حکم دست روی قرآن گذاشتن
حکم دست روی قرآن گذاشتن
لمس خطوط مبارک قرآن کریم و سوگند یاد کردن به این کتاب آسمانی، هر دو دارای احکام شرعی خاصی هستند که رعایت آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است. قرآن، کلام وحی الهی و راهنمای سعادت بشری است و احترام به آن، از اصول مسلم دین اسلام محسوب می شود. از این رو، آگاهی از احکام مرتبط با آن برای هر مسلمانی ضروری است.
قرآن کریم، معجزه جاویدان پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) و کتاب هدایت بخش تمامی انسان ها، از جایگاهی رفیع در اسلام برخوردار است. تعامل با این کتاب مقدس، آداب و رسوم ویژه ای دارد که ریشه در آموزه های دینی و فقهی دارد. عبارت دست روی قرآن گذاشتن می تواند دو معنای اصلی داشته باشد: لمس فیزیکی آیات (مس قرآن) و سوگند یاد کردن به آن. این مقاله تلاش می کند تا با رویکردی جامع و مستند، تمامی ابعاد این موضوع را از منظر فقه اسلامی و بر اساس فتاوای مراجع عظام تقلید تبیین نماید تا ابهامات مخاطبان برطرف گردد.
تفکیک مفهومی: دست روی قرآن گذاشتن؛ لمس آیات یا قسم خوردن؟
برای درک صحیح احکام، لازم است بین دو معنای اصلی عبارت دست روی قرآن گذاشتن تفکیک قائل شویم:
- لمس فیزیکی آیات و خطوط قرآن: این معنا عمدتاً به احکام طهارت (مس قرآن) مرتبط است. در این حالت، تماس مستقیم بدن با کلمات یا حروف قرآن مطرح است.
- قسم خوردن با قرآن: معنای دیگر، استفاده از قرآن کریم به عنوان وسیله ای برای سوگند یا تأکید بر صحت گفتار است. این قسم، احکام خاص خود را در باب سوگند دارد.
مقاله حاضر هر دو جنبه را به تفصیل پوشش خواهد داد.
احکام شرعی لمس قرآن (مس قرآن)
احکام مرتبط با لمس قرآن کریم، جزئی از احکام طهارت و نجاسات در فقه اسلامی است. مس قرآن، به معنای تماس مستقیم بدن با خطوط و کلمات قرآن کریم است که بدون رعایت شرایط خاص، جایز نیست.
لزوم طهارت برای لمس خط قرآن
قاعده کلی و مورد اتفاق فقها، وجوب طهارت برای لمس خطوط قرآن کریم است. این طهارت شامل وضو برای حدث اصغر و غسل برای حدث اکبر (مانند جنابت، حیض و نفاس) می شود. هیچ مسلمانی بدون وضو یا غسل نمی تواند آیات و کلمات قرآن را لمس کند.
این حکم به خط قرآن محدود نمی شود و شامل نام های مبارک خداوند (مانند الله، الرحمن)، صفات خاصه الهی و همچنین اسامی مقدس چهارده معصوم (علیهم السلام) نیز می گردد؛ حتی اگر این اسامی در غیر قرآن نوشته شده باشند. رعایت این حکم، نشان دهنده احترام به کلام الهی و اولیای اوست.
وجوب طهارت برای مس خط قرآن و نام های مبارک الهی، از اساسی ترین احکام فقهی در تعامل با کلام وحی است و نشان گر قداست و عظمت این کتاب آسمانی.
ادله شرعی این حکم، از آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) استنباط شده است. آیه ۷۹ سوره واقعه: «لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» (جز پاکان آن را مس نمی کنند) که بسیاری از فقها آن را شامل طهارت ظاهری می دانند. روایات متعددی از ائمه معصومین (علیهم السلام) نیز مؤید این حکم است.
تمایز بین اجزای مختلف قرآن
برای فهم دقیق احکام مس قرآن، تفکیک اجزای مختلف مصحف شریف ضروری است:
- خط قرآن (آیات): لمس مستقیم خطوط و کلمات آیات قرآن، بدون طهارت جایز نیست.
- جلد قرآن: لمس جلد قرآن نیاز به وضو یا غسل ندارد و می توان بدون طهارت آن را لمس کرد.
- حاشیه و سفیدی بین خطوط: لمس حاشیه ها و سفیدی های اطراف خطوط قرآن، بدون طهارت جایز است.
- ترجمه قرآن: لمس ترجمه تحت اللفظی بدون وضو جایز است. اما اگر ترجمه شامل کلمات الهی به خط عربی باشد (مانند الله در متن فارسی)، لمس آن نیاز به طهارت دارد.
- عربی نویسی غیرقرآنی در حاشیه: لمس توضیحات، علامت ها یا شماره گذاری های عربی که جزء آیات نیستند، بدون طهارت اشکالی ندارد، مگر اینکه شامل نام های مبارک الهی باشند.
نظرات مراجع عظام تقلید در مورد مس قرآن
علیرغم اجماع کلی بر وجوب طهارت برای مس خط قرآن، ممکن است در جزئیات تفاوت های جزئی در فتاوا مشاهده شود. برای اطلاع دقیق تر، همواره به رساله عملیه مرجع تقلید خود رجوع شود:
| مرجع تقلید | حکم مس خط قرآن | حکم مس نام های الهی و معصومین (ع) |
|---|---|---|
| آیت الله سیستانی | واجب است با طهارت باشد. | احتیاط واجب آن است که با طهارت باشد. |
| آیت الله خامنه ای | واجب است با طهارت باشد. | واجب است با طهارت باشد. |
| آیت الله مکارم شیرازی | واجب است با طهارت باشد. | واجب است با طهارت باشد. |
| آیت الله وحید خراسانی | واجب است با طهارت باشد. | واجب است با طهارت باشد. |
| آیت الله شبیری زنجانی | واجب است با طهارت باشد. | واجب است با طهارت باشد. |
| این جدول خلاصه ای از فتاوا است. برای جزئیات و استثنائات، به رساله عملیه مرجع تقلید خود مراجعه کنید. | ||
اکثر مراجع در خصوص لزوم طهارت برای لمس خط قرآن و نام های مبارک الهی و معصومین (علیهم السلام) اتفاق نظر دارند، هرچند ممکن است در برخی جزئیات تفاوت هایی وجود داشته باشد.
استثنائات و موارد خاص در لمس قرآن
در برخی شرایط، حکم لزوم طهارت برای مس قرآن ممکن است تعدیل شود:
- برای آموزش اطفال: برای آموزش قرآن به کودکان نابالغ، اگر حفظ طهارت دشوار یا موجب تنفرشان شود، لمس قرآن بدون وضو برای آنان جایز است.
- اضطرار و ضرورت: در شرایط اضطراری (مانند نجات قرآن از آتش یا نجاست) که چاره ای جز لمس بدون طهارت نباشد، جایز است.
- لمس قرآن با دستکش یا حائل: اگر با واسطه ای مانند دستکش یا پارچه قرآن لمس شود، نیاز به طهارت نیست، زیرا تماس مستقیم بدن صورت نگرفته است.
- حکم لمس قرآن در وسایل الکترونیکی: نظر اکثر مراجع این است که چون حروف در صفحه نمایشگرها (مانند موبایل) به صورت نور و پیکسل هستند، لمس آن ها بدون طهارت اشکالی ندارد. اما رعایت طهارت برای حفظ حرمت، مستحب است.
حکم شرعی قسم خوردن با دست گذاشتن روی قرآن
قسم خوردن، در اسلام جایگاه ویژه ای دارد. دست گذاشتن روی قرآن هنگام قسم، نشانه ای از تعظیم و تأکید بر عظمت کلام الهی است و برای تقویت سوگند به کار می رود.
اهمیت و جایگاه قسم به قرآن
سوگند، به معنای پیمان بستن است. در شرع اسلام، سوگند به نام خداوند یا صفات او، برای تأیید یک خبر یا عهد بر انجام یا ترک کاری، اعتبار خاصی دارد. سوگند به قرآن کریم نیز، به دلیل کلام الله بودن، در ردیف سوگند به اسماء الهی قرار می گیرد و از حرمت بالایی برخوردار است.
این عمل، علاوه بر بار مسئولیت شرعی، از بعد اجتماعی نیز اهمیت دارد. اما قسم، به خصوص قسم به قرآن، عملی بسیار جدی است و نباید به سادگی به آن متوسل شد.
شرایط صحت و نفوذ قسم
برای اینکه یک قسم صحیح و لازم الوفا باشد و شکستن آن کفاره داشته باشد، باید شرایط زیر رعایت شود:
- عاقل و بالغ بودن: قسم خورنده باید به بلوغ شرعی رسیده و عاقل باشد.
- اختیار: قسم باید از روی اختیار و آزادی باشد، نه از روی اکراه.
- قصد جدی: قسم خورنده باید قصد جدی برای قسم خوردن داشته باشد.
- امکان انجام یا ترک: موضوع قسم باید کاری باشد که انجام یا ترک آن شرعاً یا عقلاً ممکن است.
- عدم مخالفت با شرع یا عقل: موضوع قسم نباید مخالف شرع یا عقل باشد.
- قسم به اسماء یا صفات الهی یا قرآن: قسم باید به نام خدا، یکی از صفات خاصه او، یا به قرآن کریم باشد.
حکم شکستن قسم (حنث قسم)
وفای به قسم صحیح و نافذ، واجب شرعی است. اگر فردی قسم صحیحی یاد کند و سپس بدون عذر موجه آن را بشکند (خلاف آنچه قسم خورده عمل کند)، مرتکب حنث قسم شده و باید کفاره بپردازد.
- وجوب وفای به قسم: وفای به قسم صحیح واجب است.
- کفاره شکستن قسم: اگر قسم شکسته شود، فرد باید کفاره آن را بپردازد:
- سیر کردن ده فقیر، یا
- پوشاندن ده فقیر، یا
- آزاد کردن یک بنده.
اگر هیچ یک از این کارها مقدور نباشد، می تواند سه روز روزه بگیرد.
تفاوت قسم صادق و کاذب: قسم صادق برای تأیید حقیقت است و شکستنش کفاره دارد. قسم کاذب آگاهانه برای دروغ گفته می شود و احکام متفاوتی دارد.
حکم قسم دروغ به قرآن
قسم دروغ، به هر شکلی، از گناهان بزرگ در اسلام است. زمانی که این قسم دروغ به نام خداوند یا قرآن کریم باشد، قبح و بزرگی آن چندین برابر می گردد.
حرمت و گناه بزرگ آن: قسم دروغ به قرآن، نه تنها نقض عهد با خداست، بلکه بی احترامی به کلام الهی نیز محسوب می شود. این عمل از مصادیق ایمان دروغین است و می تواند ایمان فرد را خدشه دار کند. روایات متعددی بر تباه کنندگی قسم دروغ تأکید دارند.
قسم دروغ به قرآن کریم، گناهی بس بزرگ است که علاوه بر عواقب دنیوی، می تواند ایمان فرد را متزلزل کرده و عذاب اخروی در پی داشته باشد.
آثار دنیوی و اخروی قسم دروغ: سلب برکت از زندگی، کاهش رزق و روزی، از بین رفتن اعتماد مردم، بدنامی، عذاب شدید الهی و محرومیت از رحمت پروردگار.
عدم وجوب کفاره برای قسم دروغ: قسم دروغ از ابتدا منعقد نمی شود و شرعاً اعتبار ندارد، بنابراین شکستن آن کفاره ندارد. اما این بدان معنا نیست که گناهی ندارد؛ بلکه قسم دروغ، گناه کبیره است که نیاز به توبه نصوح و جبران مافات (در صورت تضییع حق الناس) دارد. فرد باید از کرده خود پشیمان شود، عذرخواهی کند و در صورت امکان، حقی که تضییع کرده را بازگرداند.
سوالات متداول
آیا حمل قرآن بدون وضو جایز است؟
حمل قرآن، بدون لمس خطوط آن، حتی بدون وضو جایز است. اما برای حفظ احترام و رعایت آداب، حمل با وضو مستحب است.
حکم دست زدن به قرآن برای بانوان در دوران عادت ماهانه چیست؟
بانوان در دوران عادت ماهانه (حیض) نمی توانند خطوط قرآن را لمس کنند. قرائت قرآن (به جز آیاتی که سجده واجب دارند) برایشان جایز است، اما قرائت آیات سجده واجب حرام است. حمل قرآن بدون لمس خطوط آن نیز جایز است.
آیا برای خواندن قرآن از روی مصحف باید وضو داشت؟
برای صرف خواندن آیات قرآن از روی مصحف، اگر خطوط آن لمس نشود، نیازی به وضو نیست. اما برای رعایت ادب و کسب ثواب بیشتر، مستحب است با وضو قرآن خوانده شود.
حکم قرآن هایی که در زبان های دیگر نوشته شده اند؟
اگر قرآن به صورت ترجمه صرف باشد و خطوط عربی اصلی آیات را شامل نشود، لمس آن بدون وضو اشکالی ندارد. اما اگر در کنار ترجمه، آیات اصلی به خط عربی نیز وجود داشته باشد، لمس خطوط عربی نیاز به طهارت دارد. نام های مبارک الهی و معصومین (علیهم السلام) نیز حتی در ترجمه، حکم نام های مقدس را دارند و لمس آن ها (اگر به خط عربی باشد) نیاز به طهارت دارد.
آیا قرآن سوخته یا پاره شده را می توان لمس کرد؟ حکم امحای قرآن.
حتی قرآن سوخته یا پاره شده نیز حرمت دارد و لمس خطوط آن بدون طهارت جایز نیست. برای امحای قرآن های فرسوده، باید آن ها را به گونه ای دفن کرد که مورد بی احترامی قرار نگیرند یا در آب روان ریخت. سوزاندن قرآن یا انداختن در زباله، اهانت به کلام الهی محسوب می شود.
نتیجه گیری
در این مقاله، احکام مرتبط با حکم دست روی قرآن گذاشتن از دو منظر لمس فیزیکی خطوط قرآن و سوگند یاد کردن به آن بررسی شد. تأکید گردید که رعایت طهارت برای مس خط قرآن و نام های مبارک الهی و معصومین (علیهم السلام) واجب است و در مورد اجزای مختلف قرآن، احکام متفاوتی وجود دارد.
همچنین، اهمیت و جایگاه سوگند به قرآن و شرایط صحت آن تبیین شد. وفای به قسم صحیح واجب و شکستن آن موجب کفاره است. حرمت و گناه بزرگ قسم دروغ به قرآن نیز مورد تأکید قرار گرفت؛ اگرچه این قسم از نظر فقهی منعقد نمی شود و کفاره ندارد، اما گناهی کبیره است که آثار سوء فراوانی دارد و مستلزم توبه و جبران است.
با توجه به جایگاه رفیع قرآن کریم، ضروری است که تمامی مسلمانان با آگاهی کامل و احترام ویژه با این کتاب مقدس برخورد نمایند. رعایت این احکام و آداب، به حفظ قداست و عظمت قرآن در جامعه کمک می کند. همواره توصیه می شود برای اطمینان بیشتر در موارد خاص، به رساله عملیه مرجع تقلید خود مراجعه شود. امید است این محتوا، راهگشای ابهامات بوده و به تعمیق احترام به قرآن کریم یاری رساند.