسانی مدیون و خانواده اش ضروری تلقی می شوند.

توقیف حقوق و مزایای کارمندان و بازنشستگان

قانون، امکان توقیف حقوق و مزایای زوج کارمند یا بازنشسته را برای پرداخت مهریه فراهم کرده است، اما این توقیف دارای محدودیت هایی است. طبق ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی، در صورتی که زوج کارمند یکی از ادارات دولتی یا وابسته به دولت باشد، تنها یک چهارم از حقوق و مزایای او قابل توقیف است، مشروط بر اینکه زوج زن و فرزند نداشته باشد. در غیر این صورت (یعنی اگر زوج دارای همسر یا فرزند باشد)، تنها یک سوم از حقوق و مزایای وی توقیف می شود. این میزان توقیف، به منظور حفظ حداقل معیشت برای زوج و خانواده اش تعیین شده است. مسئول اجرای ثبت یا دادگاه، مراتب را به سازمان مربوطه ابلاغ می کند و رئیس سازمان موظف است مبلغ کسر شده را به قسمت اجرا واریز نماید.

نکات حقوقی و راهبردی برای زوجه و وکیل

برای زوجه ای که درگیر فرآیند پیگیری مهریه است، و همچنین برای وکیل او، آگاهی از نکات حقوقی و راهبردی می تواند تفاوت بزرگی در نتیجه پرونده ایجاد کند. این نکات، هم به انتخاب مسیر صحیح و هم به مدیریت بهینه پرونده کمک می کنند.

اهمیت مشاوره وکیل متخصص در انتخاب مسیر (ثبت یا دادگاه)

با توجه به تغییرات قانونی اخیر (لغو بخشنامه سال ۹۸ در سال ۱۴۰۳) که حق انتخاب مسیر مطالبه مهریه را به زوجه بازگردانده است، اهمیت مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده دوچندان شده است. وکیل متخصص می تواند با بررسی دقیق وضعیت مالی زوج، وجود یا عدم وجود اموال قابل شناسایی، نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و سایر جوانب پرونده، بهترین و مؤثرترین مسیر را (چه از طریق اداره ثبت و چه از طریق دادگاه) به زوجه توصیه کند. این انتخاب صحیح، می تواند در سرعت وصول، کاهش هزینه ها و افزایش احتمال موفقیت پرونده نقش کلیدی ایفا کند.

امکان توقیف اموال قبل از طلاق

بسیاری از زنان تصور می کنند که تنها پس از طلاق می توانند برای مطالبه مهریه اقدام کنند، اما این تصور نادرست است. به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند در هر زمانی، حتی در دوران زندگی مشترک و پیش از هرگونه تصمیم برای طلاق، مهریه خود را مطالبه کند. فرآیند پیگیری مهریه از طریق ثبت نیز از این قاعده مستثنی نیست و زوجه می تواند بدون نیاز به طرح دعوای طلاق، برای توقیف اموال زوج اقدام کند. این امر به زوجه این امکان را می دهد که از حقوق مالی خود محافظت نماید.

راهکارهای معرفی اموال در صورت عدم اطلاع زوجه

یکی از چالش های اصلی در پیگیری مهریه، به ویژه از طریق ثبت، عدم آگاهی زوجه از اموال همسرش است. در چنین مواردی، زوجه می تواند از اداره اجرای ثبت درخواست انجام استعلامات گسترده (استعلامات سه گانه/چهارگانه که پیشتر ذکر شد) را بنماید. این استعلامات از مراجع مختلف (بانک مرکزی، راهور، ثبت اسناد و املاک، شرکت سپرده گذاری مرکزی) انجام می شود تا تمامی اموال و دارایی های زوج شناسایی و توقیف شوند. در صورتی که وکیل نیز پرونده را دنبال کند، می تواند در پیگیری و تسریع این استعلامات نقش موثری ایفا کند.

بررسی امکان مطالبه همزمان بخشی از مهریه از ثبت و بخشی از دادگاه

این سوال برای بسیاری پیش می آید که آیا امکان مطالبه همزمان مهریه از دو مرجع (ثبت و دادگاه) وجود دارد؟ قاعده کلی این است که یک دین را نمی توان به طور کامل از دو مرجع مطالبه کرد. با این حال، زوجه می تواند بخشی از مهریه خود را از طریق اداره ثبت مطالبه کند و برای باقی مانده آن، از طریق دادگاه خانواده اقدام نماید. این روش ممکن است زمانی مفید باشد که زوجه از وجود بخشی از اموال زوج اطلاع دارد و می تواند به سرعت از طریق ثبت آن را توقیف کند، اما برای بخش دیگر مهریه، نیاز به اثبات استطاعت مالی زوج در دادگاه یا شناسایی اموال دیگر دارد. در چنین حالتی، هماهنگی بین اقدامات ثبتی و قضایی برای جلوگیری از تداخل و اطاله دادرسی ضروری است.

نحوه پیگیری مهریه در صورت فوت زوج یا فوت سردفتر

در صورتی که زوج فوت کرده باشد، مطالبه مهریه از طریق ثبت همچنان امکان پذیر است، اما زوجه باید ابتدا نسبت به دریافت گواهی حصر وراثت اقدام کند و سپس ورثه زوج متوفی را به اداره ثبت معرفی نماید. مهریه از محل ترکه (اموال به جا مانده) زوج متوفی قابل وصول است. اگر سردفتر ازدواجی که عقد را ثبت کرده، فوت کرده باشد یا دفترخانه تغییر آدرس داده باشد، زوجه می تواند با مراجعه به کانون سردفتران و دفتریاران، اطلاعات مربوط به بایگانی اسناد آن دفترخانه یا آدرس جدید را به دست آورد و سپس برای درخواست صدور اجراییه اقدام کند.

شرایط و نحوه انصراف از اجراییه مهریه در ثبت و ابطال آن

زوجه می تواند در هر مرحله از فرآیند اجرایی مهریه از طریق ثبت، از مطالبه خود انصراف دهد. این انصراف باید به صورت کتبی به اداره اجرای ثبت اعلام شود. در صورت انصراف، پرونده اجرایی مختومه خواهد شد. اگر زوجه پس از انصراف قصد داشته باشد دوباره مهریه را مطالبه کند، باید فرآیند را از ابتدا آغاز کند. اگر پس از مطالبه مهریه از طریق ثبت و عدم توقیف اموال ظرف مدت مقرر (مثلاً دو ماه برای شناسایی و شش ماه برای اجرا)، زوجه تصمیم به مراجعه به دادگاه بگیرد، می تواند با انصراف از پرونده ثبتی و دریافت گواهی مربوطه، به دادگاه مراجعه کند. اعتراض به اجراییه صادره یا ابطال آن نیز در صورتی ممکن است که زوج بتواند ثابت کند اجراییه به دلایل قانونی باطل است یا دین مورد ادعا وجود ندارد.

ممنوع الخروجی از طریق ثبت برای مهریه

ممنوع الخروجی زوج یکی از ابزارهای مؤثر برای فشار آوردن به وی جهت پرداخت مهریه است. در پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، زوجه به محض صدور اجراییه و تشکیل پرونده اجرایی، می تواند درخواست صدور قرار ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند. اداره ثبت با بررسی درخواست و مستندات، در صورت احراز شرایط، دستور ممنوع الخروجی را صادر و به مبادی ذی ربط (مانند پلیس گذرنامه) ابلاغ می کند. این اقدام می تواند باعث شود که زوج برای رفع ممنوع الخروجی خود، نسبت به پرداخت مهریه یا ارائه تضمین کافی اقدام نماید.

مزایا و معایب پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت

انتخاب مسیر ثبتی برای مطالبه مهریه، همانند هر فرآیند حقوقی دیگری، دارای مزایا و معایب خاص خود است که آگاهی از آن ها برای تصمیم گیری آگاهانه ضروری است.

مزایا

مسیر پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، مزایای قابل توجهی دارد که آن را برای بسیاری از زنان جذاب می کند:

• سرعت بالاتر: عملیات اجرایی بلافاصله پس از درخواست صدور اجراییه آغاز می شود و نیازی به گذراندن مراحل طولانی دادرسی قضایی نیست. این امر به کاهش زمان وصول مهریه کمک می کند.
• هزینه های کمتر برای زوجه: در این روش، زوجه در ابتدا هزینه دادرسی پرداخت نمی کند و حق الاجرا (پنج درصد از مهریه) بر عهده زوج است. این موضوع می تواند برای زنانی که از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نیستند، یک مزیت مهم تلقی شود.
• قطعیت سند رسمی: سند ازدواج به عنوان یک سند رسمی و لازم الاجرا، مبنای محکمی برای مطالبه مهریه فراهم می کند و نیاز به اثبات ماهیت دین در دادگاه را از بین می برد.
• امکان ممنوع الخروجی فوری: زوجه می تواند با سرعت بیشتری درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند که این امر می تواند فشار مؤثری برای پرداخت مهریه ایجاد کند.
• سهولت در توقیف اموال: اداره ثبت با استفاده از استعلامات جامع، به سرعت می تواند اموال زوج را شناسایی و توقیف کند.
• عدم شمول مرور زمان: اجراییه صادره از ثبت، مشمول مرور زمان نمی شود و اعتبار آن باقی می ماند، بر خلاف اجراییه های دادگاه که پس از پنج سال عدم اقدام، نیاز به تمدید دارند.

معایب

علی رغم مزایای ذکر شده، مطالبه مهریه از طریق ثبت دارای محدودیت ها و معایبی نیز هست که باید در نظر گرفته شوند:

• نیاز به معرفی اموال: اصلی ترین محدودیت این روش، نیاز به شناسایی و معرفی اموال توسط زوجه یا اداره ثبت است. در صورتی که زوج هیچ مالی به نام خود نداشته باشد یا اموال او جزو مستثنیات دین باشد، این روش کارایی لازم را نخواهد داشت.
• محدودیت مستثنیات دین: اموالی که جزو مستثنیات دین محسوب می شوند، قابل توقیف نیستند و این می تواند مانعی در وصول مهریه باشد.
• عدم امکان جلب در این مرحله: اداره ثبت به طور مستقیم صلاحیت صدور قرار جلب (بازداشت) زوج را ندارد. در صورتی که اموالی برای توقیف وجود نداشته باشد، زوجه برای جلب زوج باید به دادگاه مراجعه کند.
• پیچیدگی در نبود اموال: اگر زوج هیچ مالی نداشته باشد یا اموال او به نام دیگران باشد، فرآیند ثبتی عملاً به بن بست می رسد و زوجه ناچار به مراجعه به دادگاه خواهد بود.
• محدودیت در تعدیل و تقسیط: اداره ثبت صلاحیت بررسی وضعیت مالی زوج و تعدیل یا تقسیط مهریه را ندارد. این موضوعات صرفاً در دادگاه قابل طرح و رسیدگی هستند.

نتیجه گیری و توصیه پایانی

پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت، یکی از مسیرهای قانونی و مؤثر برای زوجه به منظور وصول حق مالی خود است که به واسطه لازم الاجرا بودن سند ازدواج، سرعت و سهولت نسبی را به همراه دارد. آگاهی از مراحل دقیق، مدارک مورد نیاز و بویژه تغییرات قانونی اخیر (لغو بخشنامه سال 98 در اردیبهشت 1403) که امکان انتخاب مستقیم مسیر ثبت یا دادگاه را برای زوجه فراهم آورده، از اهمیت بالایی برخوردار است.

با این حال، این روش نیز محدودیت های خاص خود را دارد، از جمله نیاز به شناسایی اموال زوج و رعایت مفهوم مستثنیات دین. تفاوت های اساسی آن با مسیر قضایی، از جمله سرعت عمل، هزینه های اولیه و نحوه توقیف اموال، ایجاب می کند که زوجه با دقت و آگاهی کامل، مناسب ترین راه را برای مطالبه مهریه خود برگزیند. در شرایطی که زوج فاقد اموال قابل توقیف باشد یا زوجه اطلاعات کافی از دارایی های وی نداشته باشد، مراجعه به دادگاه ممکن است گزینه کارآمدتری باشد.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و ظرایف پرونده های خانواده، اکیداً توصیه می شود که پیش از هر اقدامی، از مشاوره تخصصی یک وکیل مجرب در امور خانواده بهره مند شوید. وکیل متخصص می تواند با بررسی دقیق تمامی جوانب پرونده شما، راهنمایی های لازم را برای انتخاب بهترین مسیر، معرفی اموال، و پیگیری مؤثر فرآیند ارائه دهد تا حقوق مالی شما به بهترین شکل ممکن استیفا گردد.