آشنایی کامل با حدیده و قلاویز
احتمالا تا به حال برایتان پیش آمده است که بخواهید دو قطعه را به هم پیچ کنید ولی نتوانید از مهره استفاده کنید و مجبور شوید تا داخل قطعه مورد نظر رزوه ایجاد کنید. یا حتی بخواهید تا یک میله را رزوه کنید و از آن به عنوان پیچ استفاده کنید. قلاویز و حدیده دو ابزاری هستند که در این مواقع به آنها نیاز خواهید داشت. در این بخش قصد داریم تا با معرفی کامل انواع حدیده و قلاویز شما را با این دو ابزار کاربردی آشنا کنیم. ابتدا بیایید تا به سراغ قلاویز ها و قسمت‌های مختلف قلاویز دستی برویم.
قلاویز چیست؟
قلاویز ابزاری برای ایجاد رزوه داخلی در قطعات و متریال های مختلف است که اکثر صنایع سبک و سنگین کاربرد دارند. این ابزار کارآمد در نگاه اول شبیه به یک پیچ بلند است که دارای چند شیار عمودی است و انتهای آن به شکل چهار گوش درآمده است که در واقع شیار ها برای خارج شدن براده و آن قسمت چهار گوش هم برای قرار گرفتن در دسته قلاویز یا قلاویز زن تعبیه شده است.
قلاویز ها معمولا از فولاد های آلیاژی و با سختی بالا مثل فولاد تندبر یا همان HSS، فولاد آلیاژی کبالت دار و فولاد آلیاژی با روکش تیتانیوم و تنگستن کارباید ساخته می شوند تا دچار خوردگی و شکستگی نشوند و دوام بالایی داشته باشند. هرچه سختی قلاویز بیشتر باشد، امکان قلاویز کردن فلزات سخت تر نیز فراهم می شود و البته قیمت آن نیز بالاتر می رود.
قلاویز به انگلیسی «tap» گفته می شود. امروزه با یک جستجوی ساده در اینترنت، متوجه تنوع بسیار گسترده قلاویز ها می شوید که این تنوع ممکن است در خرید قلاویز شما را کمی سردرگم کند. اما در ادامه نحوه انتخاب قلاویز مناسب را به شما خواهیم گفت.
چگونه قلاویز مناسب انتخاب کنیم؟
با در نظر گرفتن چند نکته می توانید به راحتی و بدون آنکه پول اضافی هزینه کنید، قلاویز مناسب خود را تهیه کنید. اگر قصد قلاویز کاری بر روی فلزات نرم مانند آلومینیم و برنج را دارید و به طور مداوم از آن استفاده نمی کنید، قلاویز های HSS ارزان قیمت موجود در بازار برایتان مناسب خواهد بود.
اما اگر قصد کارکرد مداوم و قلاویز کردن فلزاتی با سختی بالاتر مانند آهن، فولاد و چدن را دارید باید به سراغ قلاویز های مرغوب و از برند های معتبر مانند فرا، آدولان، گورینگ بروید. البته باید حواستان جمع باشد تا فریب برند های تقلبی را نخورید. اگر چه اختلاف قیمت بین قلاویز های HSS معمولی و قلاویز های اورجینال غربی زیاد است اما با یکبار خرید آنها تا مدت زیادی بدون آنکه کند شوند می توانید از آن استفاده کنید.
انواع قلاویز
قلاویز دستی
قلاویز دستی یا همان قلاویز سه تایی، مدل اولیه قلاویز ها هستند که از سه قلاویز پیش رو، میان رو و پس رو تشکیل شده اند. برای رزوه زنی با قلاویز دستی ابتدا باید از قلاویز پیش رو استفاده کنید. در این مرحله براده برداری اولیه انجام می شود. سپس باید از قلاویز میان رو کمک بگیرید و در آخر با استفاده از قلاویز پس رو فرایند ایجاد رزوه را تکمیل کنید. همیشه قلاویز های پیش رو با یک حلقه و قلاویز های میان رو با دو حلقه در قسمت انتهایی آنها مشخص می شوند و قلاویزی که فاقد حلقه است قلاویز پس رو می باشد.
قلاویز ماشینی
قلاویز های ماشینی یا تکی مدل تکامل یافته قلاویز های دستی و ترکیبی از قلاویز های پیش رو، میان رو و پس رو هستند. در این نوع دیگر نیازی به رزوه در سه مرحله وجود ندارد و تنها با یک بار قلاویز کردن، رزوه مورد نظر به طور کامل ایجاد می شود.
دلیل نامگذاری قلاویز ماشینی، امکان استفاده از آن توسط دستگاه های مختلف مانند دریل و یا دستگاه تراش است چرا که دیگر نیازی به تعویض قلاویز ها نخواهید داشت. که همین موضوع باعث بالا رفتن سرعت در کار و همچنین تولید می شود. اگر قصد دارید تا درباره تفاوت قلاویز ماشینی و دستی بیشتر بدانید می توانید از لینک تفاوت قلاویز دستی و ماشینی استفاده کنید. تصویر زیر نمایانگر نوعی قلاویز ماشینی است:
قلاویز چپ گرد چیست؟
قلاویز چپ گرد ابزاری بسیار کاربردی با ظاهری مارپیچی شکل و مخروطی است که برای باز کردن پیچ های شکسته شده به کار برده می شود. قلاویز های چپگرد از لحاظ ظاهری شباهت چندانی به قلاویز های رایج ندارند. در واقع از نظر کاربرد هم کاملا متفاوت هستند. جهت پیچش مارپیچ ها و همچنین مخروطی بودن آن، این امکان را فراهم می کند تا به راحتی بتوانید پیچ هایی که دچار شکستگی شده اند را خارج کنید.
نحوه کار با قلاویز چپ گرد بسیار آسان است. برای این کار باید ابتدا درون پیچ شکسته شده یک سوراخ ایجاد کنید. قطر سوراخ باید به قدری باشد که قسمتی از نوک قلاویز به طور کامل وارد آن شود. سپس قلاویز را در خلاف عقربه های ساعت بچرخانید و پیچ را باز کنید. اگر مشاهده کردید که قلاویز با پیچ درگیر نمیشود، چند ضربه روی آن بزنید یا سایز قلاویز را عوض کنید.
حدیده چیست؟
حدیده ابزاری کارآمد و بسیار پرکاربرد در صنعت است که کاربردی مشابه قلاویز دارد با تفاوت اینکه قلاویز ها برای ایجاد رزوه داخلی و حدیده ها برای ایجاد رزوه خارجی مورد استفاده قرار می گیرند. حدیده به شما این امکان را می دهد تا شفت ها و میله های مورد نظر خود را رزوه کنید و از آن برای بستن مهره و اتصالات مختلف استفاده کنید. حدیده ها از نظر نوع رزوه دارای انواع گوناگونی هستند که از جمله پرکاربرد ترین آنها می توان به حدیده های میلیمتری، اینچی، سری G، دنده ریز و… اشاره کرد.
حدیده ها نیز مانند قلاویز ها از فولاد های آلیاژی با سختی بالا ساخته می شوند که متداول ترین آنها فولاد تندبر یا همان HSS است. برای به کارگیری حدیده ها به دسته مخصوص نیاز است. دسته حدیده طوری طراحی شده است که حدیده در مرکز آن قرار گرفته و توسط چند پیچ که دور آنرا احاطه می کنند به خوبی در جای خود ثابت می شود.
نحوه کار با حدیده دستی
حدیده کردن میله ها کار دشواری نیست. برای این کار ابتدا حدیده مورد نظر خود را داخل دسته قرار داده و به خوبی ببندید. قبل از شروع رزوه کردن از نداشتن پلیسه در لبه میله یا لوله مطمئن شوید. سعی کنید تا مقداری پخی در لبه ایجاد کنید. سپس مرکز حدیده را روی مقطع میله گذاشته و شروع به چرخاندن کنید. به ازای هر یک دور که میچرخانید، یه چهارم دور در خلاف جهت بچرخانید تا براده ها جدا شوند. این کار را ادامه دهید تا به مقدار مورد نظر رزوه ایجاد شود. اکنون کار تمام است. حدیده را در خلاف جهت بچرخانید و از روی میله خارج کنید. سعی کنید هنگام حدیده کاری از روغن استفاده کنید تا اصطکاک به کمترین میزان ممکن برسد و کار راحت تر شود.
قلاویز و حدیده چیست؟
اگر شما به علت نوع خاص اشتغال و حرفه خود نیاز به رزوه‌کاری داشته‌باشید، قطعا به ابزاری به نام قلاویز و حدیده احتیاج پیدا خواهید کرد، این در حالی است که این دو وسیله بر خلاف آچار‌آلات که عمومیت بیشتری دارند و شاید در هر جعبه ابزاری پیدا شوند، برای مصارف روزمره خیلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند اما جزو ابزارهای کاربردی در صنایع تولید مصنوعات فلزی، ساخت‌و ساز‌های صنعتی ، خودروسازی و همچنین تعمیرات ناوگان حمل‌و نقل و… محسوب می‌شوند. علاوه بر این در فعالیت‌های کارگاهی و جزئی‌تر نیز قلاویز و حدیده از ابزارهای پرکاربرد به حساب می‌آیند. بنابراین برای آشنایی بیشتر با این دو ابزار و نحوه کار هر کدام، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
قلاویز
قلاویز ابزاری است که برای دنده کردن و یا ایجاد رزوه در قطعات ماده به کار می‌رود؛ منظور از قطعات ماده، سطوح داخلی قطعات، مانند مهره می‌باشد؛ در واقع قلاویز ابزاری است که با تراشیدن و ایجاد رزوه باعث دنده شدن قسمت‌های داخلی سطوح مختلف از جمله پلاستیک، فلز، چوب و… می‌شود. همچنین به فرآیند ایجاد رزوه در قطعات ماده، قلاویزکاری گفته می‌شود.
انواع قلاویز
قلاویز در دو نوع دستی و ماشینی وجود دارد که مسلما استفاده از قلاویز ماشینی راحت‌تر و کارآمدتر می-باشد. در قلاویز دستی ابتدا باید توسط دریل، سوراخ مناسبی را با قطر لازم در سطح مورد نظر ایجاد کرد و سپس از قلاویز برای ایجاد دنده داخل سوراخ استفاده کرد؛ مراحل کار به این صورت است که باید ابتدا قلاویز را نیم دور یعنی 180 درجه در جهت راست چرخاند و سپس نصف نیم دور یعنی یک چهارم دوربه سمت چپ برگرداند؛ علت این کار این است که با این روش براده‌های جدا شده از روی سطح کار کنده شوند. این دو مرحله چندین بار به همین ترتیب تکرار می‌شوند تا رزوه‌کاری به طور کامل انجام شود.
1-قلاویز دستی
قلاویزهای دستی در انتهای خود دارای یک قسمت چهارگوش می‌باشند که به این ترتیب در دست-گرفتن و حرکت دورانی را آسان‌تر می‌کنند. همچنین قلاویزهای دستی به صورت سری سه تایی موجود می‌باشند که معمولا هنگام رزوه‌کاری از هر سه قلاویز استفاده می‌شود؛ این کار باعث می‌شود که نیروی وارد شده برای براده برداری در هر کدام از قلاویزها کمتر شود و در نتیجه رزوه‌کاری بهتر انجام شود؛
این سه قلاویز با نام‌های پیش‌رو، میان‌رو، و پس‌رو شناخته می‌شوند که هر کدام در یک مرحله از کار مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ قلاویزهای پیش‌رو که نسبت به دو قلاویز دیگر دارای شیب بیشتری می-باشند، 50 درصد ایجاد رزوه را انجام می‌دهند، سپس با استفاده از قلاویز میان‌رو 30 درصد دیگر کار انجام می‌شود و در نهایت قلاویز پس‌رو 20 درصد نهایی کار را به انتها می‌رساند.
برای قلاویزکاری سوراخ‌های ته‌بسته، از هر سه قلاویز استفاده می‌شود اما برای سوراخ‌های باز تنها از قلاویز پیش‌رو و میان‌رو استفاده می‌شود مگر زمانی که جنس قطعه مورد نظر سخت باشد. معمولاً برای قلاویز پیش‌رو دو عدد خط تیره در دنباله قلاویز و برای قلاویز میان‌رو یک خط برای مشخص‌کردن و جلوگیری از زدن قلاویز اشتباه تعبیه می‌شود.
2-قلاویز ماشینی
قلاویزهای ماشینی معمولا به صورت تکی یا سری دوتایی ساخته می‌شوند. در نوع ماشینی برخلاف قلاویز دستی تمام مراحل قلاویزکاری در یک مرحله و با یک قلاویز انجام می‌شود؛ علت آن هم این است که قسمت رزوه‌دار قلاویز بلند‌تر بوده و تمام مراحل قلاویز دستی در طول قسمت رزوه‌دار قلاویز ماشینی رعایت شده‌است.
3-قلاویز مخصوص مهره تراش
از این قلاویز برای برش پیچ ها کوتاه استفاده می شود.
4-قلاویز چپ تراش
گاهی وقت ها لازم است پیچ ومهره چپگرد ساخته شود که برای ساخت آناز این نوع قلاویز استفاده می شود.
دسته قلاویزها
به منظور استفاده از قلاویزها با توجه به موقعیت و مکان مورد استفاده از قلاویز کاری باید به دسته قلاویزتوجه داشت این نوع دسته قلاویز از یک پیج و مهره ساخته شده این مهره ها دارای شکاف هایی است که از طریق آن این دسته مقاوم می شودو می توانند به راحتی عمل قلاویز کاری را بر عهده بگیرد. توصیه می شود در زمان کار با قلاویز، گرد و خاک و گریس را از محیط خارج کرده و نیز پیچ و مهرۀ آن را روغن کاری نمایید.
دستگاه قلاویز زنی به وسیله مته
دستگاه قلاویز زنی به وسیلۀ ماشین مته شامل دنبالۀ مخروطی شکل است که داخل محور اصلی مته به طور خودکار محکم می شود چرا که دنبالۀ آن به صورت مخروط مُرس است. محور اصلی قلاویزگیر از یک استوانه تو خالی تشکیل شده که قلاویز داخل آن قرار می گیرد و از بیرون به وسیلۀ پیچ بیرونی محکم می گردد و سپس دستگاه را در داخل محور اصلی محکم کرده و قلاویز را نسبت به کار تنظیم می کنیم. سرعت باید بر روی دور کم قرار بگیردانتخاب درست نوع مته از نظر اندازه، بسیار مهم است چرا که قبل از شروع قلاویز کردن، باید قطعهیا شی مورد نظر سوراخ گردد.
قطر سوراخ باید حتما کمتر از قطر قلاویز باشد. در صورتی که قطر سوراخ کوچک باشد، قلاویز در داخل کارگیر کرده و ممکن است شکسته شود های پیچ در داخل درهنگام انجام قلاویزکاری، باید فلزات آهنی و غیر آهنی و یا انواع فولاد، روغن کاری شوند. این کار علاوه بر بالا رفتن سرعت کار، طول عمر قطعات را نیز افزایش می دهد. در صورتی که روغن کاری انجام نشود، قلاویز در کار گرم شده و آسیب میبیند
روش قلاویز زنی
برای روش قلاویز کاری در ابتدا کار را به گیرۀ نصب شده بر روی میزی محکم ببندید و کاررا کاملاً به صورت عمودی قرار دهید. بعد از بستن کار به طور صحیح در داخل گیره قلاویز کردید انتهای چهارگوش آن را داخل دسته قلاویز قرار دهید و بعد آن را محکم کنید در زمان کار با هر دو نوع قلاویز، دستۀ قلاویز را به طور محکم در دست راست بگیرید و سر قلاویز را روی سوراخ کارمورد نظر به طور عمود قرار دهید.
سپس قلاویز را یک دور کامل بچرخانید و با فشار مداوم و یکنواخت، به سمت پایین قلاویز هدایت کنید. با توقف این عمل می توانید قلاویز را مشاهده کنید که به شکل عمود بر سطح کار قرار گرفته. در صورتی که قلاویز عمود بر کار و مستقیم باشد، دستۀ قلاویز را محکم و مستقیم گرفته و منظم و یک نواخت آن را یک دور دیگر حرکت دهید. اما اگر قلاویز نسبت به کار عمود نیست، باید آن را از کار خارج کنید و دوباره آن را بر روی کار تنظیم کنید به طوری که به شکل مستقیم قرار بگیرد.
قسمت‌های مختلف قلاویز
1-طول قلاویز: از قسمت لبه برنده جلوی قلاویز تا انتها، طول قلاویز گفته می‌شود.
2- طول دندانه‌های قلاویز: از ابتدای سطح قلاویز تا انتهای دندانه‌های آن را طول دندانه‌های قلاویز می-گویند.
3-لبه برنده: زاویه‌ای که از برخورد دو سطح تحت زاویه ایجاد می‌شود و عمل اصلی را در برش انجام می‌دهد، لبه برنده گفته می‌شود.
4-زاویه آزاد: زاویه‌ای است که باعث می‌شود سایش ابزار کمتر شود، در نتیجه عمل برش موثرتر انجام شود.
5- شیار قلاویز: در طول دندانه‌ها، محلی برای تخلیه براده از سوراخ وجود دارد که شیار قلاویز نامیده می‌شود.
6-آچارخور: قسمتی که برای گرفتن قلاویز جهت دوران استفاده می‌شود آچارخور نام دارد.
انواع قلاویز از نظر شکل ظاهری
1-قلاویز زبانه‌دار: وجود زبانه در سر این قلاویز، منجر به هم‌مرکز‌شدن سطح دندانه‌های قلاویز و سوراخ می‌شود.
2-قلاویز با دو سطح مخروطی: از این نوع قلاویز به عنوان قلاویز پیش‌رو استفاده می‌شود که مخروط دوم عمل تکمیلی رزوه‌کاری را انجام می‌دهد.
3- قلاویز پله‌ای: برای ایجاد دو سوراخ در امتداد هم که مرکز دندانه‌ها در یک راستا قرار داشته‌باشند، از این نوع قلاویز استفاده می‌شود.
4-قلاویز کوتاه: به عنوان قلاویز ماشینی به کار برده می‌شود.
حدیده
حدیده ابزاری است که برای ایجاد رزوه در قطعات نر به کار می‌رود؛ منظور از قطعات نر ،قسمت خارجی سطوح، مانند پیچ می‌باشد؛ در واقع زمانی که شما به وسیله حدیده تراشیدن و دنده‌کردن را در قسمت خارجی سطوح انجام می‌دهید، به این فرایند رزوه‌تراشی یا پیچ‌تراشی گفته می‌شود. حالا برای درک بهتر تفاوت قلاویز و حدیده پیچ و مهره را در نظر بگیرید؛ قلاویز برای ایجاد رزوه در قسمت داخلی مهره که اصطلاحاً قطعه ماده کار محسوب می‌شود و حدیده برای ایجاد رزوه پیچ، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جنس حدیده
حدیده از انواعی از آلیاژها مانند قطعات آلومینیومی، فولاد، مس، چدن، برنج، استیل و…. ساخته می‌شوند. همچنین به دو صورت اینچی و متریک موجود می‌باشند. نحوه نگهداری حدیده‌ها نیز به جنس آلیاژ به کار رفته‌شان بستگی دارد.
انواع حدیده
حدیده در دو نوع دستی و ماشینی موجود می‌باشد؛ حدیده دستی از نوعی فولاد که به آن تندبر یا فولادپرکن می‌گویند ساخته می‌شود. این ابزار در دو نوع درزدار و بدون درز ساخته می‌شود؛ حدیده درزدار به شکلی است که درامتداد شیار ها شکافی وجود دارد که به آن درز گفته می‌شود؛ قطر حدیده درزدار بین 0.1 تا 0.3 میلی‌متر متغیر است اما نوع بدون درز با قطر ثابت ساخته می‌شود و هیچ‌گونه شکافی در ساختار آن وجود ندارد. در نوع بدون درز یک شیار بر روی حدیده تعبیه می‌شود که در صورت تمایل بریده می‌شود و تبدیل به حدیده بدون درز می‌شود.
انواع حدیده دستی
- حدیده گرد شکاف‌دار: این نوع حدیده به شکل قطعه فولادی دایره‌ای شکل می‌باشد؛ در امتداد یکی از دندانه‌ها یک شکاف وجود دارد؛ کاربرد اصلی این شکاف، تنظیم دقیق است، همچنین سه پیچ کوچک در دسته حدیده برای تنظیم دقیق‌تر موجود می‌باشد.
- حدیده دو نیم: این حدیده متشکل از دو قطعه آزاد است که در دسته قرار گرفته و یک پیچ کوچک برای تنظیم دارد.
- حدیده شش گوش: این نوع حدیده بیشتر برای ترمیم به کار می‌رود و برندگی کمی دارد.
به طور کلی، با توجه به قطعه مورد نظر که نیاز به رزوه تراشی دارد، به حدیده‌های متفاوتی نیاز است؛ برای مثال اگر پیچ بری فقط با قطر ثابت و مشخصی انجام شود، به حدیده یک پارچه نیاز است که در دو نوع گرد و شش گوش موجود می‌باشد که البته همان‌طور که گفته شد نوع شش‌گوش بیشتر برای ترمیم کاربرد دارد.
اما در پیچ‌های بزرگ‌تر به علت حجم بیشتر براده‌های آهن امکان انجام کار براده برداری با یک مرتبه ممکن نیست، در نتیجه نیاز است تا از حدیده چند پارچه استفاده شودتا با نزدیک کردن پارچه‌ها به آرامی دندانه‌ها کنار هم نزدیک شوند و عمل براده برداری کامل شود. نوع دیگری از حدیده موجود می‌باشد که برای حدیده کردن لوله فولادی به کار می‌رود، برای این کار از دو یا یا چهار پارچه استفاده می‌شود.
حدیده ماشینی
حدیده‌های ماشینی در انواع متعددی وجود دارند که قابلیت رزوه زنی قطعات مختلف را دارند،برای مثال بعضی از آنها قابلیت رزوه زنی میلگرد را هم دارا می‌باشند؛ در نوع برقی بدون نیاز به فشار و نیروی انسانی کار رزوه زنی و براده برداری انجام می‌شود.