آیا شوهر از اموال زن ارث می برد

بله، شوهر از اموال زن متوفی خود ارث می برد. این حق توارث در قوانین حقوقی ایران به طور صریح شناسایی شده و تحت شرایط خاصی قابل اعمال است. میزان سهم الارث شوهر به وجود یا عدم وجود فرزند برای زن متوفی بستگی دارد و این سهم از کلیه اموال منقول و غیرمنقول همسرش قابل دریافت است.

حق توارث میان زوجین، از جمله مباحث بنیادین و در عین حال پیچیده در نظام حقوقی ایران است که ریشه در فقه اسلامی و مواد قانون مدنی دارد. آگاهی دقیق از این قوانین، به ویژه برای افرادی که با مسائل ارث و تقسیم ترکه مواجه هستند، اهمیت حیاتی دارد. این مقاله با هدف تبیین جامع و تخصصی حقوق قانونی شوهر در زمینه ارث از همسر متوفی خود نگاشته شده است. ما در این نوشتار به تشریح مبانی قانونی، شرایط و موانع ارث بری شوهر، نحوه محاسبه سهم الارث در حالات گوناگون و همچنین پاسخ به ابهامات رایج خواهیم پرداخت تا تصویری شفاف و دقیق از این جنبه از حقوق خانواده ارائه دهیم.

مبانی قانونی ارث بردن شوهر از زن: یک بررسی دقیق

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، توارث میان زوجین را به موجب سبب ارث می شناسد. این رابطه سببی از طریق عقد نکاح دائم ایجاد می شود و یکی از مهم ترین پایه های حقوقی برای ارث بردن شوهر از اموال همسرش محسوب می گردد. ماده ۹۴۰ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: «زوجین که زوجیت آن ها دائمی باشد و ممنوع از ارث نباشند، از یکدیگر ارث می برند.» این ماده، سنگ بنای توارث زوجین را تشکیل می دهد و سایر مواد قانونی به تشریح جزئیات آن می پردازند.

رابطه زوجیت دائم؛ رکن اصلی توارث

شرط اساسی برای اینکه شوهر بتواند از اموال زن متوفی خود ارث ببرد، وجود رابطه زوجیت دائم در زمان فوت زوجه است. این بدان معناست که عقد نکاح میان آن دو باید از نوع دائم بوده و تا لحظه فوت زن، ادامه داشته باشد. هرگونه اخلال در این رابطه، مگر در موارد استثنائی که قانون پیش بینی کرده است، می تواند مانع از تحقق حق ارث بری شود. مفهوم دائمی بودن عقد نکاح در اینجا بسیار حیاتی است، چرا که نوع دیگری از نکاح، یعنی نکاح موقت، آثار حقوقی متفاوتی در پی دارد.

عدم توارث در عقد موقت

برخلاف عقد دائم، در ازدواج موقت (صیغه)، زوجین از یکدیگر ارث نمی برند. این یک قاعده آمره در حقوق ایران است و حتی اگر طرفین در ضمن عقد موقت، شرط توارث را نیز درج کنند، این شرط باطل و بی اثر خواهد بود. این رویکرد قانونی، ناشی از تفاوت های ماهوی میان عقد دائم و موقت در فقه اسلامی است که هر یک از این دو نوع عقد، آثار حقوقی متمایزی را در پی دارند. بنابراین، اگر زنی در عقد موقت همسر مردی باشد و فوت کند، شوهر او، صرف نظر از مدت زمان عقد یا سایر شرایط، از اموال او ارثی نخواهد برد. این عدم توارث، یکی از نکات کلیدی است که همواره باید مد نظر قرار گیرد.

شرط حیات در زمان فوت

یکی دیگر از شروط بنیادین برای توارث، زنده بودن وارث در لحظه فوت مورث (شخص متوفی) است. این قاعده کلی در مورد ارث بردن شوهر از زن نیز صادق است. یعنی، شوهر باید در لحظه ای که همسرش فوت می کند، زنده باشد تا بتواند از او ارث ببرد. اگر شوهر پیش از زن یا دقیقاً همزمان با او فوت کند (مگر در موارد خاص غرق و هدم)، حق ارث بری برای او ایجاد نمی شود و طبعاً ورثه او نیز نمی توانند مدعی سهم الارثی از اموال زوجه متوفی شوند. ماده ۸۶۴ قانون مدنی به این شرط اشاره دارد که «از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشد.»

جایگاه شوهر در طبقات ارث

در نظام ارث ایران، وراث بر اساس نسبت خویشاوندی به طبقات و درجات مختلفی تقسیم می شوند. شوهر (و همچنین زن) از جمله وراثی هستند که به واسطه رابطه سببی (ازدواج) ارث می برند و جایگاه ویژه ای در قانون مدنی دارند. بر اساس ماده ۹۱۳ قانون مدنی، هر یک از زوجین که زنده باشند، سهم الارث خود را به عنوان فرض دریافت می کنند. سهم الارث زوجین مقدم بر سهم سایر وراث نسبی (مانند فرزندان، پدر و مادر، خواهر و برادر و…) است. این بدان معناست که ابتدا سهم شوهر از کل ترکه جدا شده و پرداخت می گردد، سپس مابقی ترکه میان سایر وراث نسبی، بر اساس طبقات و درجات مقرر در قانون، تقسیم می شود. این جایگاه ممتاز، نشان دهنده اهمیت حقوق زوجین در قانون ارث است.

حق توارث میان زوجین تنها در صورت وجود عقد نکاح دائم برقرار است و شوهر باید در لحظه فوت همسرش زنده باشد تا بتواند از او ارث ببرد. در عقد موقت، توارث میان زوجین به هیچ عنوان امکان پذیر نیست، حتی با شرط ضمن عقد.

میزان سهم الارث شوهر از ترکه زن در نظام حقوقی ایران

میزان سهم الارث شوهر از اموال همسر متوفی خود، تابعی از این است که زن متوفی دارای فرزند باشد یا خیر. قانون مدنی ایران در ماده ۹۱۳ این موضوع را به وضوح تبیین کرده است. فهم این تفاوت در محاسبه سهم الارارث، برای وراث و ذینفعان از اهمیت بالایی برخوردار است.

سهم الارث شوهر در صورت عدم وجود فرزند برای زوجه متوفی

اگر زن متوفی هیچ فرزندی نداشته باشد (چه از شوهر فعلی و چه از ازدواج های قبلی)، و همچنین نوه ای (اولاد اولاد) نیز نداشته باشد، شوهر نصف (۱/۲) از کل ترکه زن را به ارث می برد. این حکم بر اساس ماده ۹۱۳ قانون مدنی صادر می شود.

مثال کاربردی: فرض کنید زنی فوت کرده و تنها وراث او، همسرش و پدر و مادرش هستند، و او هیچ فرزندی ندارد. در این حالت، شوهر ابتدا نصف کل دارایی زن (به عنوان فرض خود) را برمی دارد. مابقی ترکه (نصف باقیمانده) بین پدر و مادر زن تقسیم می شود.

حالت رد: یک نکته حقوقی مهم در این سناریو، زمانی است که زن متوفی هیچ وارث نسبی دیگری جز شوهر خود نداشته باشد (یعنی نه پدر و مادری، نه فرزند یا نوه ای، نه خواهر و برادری، و نه هیچ خویشاوند دیگری در طبقات ارث). در این حالت خاص، علاوه بر نصف ترکه که شوهر به عنوان فرض خود می برد، نصف باقیمانده نیز به او رد می شود. به این معنا که تمام اموال زن به شوهرش می رسد. این امر بر اساس قواعد ردّ در ارث، زمانی که وارثی جز صاحب فرض باقی مانده ای ندارد، صورت می پذیرد.

سهم الارث شوهر در صورت وجود فرزند برای زوجه متوفی

چنانچه زن متوفی دارای فرزند باشد، چه این فرزند از شوهر فعلی او باشد، چه از ازدواج های قبلی، و یا حتی اگر نوه ای از فرزندان خود داشته باشد (اولاد اولاد)، سهم الارث شوهر از اموال او به یک چهارم (۱/۴) از کل ترکه کاهش می یابد.

توضیح: این فرزند می تواند فرزند مشترک زن با شوهر فعلی باشد یا فرزندی که زن از همسر یا همسران قبلی خود داشته است. همچنین، وجود نوه نیز به منزله وجود فرزند محسوب شده و سهم الارث شوهر را به یک چهارم تقلیل می دهد. این قاعده نشان دهنده اولویت و اهمیت وجود فرزندان (یا نسل آن ها) در تقسیم ترکه است.

مثال کاربردی: اگر زنی فوت کند و دارای ۱۰۰ میلیون تومان دارایی باشد و یک فرزند (چه از شوهر فعلی و چه از ازدواج قبلی) داشته باشد، شوهر او ۲۵ میلیون تومان (یک چهارم از ۱۰۰ میلیون) را به ارث می برد. مابقی ۷۵ میلیون تومان بین فرزند و سایر وراث نسبی زن (در صورت وجود) تقسیم خواهد شد.

نحوه کسر و تقسیم سهم شوهر از ترکه

همان طور که پیشتر اشاره شد، سهم شوهر (و همچنین سهم زن) در ارث، از نوع فرض است. فرض، سهمی است که میزان آن در شرع و قانون به صورت دقیق مشخص شده است و باید در ابتدای امر از کل ترکه جدا و به صاحبش پرداخت شود. این بدان معناست که سهم شوهر، پیش از تقسیم مابقی اموال بین سایر وراث نسبی (مانند پدر، مادر، فرزندان، خواهر و برادر) از مجموع دارایی های متوفی کسر می گردد. مابقی ترکه پس از کسر سهم الارث زوجین، بر اساس طبقات و درجات ارث و به ترتیب اولویت های قانونی بین سایر وراث تقسیم می شود. این روش تقسیم، تضمین کننده این است که حقوق زوجین در ارث، که بر مبنای رابطه سببی استوار است، همواره محترم شمرده شده و به درستی ادا گردد.

وضعیت زوجه متوفی	سهم الارث شوهر	توضیحات
زوجه فاقد فرزند یا نوه	نصف (۱/۲) ترکه	اگر وارث نسبی دیگری نباشد، نصف باقی مانده نیز به شوهر «رد» می شود.
زوجه دارای فرزند یا نوه	یک چهارم (۱/۴) ترکه	فرزند می تواند مشترک یا از ازدواج قبلی باشد. وجود نوه نیز همین حکم را دارد.

گستره اموال قابل ارث برای شوهر از همسر متوفی

یکی از ابهامات رایج در خصوص ارث، این است که آیا وارث از تمامی انواع اموال مورث خود ارث می برد یا خیر. در مورد ارث بردن شوهر از زن، قانون مدنی ایران هیچ محدودیتی از نظر نوع مال قائل نشده است؛ به این معنی که شوهر از تمامی اموال همسر متوفی خود، اعم از منقول و غیرمنقول، به نسبت سهم الارث قانونی خود ارث می برد.

توارث از کلیه اموال منقول و غیرمنقول

شوهر از تمامی دارایی های زن متوفی، شامل اموال منقول و غیرمنقول، ارث می برد.
اموال منقول: این دسته از اموال شامل پول نقد، سپرده های بانکی، سهام، اوراق بهادار، خودرو، طلا و جواهر، اثاثیه منزل و هر آنچه که قابل جابجایی بدون آسیب به ماهیت آن باشد، می گردد.
اموال غیرمنقول: این اموال شامل ملک، زمین، آپارتمان، مغازه، باغ و هر دارایی دیگری که قابلیت جابجایی نداشته باشد یا جابجایی آن مستلزم تغییر ماهیت باشد، می شود.
قانون هیچ تفاوتی بین این دو نوع مال برای شوهر قائل نیست و او به همان نسبت قانونی (نصف یا یک چهارم) از مجموع ارزش کلیه این اموال ارث خواهد برد. این امر به وضوح بیانگر حقوق کامل شوهر در توارث از دارایی های همسرش است.

مقایسه با سهم الارث زن از اموال شوهر: رفع ابهام

گاهی اوقات، به دلیل تغییراتی که در قوانین مربوط به ارث بردن زن از شوهر در گذشته رخ داده است، ابهامی ایجاد می شود که آیا محدودیتی مشابه برای ارث بردن مرد از زن نیز وجود دارد یا خیر. ضروری است این نکته روشن شود که:
برای شوهر، هرگز محدودیتی در ارث بردن از اموال غیرمنقول زن وجود نداشته است.
در گذشته، زن تنها از قیمت اعیانی (ساختمان) اموال غیرمنقول شوهر خود ارث می برد و از عرصه (زمین) سهمی نداشت. اما با اصلاح ماده ۹۴۶ قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، این محدودیت برای زنان نیز برداشته شد و زن حق پیدا کرد که از عین اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول (هم عرصه و هم اعیان) شوهر متوفی خود ارث ببرد.
مهم: این اصلاحیه و محدودیت های سابق، صرفاً مربوط به سهم الارث زن از اموال شوهر بوده و برای سهم الارث شوهر از اموال زن، چنین محدودیتی هیچ گاه وجود نداشته و شوهر همواره از کلیه اموال (منقول و غیرمنقول) زن به طور کامل ارث می برده است. بنابراین، نباید این دو موضوع را با یکدیگر اشتباه گرفت.

موانع قانونی و شرعی ارث بردن شوهر از زن

همان طور که در قوانین ارث، شرایطی برای توارث پیش بینی شده، موانعی نیز وجود دارند که در صورت تحقق، فرد را از حق ارث بری محروم می کنند. این موانع، ریشه در احکام شرعی و موازین حقوقی دارند و برای شوهر نیز در ارث بردن از زن متوفی صادق هستند. آشنایی با این موانع برای جلوگیری از تضییع حقوق یا بروز اختلافات ضروری است.

قتل عمدی مورث (زوجه) توسط وارث (زوج)

یکی از بارزترین موانع ارث، قتل عمدی مورث توسط وارث است. مطابق ماده ۸۸۰ قانون مدنی: «کسی که مورث خود را عمداً بکشد، از ارث او ممنوع می شود.» این قاعده، شامل حال شوهر نیز می گردد؛ یعنی اگر شوهر به صورت عمدی همسر خود را به قتل برساند، از تمامی حقوق ارثی نسبت به اموال او محروم خواهد شد. فلسفه این حکم، جلوگیری از سوءاستفاده و اعمال مجرمانه برای کسب منفعت مالی است و جنبه بازدارندگی قوی دارد.

کفر

یکی دیگر از موانع ارث در حقوق اسلامی و به تبع آن قانون مدنی ایران، مسئله کفر است. بر اساس قاعده «کافر از مسلمان ارث نمی برد، ولی مسلمان از کافر ارث می برد»، اگر یکی از زوجین مسلمان و دیگری کافر باشد، کافر از مسلمان ارث نخواهد برد. بنابراین، اگر زن مسلمان باشد و شوهر کافر، شوهر از اموال همسرش ارثی نمی برد. اما اگر شوهر مسلمان و زن کافر باشد، شوهر از اموال زن کافر خود ارث خواهد برد. این حکم، ریشه در اصول فقهی و شرعی دارد.

لعان

لعان، فرآیندی شرعی و حقوقی است که در شرایط خاصی میان زن و شوهر اتفاق می افتد و طی آن زوجین یکدیگر را لعنت کرده و نسبت به یکدیگر نفی نسب می کنند. یکی از آثار مهم لعان، قطع رابطه توارث میان زوجین است. ماده ۸۸۲ قانون مدنی در این خصوص بیان می دارد: «بعد از لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و هم چنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمی برد، لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و هم چنین مادر و خویشان مادری از او ارث می برند.» بنابراین، وقوع لعان میان زن و شوهر، مانعی جدی برای ارث بردن شوهر از زن محسوب می شود.

تأثیر طلاق بر حق توارث زوجین

طلاق به عنوان یکی از عوامل پایان دهنده رابطه زوجیت، تأثیر مستقیمی بر حق توارث دارد. با این حال، بسته به نوع طلاق و زمان فوت، احکام متفاوتی در این زمینه وجود دارد:

طلاق رجعی و فوت در زمان عده (ماده ۹۴۳ قانون مدنی)

در طلاق رجعی، که شوهر در زمان عده حق رجوع (بازگشت به زندگی مشترک بدون نیاز به عقد جدید) را دارد، اگر یکی از زوجین در زمان عده دیگری فوت کند، طرف باقی مانده از او ارث می برد. این حکم به دلیل این است که در طلاق رجعی، رابطه زوجیت به طور کامل منقطع نشده و امکان بازگشت وجود دارد. پس اگر زن در طلاق رجعی باشد و شوهر در زمان عده او فوت کند، زن از شوهر ارث می برد و بالعکس. یعنی اگر زن مطلقه رجعیه باشد و شوهر در زمان عده او فوت کند، زن از شوهر ارث می برد. همین طور اگر شوهر مطلقه رجعیه باشد و زن در زمان عده او فوت کند، شوهر از زن ارث می برد.

طلاق بائن یا فوت پس از انقضای عده

اگر طلاق از نوع بائن باشد (که در آن شوهر حق رجوع ندارد، مانند طلاق خلعی یا مبارات پس از بذل، یا طلاق سوم و…) و یا حتی اگر طلاق رجعی باشد اما فوت پس از انقضای مدت عده رخ دهد، در این صورت رابطه زوجیت به طور کامل منقطع شده است و هیچ یک از زوجین از دیگری ارث نخواهد برد.

طلاق در حال مرض و فوت (ماده ۹۴۴ و ۹۴۵ قانون مدنی)

قانون مدنی استثنائاتی را برای طلاق در حال بیماری و فوت پس از آن پیش بینی کرده است تا از سوءاستفاده های احتمالی جلوگیری کند:
* ماده ۹۴۴ قانون مدنی: اگر شوهر در حال بیماری، همسر خود را طلاق دهد و ظرف یک سال از تاریخ طلاق به علت همان بیماری فوت کند، زن از او ارث می برد، حتی اگر طلاق بائن باشد و زن در این مدت یک ساله مجدداً ازدواج نکرده باشد. این حکم حمایتی از حقوق زن است که به دلیل بیماری شوهر و احتمال فوت او، طلاق گرفته و ممکن است در وضعیت دشواری قرار گیرد. برای شوهر نیز همین حکم صادق است، یعنی اگر زن در حال مرض، شوهر خود را طلاق دهد و ظرف یک سال به علت همان مرض فوت کند، شوهر از او ارث می برد به شرط آنکه در این مدت ازدواج مجدد نکرده باشد.
* ماده ۹۴۵ قانون مدنی: اگر مردی در حال بیماری زنی را عقد کند و در همان بیماری، قبل از دخول (رابطه زناشویی) فوت کند، زن از او ارث نمی برد. اما اگر بعد از دخول یا بعد از بهبودی از آن بیماری فوت کند، زن از او ارث می برد. این ماده نیز در مورد مردی که همسرش در حال بیماری او را عقد کرده و قبل از دخول فوت کند، صادق است. یعنی اگر زن در حال مرض مردی را به عقد خود درآورد و در همان مرض قبل از دخول بمیرد، شوهر از او ارث نمی برد، لیکن اگر بعد از دخول یا بعد از صحت یافتن از آن مرض بمیرد، شوهر از او ارث می برد.

ابهامات رایج در خصوص ارث بردن شوهر از زن: پاسخ های حقوقی

مسائل مربوط به ارث، به دلیل حساسیت و پیچیدگی های حقوقی، همواره با ابهامات و پرسش های متعددی همراه است. در این بخش، به برخی از رایج ترین سوالات و ابهامات در خصوص ارث بردن شوهر از زن پاسخ می دهیم تا درک جامعی از این موضوع حاصل شود.

تأثیر وصیت زوجه بر سهم الارث زوج

وصیت نامه، سندی است که فرد (مورث) در زمان حیات خود برای تعیین تکلیف اموالش پس از فوت تنظیم می کند. بر اساس قانون مدنی ایران، وصیت تنها تا یک سوم (ثلث) از اموال متوفی نافذ است. یعنی، اگر زن متوفی وصیت کرده باشد که بخشی از اموالش به فرد یا نهادی غیر از وراث قانونی او برسد، این وصیت تا سقف یک سوم کل دارایی های او معتبر و لازم الاجراست.
در صورتی که میزان وصیت بیش از یک سوم باشد، نفوذ و اجرای آن منوط به اجازه وراث قانونی (از جمله شوهر) است. اگر وراث با وصیت مازاد بر ثلث موافقت نکنند، آن قسمت از وصیت باطل و بی اثر خواهد بود. بنابراین، وصیت زن نمی تواند مانع از دریافت سهم الارث قانونی شوهر شود، مگر در حد یک سوم اموال که شوهر ملزم به قبول آن است.

وضعیت مهریه نگرفته زوجه متوفی

مهریه، دینی است که بر عهده شوهر قرار دارد و در صورت عدم پرداخت آن در زمان حیات زوجه، به عنوان یک بدهی از ترکه شوهر محسوب می شود. حال اگر زن فوت کند و مهریه خود را دریافت نکرده باشد، مهریه او به عنوان یک دین ممتاز محسوب می شود.
این بدان معناست که پیش از هرگونه تقسیم ارث میان وراث (از جمله شوهر)، ابتدا باید بدهی های متوفی (از جمله مهریه) از کل ترکه او پرداخت شود. پس از پرداخت مهریه و سایر دیون و واجبات مالی زن، مابقی اموال به عنوان ترکه خالص او محسوب شده و سپس بین وراث (از جمله شوهر) تقسیم می گردد. در واقع، مهریه حق شوهر نیست، بلکه حقی است که از دارایی های زن متوفی (به عنوان طلبکار) به ارث بران او منتقل می شود و شوهر، به عنوان بدهکار مهریه، ابتدا باید آن را از اموال زن (اگر هنوز از او نستانده باشد) بپردازد.

مطالبه سهم الارث شوهر از ترکه زوجه

برای مطالبه سهم الارث شوهر از اموال زن متوفی، لازم است مراحل قانونی مشخصی طی شود:

1. گواهی حصر وراثت: اولین گام، دریافت گواهی حصر وراثت از شورای حل اختلاف است. این گواهی، مشخص می کند که چه کسانی و به چه نسبتی از متوفی ارث می برند. شوهر به عنوان یکی از وراث قانونی، باید در این گواهی نامش ذکر شود.
2. تحریر ترکه: در برخی موارد، به ویژه زمانی که اموال متوفی پیچیده یا بدهی ها و مطالبات او نامشخص باشد، می توان درخواست تحریر ترکه را به دادگاه ارائه داد. در این فرآیند، تمامی دارایی ها و بدهی های متوفی شناسایی و صورت برداری می شوند.
3. تقسیم ترکه: پس از مشخص شدن وراث و احصای ترکه، وراث می توانند به صورت توافقی یا از طریق طرح دعوا در دادگاه، اقدام به تقسیم ترکه نمایند. در این مرحله، سهم الارارث شوهر از اموال منقول و غیرمنقول زن، مطابق با قوانین مدنی محاسبه و به او تعلق می گیرد.

تعدد زوجات مرد و سهم الارث شوهر از یکی از همسران

اگر مردی دارای چند همسر دائمی باشد و یکی از همسرانش فوت کند، سهم الارث او از آن همسر متوفی، دقیقاً بر اساس همان نسبت های قانونی (نصف یا یک چهارم، بسته به وجود فرزند) محاسبه می شود و تعدد زوجات او هیچ تأثیری در میزان سهم او از ترکه همسر متوفی نخواهد داشت. به عبارت دیگر، حقوق ارثی شوهر از هر یک از همسرانش به صورت مستقل و بر پایه رابطه زوجیت دائم با همان همسر محاسبه می گردد.

فوت شوهر قبل از تقسیم ارث

اگر زن فوت کند و شوهر او، قبل از آنکه سهم الارث خود را از ترکه زن دریافت کند، خود نیز فوت نماید، سهم الارثی که به او تعلق می گرفته، از بین نمی رود. بلکه این سهم الارث وارد ترکه شوهر متوفی شده و سپس بین وراث قانونی خود شوهر (مانند فرزندان، پدر، مادر، و همسر جدیدش اگر داشته باشد) تقسیم می شود. این قاعده به «توارث در طول» یا «انتقال قهری ارث» معروف است.

تعدد زوجات زوجه و سهم الارث شوهر: رفع یک ابهام

نظام حقوقی و شرعی ایران، تعدد زوجات (داشتن همزمان بیش از یک همسر) را فقط برای مردان مجاز می شمارد. بنابراین، یک زن نمی تواند به طور همزمان همسر دائمی دو یا چند مرد باشد. لذا، سناریوی تعدد زوجات زوجه اساساً در حقوق ایران متصور نیست و در نتیجه، پرسشی درباره سهم الارث شوهر از زن در صورت تعدد زوجات زوجه، موضوعیت ندارد. زن تنها می تواند همسر دائمی یک مرد باشد و ارث بری شوهر نیز منحصراً از آن یک همسر قانونی او خواهد بود.

«قانون جدید» در مورد ارث مرد از زن: واقعیت یا تصور؟

یکی از ابهاماتی که گاهاً در جامعه مطرح می شود، بحث «قانون جدید ارث مرد از زن» است. این موضوع به خصوص پس از اصلاح برخی مواد قانون مدنی که عمدتاً مربوط به حقوق ارثی زن از شوهر بود، بیشتر به چشم می خورد. لازم است در این خصوص شفاف سازی دقیقی صورت گیرد.

پاسخ صریح و قاطع این است که قوانین اصلی و بنیادین مربوط به سهم الارث مرد از زن، در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، تغییر اساسی نداشته و کماکان بر اساس همان مواد قانونی پیشین پابرجاست.

منشأ اصلی این سوءتفاهم معمولاً به اصلاحات ماده ۹۴۶ قانون مدنی در سال ۱۳۸۷ بازمی گردد. همان طور که در بخش «گستره اموال قابل ارث برای شوهر از همسر متوفی» توضیح داده شد، پیش از این اصلاحیه، زن تنها از اموال منقول شوهر و از قیمت اعیان (ساختمان) اموال غیرمنقول او ارث می برد و از عرصه (زمین) سهمی نداشت. با تصویب قانون اصلاح مواد ۹۴۶ و ۹۴۷ قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، این محدودیت برای زنان برداشته شد و زن حق پیدا کرد که از کلیه اموال منقول و غیرمنقول (هم عرصه و هم اعیان) شوهر متوفی خود ارث ببرد. این تغییر یک تحول مهم در حقوق ارث زنان بود و به منظور برابری بیشتر در این حوزه صورت گرفت.

نکته حائز اهمیت این است که این اصلاحات و تغییرات، منحصراً مربوط به سهم الارث زن از اموال شوهر بود و هیچ گونه تغییری در سهم الارث شوهر از اموال زن ایجاد نکرد. سهم مرد از اموال همسر متوفی خود، یعنی نصف در صورت عدم وجود فرزند و یک چهارم در صورت وجود فرزند، همواره ثابت بوده و برگرفته از فقه اسلامی و قواعد آمره است. قواعد آمره، به اصولی اطلاق می شود که جنبه عمومی و نظم عمومی جامعه را در بر می گیرد و هیچ فردی، حتی با توافق دو طرفه، نمی تواند برخلاف آن ها عمل کند. قوانین ارث نیز، به دلیل اهمیت و ریشه شرعی، از قواعد آمره محسوب می شوند و تغییر آن ها نیازمند دلایل بسیار قوی و توجیهات فقهی و حقوقی است.

بنابراین، هرگونه صحبتی مبنی بر وجود «قانون جدید» که سهم الارث مرد از زن را تغییر داده باشد، ناشی از عدم اطلاع دقیق یا خلط مباحث مربوط به ارث زنان و مردان است. ساختار و ماهیت قوانین ارث، به خصوص در مورد زوجین، در قانون مدنی ایران، استوار و ثابت باقی مانده است.

نتیجه گیری

حق توارث شوهر از اموال زن، یکی از ابعاد مهم حقوق خانواده در نظام حقوقی ایران است که بر پایه اصول مستحکم فقهی و مواد صریح قانون مدنی استوار است. همان طور که تشریح شد، شوهر در صورت وجود رابطه زوجیت دائم در لحظه فوت همسر و عدم وجود موانع قانونی، از کلیه اموال منقول و غیرمنقول زن ارث می برد. میزان این سهم الارث بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای زوجه، به ترتیب یک چهارم یا نصف ترکه خواهد بود.

این حقوق قانونی، با دقت و ظرافت در قانون مدنی تبیین شده و هرگونه ابهام در این زمینه، با مراجعه به مواد قانونی و تفسیرهای حقوقی، قابل رفع است. با این حال، پیچیدگی های مرتبط با مسائل ارث، تعدد وراث، ماهیت مختلف اموال و احتمال بروز اختلافات، ضرورت اخذ مشاوره حقوقی تخصصی را بیش از پیش آشکار می سازد. برای اطمینان از صحت اقدامات، حفظ حقوق قانونی و جلوگیری از تضییع سهم الارث، اکیداً توصیه می شود که در مواجهه با پرونده های ارث، با وکیل متخصص در امور خانواده و ارث مشورت نمایید. دریافت راهنمایی از حقوقدانان مجرب، مسیر پیش رو را روشن تر ساخته و به اجرای عادلانه و صحیح قوانین کمک شایانی خواهد کرد.