آیا زن بعد از بخشیدن مهریه میتواند باز مطالبه کند

پاسخ به این سوال که آیا زن پس از بخشش مهریه می تواند مجدداً آن را مطالبه کند، به طور قطع منفی یا مثبت نیست و به نوع و شرایط حقوقی بخشش بستگی دارد. در برخی حالات، مانند ابراء مهریه یا هبه معوض با تسلیم عوض، امکان رجوع وجود ندارد، اما در مواردی نظیر هبه غیرمعوض، زن تحت شرایطی می تواند به مهریه بخشیده شده رجوع کند و دوباره آن را مطالبه نماید.

مهریه، به عنوان یک حق مالی مستقل و قانونی، از همان زمان انعقاد عقد نکاح به ذمه مرد تعلق می گیرد و زن مالک بلامنازع آن شناخته می شود. این حق، اختیار کامل تصرف، از جمله بخشیدن آن را به زن می دهد. اما پیچیدگی های حقوقی این موضوع، به ویژه در شرایطی که زن بنا به دلایل مختلف تصمیم به گذشت از این حق می گیرد، سوالات متعددی را در خصوص قابلیت رجوع از بخشش و استرداد آن مطرح می کند. درک صحیح انواع بخشش مهریه و تفاوت های ماهوی آن ها، برای تمامی افرادی که با این موضوع درگیر هستند، اعم از زوجین، وکلا و مشاوران حقوقی، از اهمیت بالایی برخوردار است. این مقاله به تفصیل و با رویکردی تخصصی، به تحلیل و بررسی ابعاد گوناگون این مسئله می پردازد تا ابهامات موجود در این حوزه را برطرف نماید و راهنمایی جامع و کاربردی ارائه دهد.

تعریف مهریه و جایگاه حقوقی آن در نظام حقوقی ایران

مهریه به مالی اطلاق می شود که به موجب عقد نکاح دائم یا موقت، مرد متعهد به پرداخت آن به زن می شود. این حق مالی، به محض جاری شدن صیغه عقد، به تملک زن در می آید و او مالک مطلق آن محسوب می شود. این بدان معناست که زن می تواند هرگونه دخل و تصرفی در مهریه خود، اعم از مطالبه، فروش، بخشش یا انتقال آن به دیگری، انجام دهد. مهریه، بر خلاف نفقه که جنبه تأمین معاش دارد، یک حق مالی مستقل است که هیچ گاه از ذمه مرد ساقط نمی شود مگر با پرداخت، بخشش، فوت یا بری الذمه شدن به نحو قانونی.

اهمیت مهریه در نظام حقوقی ایران به قدری است که قانون گذار برای آن جایگاه ویژه ای قائل شده است. این حق نه تنها جنبه مالی دارد، بلکه به نوعی پشتوانه اقتصادی برای زن در طول زندگی مشترک و پس از آن تلقی می شود. زن می تواند در هر زمانی، حتی یک روز پس از عقد، مهریه خود را از مرد مطالبه کند و مرد نیز موظف به پرداخت آن است. قابلیت تصرف و اختیارات گسترده زن در قبال مهریه، آن را از سایر حقوق مالی متمایز می کند و به او امکان می دهد تا بر اساس اراده و مصلحت خود، درباره آینده این حق تصمیم گیری نماید. یکی از این تصمیمات مهم، بخشش مهریه است که البته خود دارای انواع و پیامدهای حقوقی متفاوتی است.

مهریه، به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، حق مالکیت زن بر آن قطعی می شود و او می تواند هرگونه تصرف مالی، از جمله بخشش، را در آن اعمال کند. این حق، از لحظه عقد، در ذمه مرد قرار می گیرد و تا زمان اداء یا اسقاط آن، به قوت خود باقی است.

بررسی انواع بخشش مهریه و قابلیت رجوع از آن ها

بخشش مهریه، یکی از مهم ترین تصمیمات حقوقی است که زن می تواند در قبال حق مالی خود اتخاذ کند. اما مفهوم بخشش در حقوق خانواده یکسان نیست و انواع مختلفی دارد که هر یک پیامدهای حقوقی متفاوتی در خصوص امکان رجوع یا عدم رجوع از آن به دنبال دارد. درک دقیق تفاوت های میان این انواع برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم یا ضرر احتمالی، حیاتی است.

ابراء مهریه: سقوط دین و عدم قابلیت رجوع

تعریف و ماهیت حقوقی: ابراء در لغت به معنای تبرئه کردن و در اصطلاح حقوقی به معنای اسقاط دین از ذمه مدیون است. طبق ماده ۲۸۹ قانون مدنی، «ابرا عبارت از این است که دائن از حق خود به اختیار صرف نظر نماید.» در بحث مهریه، ابراء زمانی رخ می دهد که زن به صورت یک جانبه و با اراده خود، مرد را از دین مهریه بری الذمه کند. ابراء یک ایقاع (عمل حقوقی یک طرفه) است و به محض تحقق، دین مهریه از ذمه مرد ساقط شده و برای او ایجاد مالکیت فی الذمه می کند. این عمل حقوقی، لازم الاجرا و قطعی است و نیازی به قبول مرد ندارد.

قابلیت رجوع: مهم ترین ویژگی ابراء مهریه، عدم قابلیت رجوع از آن است. یعنی اگر زن مهریه خود را ابراء کند، به هیچ وجه، حتی در صورت پشیمانی یا تغییر شرایط زندگی، نمی تواند مجدداً آن را مطالبه نماید. این ابراء به صورت قطعی و غیرقابل بازگشت تلقی می شود. به عنوان مثال، اگر زنی صراحتاً در یک سند رسمی اعلام کند که «ذمه همسرم را از بابت تمامی مهریه معین در عقدنامه، ابراء نمودم»، دیگر حق مطالبه مهریه را نخواهد داشت.

نحوه اثبات ابراء: بهترین و قطعی ترین روش برای اثبات ابراء مهریه، تنظیم سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی است. در این صورت، سند تنظیم شده یک سند رسمی بوده و اعتبار کامل قانونی دارد. بخشش مهریه به صورت دست نوشته عادی، اگرچه ممکن است در دادگاه مورد استناد قرار گیرد، اما اثبات صحت آن در صورت انکار زوج یا ورثه او، دشوار خواهد بود و به شواهد و قرائن دیگر نیاز دارد. ابراء شفاهی نیز به دلیل مشکلات اثباتی، اعتبار حقوقی لازم را ندارد و توصیه نمی شود.

هبه مهریه: هدیه ای با امکان رجوع مشروط

تعریف و ماهیت حقوقی: هبه به معنای بخشیدن مال به صورت رایگان به دیگری است (هدیه دادن). هبه یک عقد است و برای تحقق آن، ایجاب از سوی واهب (هبه کننده، یعنی زن) و قبول از سوی متهب (هبه گیرنده، یعنی مرد) و همچنین قبض عین موهوبه (تحویل گرفتن مال هبه شده) لازم است. در مورد مهریه، زن می تواند مهریه خود را به مرد هبه کند. هبه، علی الاصول یک عقد جایز است، به این معنی که واهب (زن) می تواند از هبه خود رجوع کند و مال موهوبه را باز پس گیرد، مگر در موارد استثنایی.

هبه غیرمعوض (بدون عوض)

تعریف: در این نوع هبه، زن مهریه خود را بدون دریافت هیچ گونه عوض یا شرطی از مرد، به او می بخشد. یعنی در مقابل هبه مهریه، هیچ مال یا خدمتی از مرد دریافت نمی کند.

قابلیت رجوع: طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، زن می تواند از هبه غیرمعوض خود رجوع کند و مهریه را مطالبه نماید. این حق رجوع حتی در صورت پشیمانی صرف هم وجود دارد. اما این رجوع دارای شروطی است:

• بقاء عین موهوبه: تنها در صورتی زن می تواند رجوع کند که عین موهوبه (مثلاً سکه ها یا مال معین دیگر) هنوز در ملکیت و تصرف زوج باقی باشد و او آن را مصرف نکرده، تلف ننموده یا به دیگری منتقل نکرده باشد. اگر مرد سکه ها را فروخته یا مصرف کرده باشد، رجوع امکان پذیر نیست.
• عدم فوت: در صورت فوت واهب (زن) یا متهب (مرد)، حق رجوع ساقط می شود.
• هبه به خویشاوندان نسبی: اگر هبه به خویشاوندان نسبی انجام شده باشد، قابل رجوع نیست. (که در مورد مهریه به زوج، خویشاوند نسبی محسوب نمی شود و این شرط اثری ندارد).

اگر مهریه به صورت دین در ذمه مرد باشد (یعنی هنوز پرداخت نشده باشد) و زن آن را هبه کند، برخی فقها و حقوقدانان معتقدند که این هبه در واقع ماهیت ابراء پیدا می کند و قابل رجوع نیست، زیرا دین را نمی توان هبه کرد. اما نظر غالب در رویه قضایی این است که اگر به صراحت از لفظ هبه استفاده شده باشد و قصد هبه وجود داشته باشد، به عنوان هبه تلقی شده و قابل رجوع خواهد بود، مشروط بر اینکه عین موهوبه باقی باشد.

هبه معوض (با عوض)

تعریف: در هبه معوض، زن مهریه خود را در ازای دریافت چیزی از مرد می بخشد. این عوض می تواند یک مال، یک حق یا انجام یک کار باشد. به عنوان مثال، بخشیدن مهریه در قبال حق طلاق، دریافت یک ملک معین، یا پذیرش حضانت فرزند.

قابلیت رجوع: در صورتی که عوض از سوی زوج تسلیم شده باشد، هبه لازم شده و غیرقابل رجوع خواهد بود. به عبارت دیگر، اگر مرد به تعهد خود عمل کرده باشد (مثلاً حق طلاق را به زن داده باشد یا ملک را به نام او زده باشد)، زن دیگر نمی تواند از هبه مهریه خود رجوع کند. اما اگر عوض هنوز تسلیم نشده باشد یا مرد به تعهد خود عمل نکند، زن حق رجوع از هبه را خواهد داشت. این نوع از بخشش مهریه غالباً در طلاق های توافقی یا خلع و مبارات مشاهده می شود.

بذل مهریه: راهکاری در طلاق خلع و مبارات

تعریف و ماهیت حقوقی: بذل به معنای بخشیدن مال توسط زن به مرد، با هدف جلب رضایت او به طلاق است. این نوع بخشش، عمدتاً در چارچوب طلاق خلع و مبارات مطرح می شود. در طلاق خلع، زن به دلیل کراهتی که از مرد دارد، در مقابل مالی که به او می بخشد (مهر یا بیشتر یا کمتر از آن)، طلاق می گیرد. در طلاق مبارات نیز، کراهت از سوی هر دو طرف است و زن مالی (معمولاً مهر) را به مرد می بخشد تا طلاق بگیرد.

قابلیت رجوع: مهم ترین نکته در بذل مهریه، این است که زن فقط در مدت عده طلاق حق رجوع به مابذل (آنچه بخشیده است) را دارد. یعنی در طول عده طلاق (معمولاً سه طهر)، زن می تواند اعلام کند که از بذل مهریه خود پشیمان شده و قصد رجوع دارد. در این صورت، اگر زن به مهریه خود رجوع کند، طلاق از نوع بائن (غیرقابل رجوع توسط مرد) به رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زندگی مشترک و همسر خود را پیدا می کند. اما پس از اتمام مدت عده، بذل مهریه قطعی شده و زن دیگر نمی تواند از آن رجوع کند و حق مطالبه مهریه را برای همیشه از دست می دهد.

نحوه و شرایط قانونی بخشیدن مهریه برای تضمین قطعیت

برای اینکه بخشش مهریه از نظر حقوقی معتبر و در صورت لزوم غیرقابل رجوع باشد، باید به شیوه قانونی و با رعایت شرایط خاصی صورت گیرد. بی توجهی به این اصول می تواند در آینده برای هر دو طرف مشکلات جدی حقوقی ایجاد کند.

اعتبار حقوقی روش های بخشش مهریه

روش های بخشش مهریه از نظر اثباتی و اعتبار حقوقی تفاوت های فاحشی دارند که به شرح زیر است:

1. بخشش شفاهی: این روش، که در آن زن صرفاً به صورت کلامی مهریه خود را می بخشد، فاقد هرگونه اعتبار اثباتی کافی است. در صورت بروز اختلاف، اثبات این بخشش در دادگاه تقریباً غیرممکن است، حتی اگر شهودی نیز حضور داشته باشند. این روش بسیار پرخطر بوده و به هیچ وجه توصیه نمی شود، زیرا مرد نمی تواند به آن استناد کند و زن نیز می تواند به راحتی آن را انکار نماید.
2. بخشش دست نویس (سند عادی): در این روش، زن با نوشتن متنی مبنی بر بخشش مهریه و امضای آن، سندی عادی تهیه می کند. این سند، نسبت به بخشش شفاهی، اعتبار بیشتری دارد، اما اعتبار اثباتی آن مشروط و نیازمند تأیید دادگاه است. در صورت انکار مرد یا ورثه او، زن باید صحت امضای خود را اثبات کند. همچنین، اگر زن ادعا کند که تحت فشار یا اکراه امضا کرده است، اثبات خلاف آن دشوار خواهد بود. دادگاه باید بررسی کند که آیا قصد واقعی بخشش وجود داشته یا خیر، و این فرآیند می تواند زمان بر و پیچیده باشد.
3. بخشش در دفترخانه اسناد رسمی (سند رسمی): مطمئن ترین و قطعی ترین روش برای بخشش مهریه، مراجعه به دفترخانه اسناد رسمی و تنظیم سند رسمی است. در این صورت، بخشش مهریه به صورت قانونی و رسمی ثبت شده و از اعتبار اسناد رسمی برخوردار است. سند رسمی در دادگاه، دلیلی قاطع محسوب می شود و امکان انکار آن بسیار محدود است (مگر با ادعای جعل که آن هم اثباتش دشوار است). این روش، قطعیت حقوقی لازم را برای هر دو طرف فراهم می کند و جلوی اختلافات آتی را می گیرد. توصیه می شود در این سند، صراحتاً نوع بخشش (مثلاً ابراء یا هبه معوض) و عدم قابلیت رجوع (در صورت ابراء) قید شود.

شرایط اساسی صحت بخشش مهریه

برای اینکه بخشش مهریه از نظر حقوقی صحیح و نافذ باشد، باید شرایط عمومی صحت عقود و ایقاعات رعایت شود:

1. اهلیت زوجه: زن باید در زمان بخشش مهریه، دارای اهلیت قانونی باشد. اهلیت شامل بلوغ، عقل و رشد است. بلوغ یعنی رسیدن به سن قانونی (۹ سال قمری برای دختران). عقل یعنی فقدان جنون. رشد نیز به معنای توانایی اداره امور مالی خود است که در امور مالی، سن ۱۸ سال تمام شمسی به عنوان اماره رشد در نظر گرفته می شود. بنابراین، دختری که کمتر از ۱۸ سال دارد، برای بخشش مهریه خود، نیازمند اذن ولی (پدر یا جد پدری) و تأیید دادگاه (در صورت عدم رشد) است.
2. قصد و رضای کامل: بخشش مهریه باید با قصد واقعی و رضایت کامل زن انجام شود. این بدان معناست که زن نباید تحت اکراه، اجبار، تهدید، فریب (تدلیس) یا اشتباه و جهل نسبت به ماهیت عمل خود قرار گرفته باشد. در صورتی که ثابت شود بخشش مهریه تحت چنین شرایطی صورت گرفته است، زن می تواند با مراجعه به دادگاه، ابطال آن را مطالبه کند. اثبات اکراه یا فریب، هرچند دشوار است، اما در صورت اثبات، بخشش باطل خواهد شد.
3. اذن پدر: برخلاف تصور برخی افراد و رویه های بعضی دفاتر اسناد، از نظر قانونی، اذن پدر برای بخشش مهریه توسط زن لازم نیست. زیرا مهریه به محض عقد، حق مالی زن است و او مالک مطلق آن است و می تواند هرگونه تصرفی در آن انجام دهد. اما رویه برخی دفاتر اسناد رسمی برای احتیاط و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی (به دلیل حساسیت موضوعات خانوادگی و احتمال فشارهای عاطفی بر زن)، ممکن است از زن بخواهند که با اذن پدر خود مراجعه کند. این رویه، مبنای قانونی محکمی ندارد و صرفاً جنبه احتیاطی دارد.
4. حضور شاهد: از نظر قانونی، حضور شاهد برای صحت بخشش مهریه الزامی نیست. با این حال، در روش های غیررسمی مانند بخشش دست نویس، وجود شهود می تواند در اثبات صحت و قصد واقعی بخشش در دادگاه کمک کننده باشد. در تنظیم سند رسمی در دفترخانه نیز شاهد از جمله ملزومات قانونی نیست، اما در صورت حضور، ممکن است اعتبار اثباتی بیشتری به سند عادی ببخشد.

سناریوهای خاص و نکات کلیدی پیرامون رجوع از مهریه بخشیده شده

موضوع رجوع از مهریه بخشیده شده، همواره با ابهامات و سناریوهای خاصی روبرو است که درک صحیح آن ها می تواند از بروز اختلافات حقوقی پیچیده جلوگیری کند. این نکات، عموماً در بستر واقعیت های زندگی مشترک و شرایط عاطفی زوجین شکل می گیرد.

پشیمانی پس از بخشش مهریه: آیا امکان رجوع وجود دارد؟

پشیمانی از یک تصمیم، به ویژه در امور مالی حساس مانند مهریه، امری طبیعی است. اما در حقوق، صرف پشیمانی، مبنای قانونی برای رجوع از یک عمل حقوقی (مانند بخشش مهریه) نیست. همانطور که پیشتر گفته شد، امکان رجوع بستگی کامل به نوع بخشش دارد:

• اگر مهریه ابراء شده باشد، به هیچ عنوان حتی با پشیمانی هم قابل رجوع نیست.
• اگر مهریه به صورت هبه غیرمعوض بخشیده شده و عین موهوبه (مانند سکه ها) در ید زوج باقی باشد، زن می تواند با ابراز پشیمانی از هبه رجوع کند.
• اگر مهریه به صورت هبه معوض با تسلیم عوض بخشیده شده باشد، قابل رجوع نیست.
• اگر مهریه در قالب بذل در طلاق خلع یا مبارات باشد، پشیمانی فقط در مدت عده (که منجر به رجوع مرد به زندگی می شود) مؤثر است و پس از عده، قابل رجوع نیست.

بنابراین، پشیمانی تنها در برخی از انواع هبه و بذل، و آن هم تحت شرایط خاص، منجر به حق رجوع می شود و عمومیت ندارد.

بخشش مهریه در ازای دریافت حق طلاق یا حضانت فرزند

این سناریو از جمله موارد شایع در جامعه است، به ویژه در زمان توافق برای طلاق. زن ممکن است در ازای دریافت حقی مانند حق طلاق (به صورت وکالت بلاعزل) یا حضانت کامل فرزندان، از تمام یا بخشی از مهریه خود بگذرد. ماهیت این توافقات، معمولاً به صورت شرط ضمن عقد لازم یا هبه معوض است.

در این موارد، اگر مرد به تعهد خود عمل کرده و حق مورد نظر را به زن واگذار کرده باشد (مثلاً وکالت طلاق را به صورت بلاعزل به او داده باشد یا حضانت فرزند را کتباً پذیرفته باشد)، بخشش مهریه به یک عمل حقوقی لازم و غیرقابل رجوع تبدیل می شود. به عبارت دیگر، زن پس از دریافت حق مورد نظر، نمی تواند از بخشش مهریه خود رجوع کند، زیرا این بخشش در ازای یک عوض مشخص صورت گرفته و مرد نیز به تعهد خود عمل کرده است.

ابطال بخشش مهریه تحت فشار، اکراه یا فریب

یکی از مهم ترین شرایط صحت هر عمل حقوقی، از جمله بخشش مهریه، وجود قصد و رضای کامل و بدون عیب است. اگر زن اثبات کند که بخشش مهریه تحت فشار، اکراه (تهدید به انجام کاری که غیرقانونی است)، اجبار، فریب یا تدلیس (اغفال) صورت گرفته است، می تواند به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای ابطال بخشش مهریه را مطرح نماید.

اثبات این موارد، به دلیل ماهیت پنهان و شخصی آن ها، دشوار است و نیاز به مدارک و شواهد قوی دارد. پیامدهای حقوقی برای مردی که زن را به زور یا فریب وادار به بخشش کند، می تواند شامل ابطال بخشش مهریه و حتی مسئولیت کیفری در صورت اثبات جرم باشد. در این حالت، زن می تواند مجدداً مهریه خود را مطالبه کند.

بخشش جزئی مهریه: قواعد و احکام

زن می تواند تمام مهریه یا فقط بخشی از آن را ببخشد. قواعد و احکام حقوقی مربوط به انواع بخشش (ابراء، هبه، بذل) بر همان بخش از مهریه که بخشیده شده، اعمال می شود. به عنوان مثال، اگر زن نیمی از مهریه خود را ابراء کند، آن نیمه غیرقابل رجوع است، اما نسبت به نیمه دیگر همچنان حق مطالبه دارد. اگر نیمی را به صورت هبه غیرمعوض ببخشد، می تواند از آن نیمه (در صورت بقای عین موهوبه) رجوع کند. این انعطاف پذیری به زن امکان می دهد تا با توجه به شرایط، تصمیمات مالی خود را مدیریت کند.

بخشش مهریه در عقد موقت: تشابه با عقد دائم

مهریه در عقد موقت نیز مانند عقد دائم، به محض وقوع عقد، به تملک زن در می آید و زن مالک آن است. بنابراین، تمامی قواعد و احکام مربوط به انواع بخشش مهریه (ابراء، هبه، بذل) و قابلیت رجوع از آن ها که در مورد عقد دائم بیان شد، در مورد مهریه عقد موقت نیز صادق است. زن در عقد موقت نیز می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را ببخشد و امکان رجوع یا عدم رجوع از آن، دقیقاً تابع همان اصول و شرایطی است که برای عقد دائم توضیح داده شد.

قطعی کردن بخشش مهریه: راهکارها و نکات حقوقی

برای مردانی که مهریه به آن ها بخشیده شده و یا زنانی که قصد دارند بخشش مهریه را به صورت قطعی و غیرقابل رجوع انجام دهند، آگاهی از راه های تضمین قطعیت این عمل حقوقی از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف اصلی این است که اطمینان حاصل شود زن در آینده نتواند مجدداً مهریه بخشیده شده را مطالبه کند.

محکم ترین و مطمئن ترین سند برای عدم مطالبه مجدد مهریه توسط زن، ثبت رسمی بخشش مهریه به صورت ابراء در دفترخانه اسناد رسمی است. در این روش، توصیه می شود نکات زیر به دقت رعایت شود:

1. انتخاب نوع ابراء: در دفترخانه، صراحتاً اعلام شود که زن قصد ابراء مهریه را دارد، نه هبه. تفاوت ماهوی این دو عمل حقوقی در قابلیت رجوع، بسیار بنیادین است و ابراء به هیچ وجه قابل رجوع نیست.
2. قید صریح عبارت بری الذمه نمودن کامل: در متن سند رسمی، باید به وضوح قید شود که «زوجه (نام زن)، به موجب این سند رسمی، زوج (نام مرد) را از بابت تمامی مهریه معین در عقدنامه به شماره … مورخ …، به میزان … (مثلاً تمامی ۱۱۴ سکه بهار آزادی یا هر میزان مشخص دیگر) ابراء و بری الذمه کامل نمودم.» این عبارت صریح، هرگونه ابهام را برطرف می کند.
3. اسقاط کافه خیارات: در متن سند، عبارت «و کافه خیارات مربوط به این ابراء، از جمله خیار غبن، ولو به صورت فاحش، از زوجه ساقط و سلب گردید» نیز باید ذکر شود. این عبارت به این معنی است که زن حتی اگر در آینده احساس کند در این بخشش ضرر کرده است، حق فسخ یا ابطال آن را نخواهد داشت.
4. رضایت و قصد کامل: اطمینان از اینکه زن با اراده آزاد، بدون هیچ گونه فشار، اکراه یا فریب، اقدام به ابراء مهریه می کند، از اهمیت حیاتی برخوردار است. دفاتر اسناد رسمی موظفند این موضوع را احراز کنند و در صورت ظن به هرگونه اجبار، از ثبت سند خودداری نمایند.
5. امضاء و اثر انگشت: زن باید پس از مطالعه کامل و دقیق متن سند، آن را امضاء و اثر انگشت بزند.

انجام این فرآیند به صورت رسمی و با رعایت تمامی جزئیات حقوقی، قطعیت لازم را برای مرد ایجاد می کند که دیگر هیچ گونه دِینی بابت مهریه به زن نخواهد داشت و زن نیز امکان رجوع از بخشش خود را از دست می دهد. این بهترین راهکار برای جلوگیری از دعاوی حقوقی آتی و ایجاد ثبات در روابط مالی زوجین است.

جدول مقایسه ای انواع بخشش مهریه و قابلیت رجوع

برای درک بهتر تفاوت های اساسی میان انواع بخشش مهریه و پیامدهای آن ها، جدول زیر یک مقایسه اجمالی را ارائه می دهد:

نوع بخشش	تعریف مختصر	ماهیت حقوقی	قابلیت رجوع	شرایط رجوع (در صورت وجود)	ماده قانونی مرتبط
ابراء مهریه	اسقاط دین مهریه از ذمه زوج توسط زوجه	ایقاع (عمل یک طرفه) و لازم الاجرا	خیر (به هیچ وجه)	ندارد	ماده ۲۸۹ قانون مدنی
هبه غیرمعوض مهریه	بخشش رایگان مهریه به زوج بدون دریافت عوض	عقد جایز	بله (مشروط)	بقاء عین موهوبه در ید زوج، عدم فوت واهب/متهب	ماده ۸۰۳ قانون مدنی
هبه معوض مهریه	بخشش مهریه به زوج در ازای دریافت عوض (مثلاً حق طلاق)	عقد جایز (قبل از تسلیم عوض) / لازم (بعد از تسلیم عوض)	خیر (پس از تسلیم عوض)	فقط در صورت عدم تسلیم عوض از سوی زوج	ماده ۸۰۳ قانون مدنی
بذل مهریه (در طلاق خلع/مبارات)	بخشش مال توسط زوجه به زوج برای جلب رضایت به طلاق	جزء عقد طلاق خلع/مبارات	بله (مشروط به مدت عده)	فقط در طول مدت عده طلاق	مواد ۱۱۴۶ و ۱۱۴۷ قانون مدنی

سوالات متداول (FAQ)

آیا زن می تواند پس از طلاق توافقی، مهریه خود را مطالبه کند؟

در طلاق توافقی، زوجین بر سر تمامی مسائل از جمله مهریه، توافق می کنند. اگر در این توافق نامه، زن مهریه خود را به طور کامل یا جزئی بخشیده باشد (غالباً به صورت ابراء یا هبه معوض در قبال طلاق)، پس از طلاق دیگر نمی تواند آن را مطالبه کند. مگر اینکه بخشش از نوع هبه غیرمعوض باشد که در زمان عده یا حتی پس از آن (در صورت بقاء عین موهوبه) امکان رجوع وجود دارد.

آیا بخشش مهریه شامل نفقه هم می شود؟

خیر، بخشش مهریه ارتباطی با حق نفقه ندارد. مهریه یک حق مالی مستقل است که به محض عقد به ذمه مرد تعلق می گیرد، در حالی که نفقه هزینه های جاری زندگی زن است که مرد موظف به تأمین آن است. بنابراین، حتی اگر زن مهریه خود را به هر دلیلی ببخشد، همچنان حق مطالبه نفقه خود (در صورت استحقاق) را دارد و این دو مقوله از یکدیگر مجزا هستند.

آیا می توان مهریه را به صورت قسطی بخشید؟

بله، زن می تواند بخشی از مهریه خود را ببخشد و بخش دیگر را به صورت اقساطی یا عندالمطالبه باقی بگذارد. قواعد بخشش بر همان بخش بخشیده شده اعمال می شود. در مورد اقساط نیز، توافق زوجین ملاک است و می تواند در سند رسمی ثبت شود. امکان رجوع از بخشش اقساطی نیز به نوع بخشش آن بخش معین بستگی دارد.

چگونه می توان مطمئن شد که بخشش مهریه قطعی است و زن نمی تواند رجوع کند؟

برای اطمینان از قطعیت بخشش مهریه، بهترین و امن ترین راه، تنظیم سند رسمی ابراء مهریه در دفاتر اسناد رسمی است. در این سند باید صراحتاً قید شود که زن با اختیار کامل و آگاهی از تمامی حقوق خود، ذمه زوج را از بابت مهریه (یا بخشی از آن) ابراء نموده و کافه خیارات را نیز ساقط کرده است. این سند، ابطال ناپذیر و غیرقابل رجوع خواهد بود، مگر با اثبات اکراه یا فریب.

مدارک لازم برای بخشیدن مهریه چیست؟

مدارک اصلی برای بخشیدن مهریه در دفترخانه اسناد رسمی شامل: کارت ملی، شناسنامه، و اصل سند ازدواج (عقدنامه) زن و مرد است. در برخی موارد (مانند بخشش توسط دختران کمتر از ۱۸ سال یا موارد مشکوک)، دفترخانه ممکن است مدارک اضافی یا حضور ولی (پدر) را درخواست کند، هرچند که از نظر قانونی، اذن پدر برای زنان بالغ و رشید لازم نیست.

آیا زن کمتر از ۱۸ سال می تواند مهریه اش را ببخشد؟

چنانچه زن کمتر از ۱۸ سال تمام شمسی داشته باشد، از نظر حقوقی رشید تلقی نمی شود و برای انجام امور مالی خود، از جمله بخشیدن مهریه، نیازمند اذن ولی قهری (پدر یا جد پدری) و تأیید دادگاه است. بدون این اذن و تأیید، بخشش مهریه توسط دختر زیر ۱۸ سال از نظر قانونی باطل است و قابل استناد نخواهد بود.

تحت فشار قرار دادن زن برای بخشیدن مهریه چه حکمی دارد؟

تحت فشار قرار دادن زن برای بخشیدن مهریه، چه به صورت تهدید، اجبار یا فریب، از نظر حقوقی ممنوع و می تواند موجب ابطال بخشش مهریه شود. اگر زن بتواند در دادگاه ثابت کند که بخشش مهریه تحت اکراه یا اجبار صورت گرفته است، می تواند ابطال آن را درخواست کند و مجدداً مهریه خود را مطالبه نماید. در برخی موارد شدید، بسته به نوع فشار، ممکن است مرد با اتهامات کیفری نیز مواجه شود.

آیا زن بعد از بخشیدن مهریه میتواند باز مطالبه کند نی نی سایت – پاسخ به این سوال

پاسخ های ارائه شده در سایت های عمومی مانند نی نی سایت غالباً بر اساس تجربیات شخصی یا اطلاعات غیرتخصصی است و ممکن است فاقد دقت حقوقی لازم باشد. این موضوع بسیار حساس و پیچیده است و هر پرونده شرایط خاص خود را دارد. برای دریافت پاسخ دقیق و قابل اعتماد به این سوال، مراجعه به وکیل متخصص خانواده یا مشاور حقوقی الزامی است. اطلاعات عمومی نباید مبنای تصمیمات حقوقی مهم قرار گیرد.

نتیجه گیری

همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، پاسخ به این سوال که آیا زن بعد از بخشیدن مهریه می تواند باز مطالبه کند، به صورت یکسان نیست و به ماهیت و نحوه بخشش بستگی دارد. کلید درک این موضوع، تمایز قائل شدن میان ابراء، هبه (معوض و غیرمعوض) و بذل است که هر یک پیامدهای حقوقی متفاوتی در خصوص امکان رجوع یا عدم رجوع از مهریه دارند. در حالی که ابراء مهریه به هیچ وجه قابل رجوع نیست و قطعیت کامل دارد، هبه غیرمعوض تحت شرایطی امکان رجوع را فراهم می آورد و بذل مهریه در طلاق خلع یا مبارات، تنها در مدت زمان عده قابل رجوع است.

اهمیت ثبت رسمی بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی، به ویژه به صورت ابراء، برای تضمین قطعیت و جلوگیری از بروز دعاوی آتی، بیش از پیش آشکار می گردد. رعایت شرایط اساسی صحت بخشش، از جمله اهلیت کامل زوجه و وجود قصد و رضای واقعی و بدون اکراه، نیز از ارکان اصلی اعتبار حقوقی این عمل محسوب می شود. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و حساسیت های عاطفی مرتبط با موضوع مهریه، اکیداً توصیه می شود پیش از هرگونه اقدام برای بخشش یا مطالبه مهریه، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید. این مشاوره تخصصی می تواند شما را در اتخاذ تصمیمی آگاهانه و پیشگیری از هرگونه تبعات ناخواسته حقوقی یاری رساند.