این محله قدیمی تهران چه ارتباطی با قتل امیرکبیر دارد؟!

محله احتسابیه که منتهی‌الیه شمال‌شرقی پایتخت واقع شده است، از مناطق خوش آب و هوای قدیم شهر محسوب می‌شد. از مالکین اولیه این محله، یعنی محمدتقی احتساب‌الملک، داستانی تلخ در دوره قاجاریه وجود دارد که مایه عبرت است.

محله احتسابیه در منتهی‌الیه شمال‌شرقی تهران، بین سوهانک و حدیقه و در منطقه یک شهرداری تهران واقع شده است. مردم محلی در قدیم به این منطقه «دره خرگوش‌نو» می‌گفتند و باغات زیادی با درختان گردو، سیب، به، گیلاس و بادام داشت.

نصرالله حدادی، تهران شناس، در مورد محله احتسابیه و نام آن می‌گوید: «احتسابیه با شهرک شهیدمحلاتی همجوار است و در گذشته جزء مناطق ییلاقی تهران مثل اوین و دربند و درکه بود. اراضی این منطقه در مالکیت محمدتقی احتساب‌الملک بود. در زمان ناصری این منطقه به عنوان صله (پاداش) به این فرد که در اداره احتسابیه بود، واگذار شد. احتساب‌الملک فرزند عبدالعلی خان ادیب‌الملک پسر فراشباشی (قاتل امیر کبیر) بود.»

پسران احتساب‌الملک محسن و حسن مقدم در مقطعی تصمیم به عوض کردن نام‌خانوادگی خود می‌گیرند. دلیل این کار وجود یک نامه معروف بود. نامه‌ای که عبدالعلی‌خان به پدرش فراشباشی می‌نویسد و در آن می‌گوید: «شما با کشتن امیرکبیر داغ ننگی را بر پیشانی این خاندان گذاشتید که تا ابد پاک نخواهدشد.» از این رو، آن‌ها نام‌خانوادگی خود را به «مقدم» تغییر دادند. خاندان آن‌ها از ایل مقدم مراغه بود.

حدادی می‌افزاید: «پسران محمدتقی احتساب‌الملک به فرنگ رفتند و بعد از اتمام تحصیلات به وطن بازگشتند. پسر بزرگتر به نام محسن مقدم استاد دانشگاه تهران و طراح سر در دانشگاه تهران بود. خانه او را که اکنون به نام موزه مقدم می‌شناسند، در خیابان امام خمینی از زیباترین خانه‌های تهران نام می‌برند. برادر دیگر یعنی حسن مقدم نمایشنامه نویس می‌شود که نمایشنامه معروف «جعفر خان از فرنگ برگشته» را نوشت، برای اولین بار در ایران از نام هنری استفاده کرد و نام هنری (علی نوروز) را برای خود انتخاب کرد. او در ۲۷ سالگی بر اثر بیماری سل درگذشت.»

اراضی احتسابیه بعد از مرگ محمدتقی خان به پسرش محسن مقدم رسید که بعداز او به تملک سهام السلطنه وزیر دربار پهلوی درآمد. سهام‌السلطنه زمین‌ها را تکه‌تکه کرد و به یهودی‌ها و چند بهایی فروخت. گفته می‌شود دیوار‌هایی که هم اکنون بخشی از آن نیز هنوز پابرجاست، برای ساختن عبادتگاه مخصوص بهائیان (حظیره القدس) در نظر داشتند.

بعد از توسعه تهران در زمان پهلوی دوم این منطقه جزء محلات تهران شد، ولی عمده ساخت و ساز‌ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در این محله اتفاق افتاد و هم اکنون از ممتازترین مناطق پایتخت به شمار می‌رود که با شکل و شمایل گذشته خود خیلی متفاوت دارد.