افترا جرم درجه چند است

افترا، یکی از جرایم مهم علیه حیثیت اشخاص است که در قانون مجازات اسلامی ایران جرم انگاری شده و بسته به نوع آن (قولی یا عملی)، درجات مجازات متفاوتی دارد. به طور کلی، افترا قولی مشمول جزای نقدی درجه شش و افترا عملی مشمول مجازات تعزیری درجه شش یا هفت قرار می گیرد.

حفظ حیثیت و آبروی افراد، یکی از بنیادی ترین حقوق هر شهروند است که هم در آموزه های دینی و اخلاقی و هم در نظام حقوقی ایران، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در همین راستا، قانون گذار برای حمایت از این حق اساسی، نسبت دادن ناروا و بی اساس اعمال مجرمانه به دیگران را تحت عنوان «افترا» جرم انگاری کرده است. فهم دقیق این جرم، انواع آن، شرایط تحقق و به ویژه میزان مجازات آن، از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که می تواند هم به قربانیان افترا در پیگیری حقوقی یاری رساند و هم به متهمین در دفاع از خود آگاهی لازم را ببخشد. با توجه به آخرین اصلاحات قانونی، خصوصاً قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399، درک جدیدی از درجات و میزان مجازات این جرم ضروری است. این مقاله به بررسی جامع ابعاد مختلف افترا در حقوق ایران، با تمرکز بر پاسخ به این پرسش کلیدی می پردازد که افترا جرم درجه چند است و درجات مجازات تعزیری آن چگونه تعیین می شود.

افترا چیست؟ (تعریف قانونی و ارکان آن)

افترا در معنای حقوقی، عبارت است از نسبت دادن صریح یک عمل مجرمانه به شخص دیگر، بدون اینکه نسبت دهنده بتواند صحت این انتساب را در مراجع قضایی اثبات کند. این جرم با هدف هتک حیثیت و آبروی اشخاص یا وارد آوردن ضرر به آنان صورت می پذیرد و قانون گذار برای آن مجازات هایی را در نظر گرفته است.

ارکان تشکیل دهنده جرم افترا

برای اینکه جرمی به عنوان افترا شناخته شود، لازم است سه رکن اساسی آن محقق گردد:

• رکن مادی (عمل انتساب): این رکن به خود عملی اشاره دارد که مفتری (افترا زننده) برای نسبت دادن جرم به دیگری انجام می دهد. این عمل می تواند به صورت قولی (شفاهی یا کتبی) یا عملی (مانور متقلبانه) باشد. مهم این است که یک عمل مجرمانه به طور صریح و روشن به فردی نسبت داده شود.
• رکن معنوی (سوء نیت): رکن معنوی به قصد و اراده مجرمانه مفتری بازمی گردد. مفتری باید با علم و آگاهی کامل به اینکه آنچه نسبت می دهد واقعیت ندارد یا نمی تواند آن را ثابت کند، و با قصد اضرار به حیثیت یا وارد آوردن زیان به دیگری، اقدام به افترا کند. اگر انتساب جرم از روی حسن نیت یا ناآگاهی باشد، رکن معنوی محقق نشده و جرم افترا نیز شکل نمی گیرد.
• رکن قانونی: این رکن به مواد قانونی اشاره دارد که جرم افترا را تعریف کرده و برای آن مجازات تعیین می کنند. در قانون مجازات اسلامی ایران، مواد 697 و 699 به طور مشخص به جرم افترا و مجازات آن پرداخته اند.

مهمترین ویژگی افترا، «صراحت انتساب» و «ناتوانی در اثبات» است. به این معنی که انتساب باید به گونه ای واضح باشد که هیچ شک و ابهامی در مورد منظور مفتری وجود نداشته باشد و مفتری نیز نتواند ادعای خود را با دلایل قانونی در دادگاه ثابت کند. تعقیب مفتری علیه در مراجع قضایی نیز از شرایط اصلی تحقق این جرم است.

انواع جرم افترا در قانون مجازات اسلامی

جرم افترا در قانون مجازات اسلامی ایران به چند دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک شرایط و مجازات های خاص خود را دارند.

افترای قولی (زبانی یا کتبی)

این نوع افترا که در ماده 697 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) پیش بینی شده است، زمانی محقق می شود که فردی به وسیله گفتار (نطق در مجامع عمومی)، نوشته (روزنامه، جراید، اوراق چاپی یا خطی) یا هر وسیله ارتباطی دیگر، از جمله فضای مجازی، یک عمل مجرمانه را به طور صریح به دیگری نسبت دهد، در حالی که نتواند صحت آن انتساب را اثبات کند.

مطابق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی: «هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، جز در مواردی که موجب حد است به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد.»

مصادیق افترای قولی شامل مواردی مانند متهم کردن کسی به دزدی در یک جمع، انتشار مطلبی در یک وب سایت یا شبکه های اجتماعی مبنی بر کلاهبرداری بودن یک شخص، یا ایراد سخنرانی با مضمون اختلاس یک مقام مسئول، بدون ارائه مدارک و دلایل معتبر، می شود.

افترای عملی (با مانور متقلبانه / پرونده سازی)

افترای عملی یا افترای توام با مانور متقلبانه، در ماده 699 قانون مجازات اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. این نوع افترا زمانی رخ می دهد که فردی با قصد متهم کردن دیگری، آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن ها در تصرف یک نفر موجب اتهام او می گردد، بدون اطلاع آن شخص در محل زندگی، محل کسب، جیب، خودرو یا هر شیء متعلق به او قرار دهد یا مخفی کند و در اثر این عمل، فرد مزبور مورد تعقیب قضایی قرار گیرد.

مثال های رایج افترای عملی می تواند شامل قرار دادن مواد مخدر در خودرو یا منزل فرد بی گناه، یا گذاشتن یک سلاح غیرمجاز در کمد شخصی دیگر با هدف پرونده سازی و متهم کردن او باشد. در این موارد، حتی اگر آن شخص در نهایت تبرئه شود، عمل فرد مفتری عملی، جرم محسوب می شود.

قذف (افترا موجب حد)

قذف نوع خاصی از افترا است که ماهیت متفاوتی با افترای تعزیری دارد و در قانون مجازات اسلامی، مجازات حدی برای آن در نظر گرفته شده است. قذف به معنای نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری است. در صورت تحقق قذف، مجازات آن 80 ضربه شلاق است و این مجازات از نوع حد محسوب می شود. از آنجا که مجازات حد توسط شرع تعیین شده و قابل تغییر نیست، قذف از شمول درجات مجازات تعزیری خارج است و قواعد مربوط به تخفیف یا تعلیق مجازات های تعزیری بر آن جاری نمی شود.

افترا جرم درجه چند است؟ (پاسخ اصلی و تفصیلی)

برای پاسخ به این سوال کلیدی که افترا جرم درجه چند است، ابتدا لازم است با مفهوم درجات مجازات تعزیری در قانون مجازات اسلامی آشنا شویم.

مقدمه ای بر درجات مجازات تعزیری در قانون مجازات اسلامی (ماده 19)

ماده 19 قانون مجازات اسلامی، مجازات های تعزیری را به هشت درجه تقسیم می کند که هر درجه شامل معیارهایی برای حبس، جزای نقدی و شلاق است. این تقسیم بندی به منظور ایجاد یک نظام منسجم برای اعمال مجازات ها، تعیین صلاحیت دادگاه ها، امکان تخفیف یا تشدید مجازات و سایر احکام قانونی صورت گرفته است. آگاهی از این درجات به فهم دقیق تر مجازات های افترا کمک شایانی می کند.

درجه مجازات	حبس	جزای نقدی	شلاق
درجه یک	بیش از بیست و پنج سال	بیش از سه میلیارد و ششصد میلیون ریال	–
درجه دو	بیش از پانزده تا بیست و پنج سال	بیش از یک میلیارد و هشتصد میلیون تا سه میلیارد و ششصد میلیون ریال	–
درجه سه	بیش از ده تا پانزده سال	بیش از یک میلیارد و هشتصد میلیون ریال	–
درجه چهار	بیش از پنج تا ده سال	بیش از سیصد و شصت میلیون تا یک میلیارد و هشتصد میلیون ریال	–
درجه پنج	بیش از دو تا پنج سال	بیش از هشتاد میلیون تا سیصد و شصت میلیون ریال	–
درجه شش	بیش از شش ماه تا دو سال	بیش از بیست میلیون تا هشتاد میلیون ریال	سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه
درجه هفت	نود و یک روز تا شش ماه	بیش از ده میلیون تا بیست میلیون ریال	ده تا سی ضربه
درجه هشت	تا نود و یک روز	تا ده میلیون ریال	تا ده ضربه

درجه جرم افترای قولی (ماده 697 ق.م.ا)

بر اساس اصلاحات ماده 697 قانون مجازات اسلامی که به موجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 صورت گرفت، مجازات افترای قولی (غیر از قذف) به جزای نقدی درجه شش تبدیل شده است. این بدان معناست که مجازات این جرم، پرداخت جزای نقدی بیش از 20 میلیون ریال تا 80 میلیون ریال (بر اساس ماده 3 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری و جدول درجات مجازات) خواهد بود.

درجه جرم افترای عملی (ماده 699 ق.م.ا)

در مورد جرم افترای عملی که در ماده 699 قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است، مجازات شامل حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه یا تا 74 ضربه شلاق است. با استناد به ماده 19 قانون مجازات اسلامی:

• اگر مجازات حبس تا شش ماه باشد، جرم در رده مجازات های تعزیری درجه هفت قرار می گیرد.
• اگر مجازات حبس بیشتر از شش ماه تا دو سال باشد، جرم در رده مجازات های تعزیری درجه شش قرار می گیرد.
• مجازات شلاق تا 74 ضربه نیز با درجه شش تطابق دارد.

بنابراین، جرم افترای عملی را می توان در رده مجازات های تعزیری درجه شش یا هفت دسته بندی کرد و تعیین دقیق آن بر عهده قاضی پرونده و با توجه به اوضاع و احوال خاص جرم و شخصیت مرتکب خواهد بود.

درجه قذف

همان طور که پیش تر ذکر شد، قذف یک جرم حدی است. مجازات حدی قذف، 80 ضربه شلاق می باشد و از آنجا که حدود توسط شرع تعیین شده اند، این مجازات از سیستم درجات تعزیری ماده 19 قانون مجازات اسلامی تبعیت نمی کند و در هیچ یک از درجات تعزیری قرار نمی گیرد.

مجازات افترا در قانون جدید (اصلاحات 1399 و سایر قوانین مرتبط)

قانون گذار با هدف کاهش جمعیت کیفری زندان ها و همچنین منطقی سازی مجازات ها، اقدام به اصلاح برخی از مواد قانونی نموده است. این اصلاحات به طور مستقیم بر مجازات جرم افترا نیز تأثیر گذاشته اند.

قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب 1399)

یکی از مهمترین قوانینی که بر مجازات افترا تأثیرگذار بوده، «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» مصوب 1399 است. این قانون در خصوص جرم افترا تغییرات زیر را ایجاد کرده است:

• تأثیر بر ماده 697 (افترای قولی): قبل از این قانون، مجازات افترای قولی شامل حبس (از یک ماه تا یک سال) یا شلاق (تا 74 ضربه) بود. اما با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، مجازات حبس از ماده 697 حذف و به جزای نقدی درجه شش تبدیل گردید. این تغییر به معنای کاهش محسوس مجازات برای افترای قولی است و هدف آن از حبس زدایی در جرایم کمتر خطرناک است.
• تأثیر بر ماده 699 (افترای عملی): مجازات حبس افترای عملی نیز که قبلاً شش ماه تا سه سال بود، به موجب این قانون به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه کاهش یافت. مجازات شلاق تا 74 ضربه همچنان به قوت خود باقی است. این کاهش نیز نشان دهنده رویکرد جدید قانون گذار برای متناسب سازی مجازات ها است.

این تغییرات نشان می دهد که قانون گذار تمایل دارد تا در مواردی که امکان دارد، به جای حبس، از مجازات های جایگزین مانند جزای نقدی استفاده کند یا حداقل میزان حبس را کاهش دهد.

افترا در قانون مبارزه با مواد مخدر

قانون گذار در خصوص نسبت دادن جرایم مرتبط با مواد مخدر، حساسیت بیشتری نشان داده و مجازات های سنگین تری را برای افترا در این حوزه پیش بینی کرده است. مواد 26 و 27 قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر به این موضوع می پردازند:

• ماده 26: «هر کس به قصد متهم کردن دیگری، مواد مخدر یا روان گردان های صنعتی غیرداروئی و یا آلات و ادوات استعمال آن را در محلی قرار دهد به حداکثر مجازات همان جرم محکوم خواهد شد.» این بدان معناست که مجازات فرد مفتری معادل حداکثر مجازاتی خواهد بود که برای جرمی که به دروغ به دیگری نسبت داده، تعیین شده است، که می تواند بسیار سنگین باشد.
• ماده 27: «هرگاه شخصی، دیگری را به منظور تعقیب در مراجع ذیصلاح، تعمداً و به خلاف واقع متهم به یکی از جرائم موضوع این قانون نماید به موجب بیست تا هفتاد و چهار ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» این ماده نیز مجازات شلاق را برای اتهام ناروای جرایم مواد مخدر در نظر گرفته است.

این مقررات خاص نشان دهنده اهمیت ویژه مبارزه با مواد مخدر و جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده و افترا در این زمینه است.

شرایط لازم برای تحقق جرم افترا

برای اینکه یک عمل، افترا محسوب شده و مفتری قابل مجازات باشد، باید شرایطی به طور همزمان محقق شوند:

1. انتساب امری که طبق قانون، جرم محسوب می شود: آنچه که به دیگری نسبت داده می شود، حتماً باید یک عمل مجرمانه باشد که در قوانین جزایی ایران برای آن مجازات تعیین شده است. نسبت دادن یک عمل غیراخلاقی یا خلاف عرف که جرم محسوب نمی شود، افترا نیست، بلکه ممکن است مصداق توهین یا نشر اکاذیب باشد.
2. صراحت در انتساب (عدم ابهام یا کنایه): نسبت دادن جرم به دیگری باید کاملاً صریح و واضح باشد، به گونه ای که هیچ شکی در مورد قصد مفتری برای متهم کردن فرد وجود نداشته باشد. انتساب با کنایه، اشاره، ایهام یا به صورت دوپهلو که چندین معنی از آن برداشت شود، نمی تواند موجب تحقق افترا گردد.
3. ناتوانی مفتری از اثبات صحت اسناد: یکی از ارکان اصلی افترا این است که فردی که جرم را نسبت می دهد، نتواند صحت ادعای خود را در مراجع قضایی اثبات کند. اگر مفتری دلایل و مستندات کافی برای اثبات صحت گفته های خود داشته باشد، یا اگر فردی که به او جرم نسبت داده شده، اقرار کند یا جرم او به اثبات برسد، جرم افترا منتفی خواهد شد.
4. قصد و سوء نیت (عام و خاص): مفتری باید هم قصد انتساب (سوء نیت عام) و هم قصد اضرار به حیثیت فرد یا متهم کردن او (سوء نیت خاص) را داشته باشد. یعنی آگاه باشد که عمل انتسابی جرم است و با علم به نادرست بودن یا عدم توانایی در اثبات، و با هدف ضربه زدن به آبروی فرد، آن را نسبت دهد.
5. تعقیب شدن فرد مفتری علیه در مراجع قضایی: در مورد افترای عملی (ماده 699)، برای تحقق جرم، لازم است که در نتیجه عمل مفتری، فرد مفتری علیه مورد تعقیب مراجع قضایی قرار گیرد. یعنی تنها قرار دادن آلات جرم کافی نیست، بلکه باید منجر به پیگیری و تشکیل پرونده شود.

تفاوت افترا با سایر جرایم مشابه (نشر اکاذیب و توهین)

جرم افترا اغلب با دو جرم دیگر یعنی نشر اکاذیب و توهین اشتباه گرفته می شود. در حالی که هر سه جرم به نوعی به هتک حیثیت افراد مربوط می شوند، تفاوت های ماهوی در ارکان و قصد مجرمانه دارند.

افترا

همان طور که شرح داده شد، افترا عبارت است از «نسبت دادن صریح یک عمل مجرمانه به دیگری بدون توانایی اثبات آن». قصد اصلی مفتری، متهم کردن فرد به جرمی است که واقعیت ندارد یا نمی تواند آن را ثابت کند. مجازات افترا در مواد 697 و 699 قانون مجازات اسلامی آمده است.

نشر اکاذیب (ماده 698 ق.م.ا)

نشر اکاذیب به معنای «انتشار هرگونه خبر یا گزارش خلاف واقع به قصد اضرار به دیگری یا تشویش اذهان عمومی» است. تفاوت اصلی آن با افترا در این است که در نشر اکاذیب، آنچه منتشر می شود لزوماً یک عمل مجرمانه نیست، بلکه می تواند هر خبر یا شایعه دروغی باشد که به حیثیت، اموال یا آبروی افراد لطمه می زند یا باعث نگرانی عمومی می شود. مجازات نشر اکاذیب در ماده 698 قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است.

توهین

توهین به «اهانت و هتک حرمت لفظی یا عملی بدون نسبت دادن جرم یا خبر دروغ خاص» اشاره دارد. در جرم توهین، نیازی به انتساب یک عمل مجرمانه یا انتشار خبر خلاف واقع نیست، بلکه هر گفتار، کردار یا نوشتاری که از نظر عرف، اهانت آمیز تلقی شود، می تواند مصداق توهین باشد. مانند فحاشی، استفاده از الفاظ رکیک یا انجام حرکات موهن. مجازات توهین در ماده 608 قانون مجازات اسلامی بیان شده است.

به طور خلاصه، تفاوت ها را می توان در جدول زیر مشاهده کرد:

جرم	ماهیت انتساب	قصد مجرمانه	مواد قانونی
افترا	نسبت دادن عمل مجرمانه به طور صریح	متهم کردن و اضرار به حیثیت	ماده 697 و 699 ق.م.ا
نشر اکاذیب	نسبت دادن هر خبر یا گزارش خلاف واقع	اضرار به دیگری یا تشویش اذهان عمومی	ماده 698 ق.م.ا
توهین	اهانت و هتک حرمت (بدون نسبت دادن جرم یا خبر دروغ)	اهانت و تحقیر	ماده 608 ق.م.ا

آیا جرم افترا قابل گذشت است؟

بله، جرم افترا از جمله جرایم «قابل گذشت» محسوب می شود. این موضوع به صراحت در بند «ب» ماده 104 قانون مجازات اسلامی و همچنین تبصره ماده 11 «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» مصوب 1399 مورد تأکید قرار گرفته است.

مفهوم قابل گذشت بودن جرم به این معناست که:

• شروع تعقیب: تعقیب و رسیدگی به جرم افترا، تنها با شکایت شاکی خصوصی آغاز می شود و مراجع قضایی بدون وجود شاکی نمی توانند خود به خود به این جرم رسیدگی کنند.
• تأثیر رضایت شاکی: اگر شاکی خصوصی در هر مرحله از مراحل رسیدگی (اعم از دادسرا یا دادگاه) رضایت خود را اعلام کند (گذشت نماید)، تعقیب کیفری متوقف شده و در صورت صدور حکم، اجرای مجازات نیز موقوف خواهد شد. این موضوع می تواند منجر به صدور قرار موقوفی تعقیب یا حکم برائت برای متهم گردد.

قابل گذشت بودن افترا، اهمیت شکایت شاکی و نقش اراده او در روند دادرسی را پررنگ می کند.

تعلیق اجرای مجازات افترا

با توجه به ماهیت تعزیری و درجه مجازات افترا (جزای نقدی درجه شش یا حبس درجه شش و هفت)، امکان تعلیق اجرای مجازات برای این جرم وجود دارد. تعلیق اجرای مجازات، امتیازی است که قانون گذار تحت شرایط خاصی برای برخی از مجرمان در نظر می گیرد تا به آن ها فرصت بازپروری و اصلاح بدهد.

شرایط تعلیق اجرای مجازات طبق مواد 46 تا 54 قانون مجازات اسلامی عبارتند از:

• عدم سوء پیشینه کیفری: محکوم نباید سابقه محکومیت قطعی به جرایم مشخصی که در قانون ذکر شده اند (مانند جرایم علیه امنیت، مواد مخدر با مجازات سنگین و…) داشته باشد.
• وجود جهات تخفیف: دادگاه باید با بررسی شخصیت مرتکب، اوضاع و احوال ارتکاب جرم و وجود جهات تخفیف، احراز کند که اجرای مجازات ضرورتی نداشته و تعلیق آن به صلاح جامعه و مرتکب است.
• مدت تعلیق: تعلیق مجازات برای مدت مشخصی (از یک تا پنج سال) تعیین می شود که در این مدت، محکوم تحت نظارت است و باید دستورات دادگاه (مانند رعایت برخی محدودیت ها یا انجام خدماتی) را اجرا کند.
• لغو تعلیق: در صورتی که محکوم در دوران تعلیق، مرتکب جرم جدیدی شود یا دستورات دادگاه را نقض کند، تعلیق لغو شده و مجازات اصلی او به اجرا گذاشته می شود.

با توجه به اینکه افترا عموماً دارای مجازات های سبک تری (جزای نقدی یا حبس کوتاه مدت) پس از قانون کاهش مجازات حبس تعزیری است، قضات می توانند با در نظر گرفتن شرایط فردی متهم، از این نهاد حقوقی استفاده نمایند.

نحوه شکایت از جرم افترا (روند قانونی و مستندات)

برای پیگیری حقوقی و شکایت از جرم افترا، لازم است مراحل قانونی مشخصی طی شود. آشنایی با این روند به شاکی کمک می کند تا با آمادگی بیشتری اقدام کند.

مراحل گام به گام شکایت

1. تنظیم شکواییه: اولین قدم، تنظیم یک شکواییه کتبی است. در این شکواییه باید مشخصات کامل شاکی (افترا شونده) و مشتکی عنه (افترا زننده)، شرح دقیق واقعه افترا (زمان، مکان و چگونگی نسبت دادن جرم)، جرم انتسابی و دلایل و مستندات اثبات افترا به طور واضح ذکر شود.
2. مراجعه به دادسرای عمومی و انقلاب: شکواییه تنظیم شده به همراه مستندات باید به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم یا محل اقامت متهم تقدیم شود. دادسرا پس از ثبت شکایت، پرونده را جهت بررسی اولیه به یکی از شعب بازپرسی یا دادیاری ارجاع می دهد.
3. تحقیقات مقدماتی: بازپرس یا دادیار مربوطه به تحقیق و جمع آوری ادله می پردازد. این مرحله شامل احضار شاکی و مشتکی عنه، اخذ اظهارات، بررسی مدارک و مستندات، و در صورت لزوم، جلب نظر کارشناس یا تحقیق از شهود است.
4. صدور قرار نهایی: پس از تکمیل تحقیقات، بازپرس یا دادیار یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:
   • قرار جلب به دادرسی: در صورتی که دلایل کافی برای انتساب جرم به متهم وجود داشته باشد، پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه ارسال می شود.
   • قرار منع تعقیب: اگر دلایل کافی برای اثبات جرم افترا وجود نداشته باشد یا رکن اصلی آن محقق نشده باشد، قرار منع تعقیب صادر می شود.
   • قرار موقوفی تعقیب: در صورتی که جرم قابل گذشت باشد و شاکی اعلام رضایت کند، قرار موقوفی تعقیب صادر می گردد.
5. رسیدگی در دادگاه: در صورت صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری دو ارسال شده و جلسات دادگاه جهت رسیدگی نهایی و صدور حکم برگزار می شود.

مدارک لازم برای اثبات افترا

جمع آوری دلایل و مستندات معتبر برای اثبات افترا، نقش حیاتی در موفقیت پرونده دارد. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:

• شهادت شهود: افرادی که شاهد نسبت دادن جرم توسط مفتری بوده اند.
• مستندات کتبی: روزنامه ها، مجلات، نامه ها، پیامک ها، ایمیل ها یا هر سند کتبی دیگری که حاوی افترا باشد.
• مستندات صوتی و تصویری: فایل های صوتی ضبط شده (با رعایت قوانین مربوط به شنود و ضبط مکالمات) یا فیلم هایی که حاوی افترای قولی یا عملی هستند.
• پرینت پیامک و محتوای فضای مجازی: اسکرین شات ها، پرینت پیامک ها، پست ها و کامنت ها در شبکه های اجتماعی یا وب سایت ها.
• مدارک مربوط به تعقیب قضایی (در افترای عملی): مدارکی که نشان دهد فرد مفتری علیه در نتیجه عمل مفتری، مورد تعقیب قضایی قرار گرفته و متعاقباً تبرئه شده است.

نمونه شکواییه افترا

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

احتراماً به استحضار می رساند:

شاکی: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل، شماره تماس]

مشتکی عنه: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، آدرس کامل، شماره تماس (در صورت اطلاع)]

موضوع جرم: افترا (ماده 697 / 699 قانون مجازات اسلامی)

تاریخ وقوع جرم: [تاریخ دقیق یا تقریبی]

محل وقوع جرم: [آدرس دقیق یا پلتفرم (مثلاً: در محیط مجازی – صفحه اینستاگرام/کانال تلگرام با آدرس…)]

شرح واقعه: اینجانب [نام شاکی]، مدعی هستم که مشتکی عنه آقای/خانم [نام مشتکی عنه] در تاریخ [تاریخ وقوع جرم]، در [محل وقوع جرم/حضور شهود/فضای مجازی] به صورت [مثلاً: شفاهی/کتبی/با قرار دادن شیء] اقدام به نسبت دادن جرم [نام جرم انتسابی، مثلاً: سرقت/کلاهبرداری/اختلاس] به اینجانب نموده است. این انتساب صریح و علنی صورت گرفته و صحت آن نیز از سوی مشتکی عنه قابل اثبات نبوده و موجب هتک حیثیت و آبروی اینجانب گردیده است. [در صورت افترای عملی: لازم به ذکر است که در پی این اقدام، اینجانب در پرونده ای با شماره … در شعبه … دادسرا/دادگاه … مورد تعقیب قرار گرفتم که در نهایت با صدور قرار منع تعقیب/حکم برائت تبرئه شدم.]

دلایل و مستندات:

• شهادت شهود (در صورت وجود)
• تصویر/پرینت [روزنامه/مجله/پیامک/پست فضای مجازی/فایل صوتی/تصویر] حاوی افترا
• مدارک مربوط به تبرئه شدن اینجانب (در صورت افترای عملی)

لذا با تقدیم این شکواییه، مستنداً به ماده 697/699 قانون مجازات اسلامی، از محضر محترم مقام قضایی تقاضای رسیدگی، تعقیب و مجازات مشتکی عنه را دارم.

با تشکر و احترام

[نام و نام خانوادگی شاکی]
[امضاء]

سوالات متداول

افترا چیست؟

افترا به معنای نسبت دادن صریح یک عمل مجرمانه به دیگری است، در حالی که نسبت دهنده (مفتری) نتواند صحت این انتساب را اثبات کند. هدف از آن معمولاً هتک حیثیت و آبروی فرد یا متهم کردن ناروای اوست.

افترا چند نوع دارد؟

افترا در قانون مجازات اسلامی به سه دسته اصلی تقسیم می شود: افترای قولی (زبانی یا کتبی) که از طریق گفتار، نوشته یا فضای مجازی انجام می شود؛ افترای عملی (مانور متقلبانه) که با قرار دادن آلات و ادوات جرم در محل متعلق به دیگری صورت می گیرد؛ و قذف که نسبت دادن زنا یا لواط است و مجازات حدی دارد.

مجازات افترا قولی چیست؟

بر اساس اصلاحات قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399، مجازات افترای قولی (ماده 697 ق.م.ا) جزای نقدی درجه شش است که میزان آن بیش از 20 میلیون ریال تا 80 میلیون ریال می باشد.

مجازات افترا عملی چیست؟

مجازات افترای عملی (ماده 699 ق.م.ا) شامل حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه یا تا 74 ضربه شلاق است. این مجازات با توجه به ماده 19 قانون مجازات اسلامی، در رده مجازات های تعزیری درجه شش یا هفت قرار می گیرد.

آیا برای اثبات افترا حتما باید شاکی در دادگاه حاضر شود؟

حضور شاکی در دادگاه یا دادسرا برای ادای توضیحات و پیگیری شکایت معمولاً ضروری است، اما در برخی مراحل یا با ارائه دلایل کتبی محکم، ممکن است نماینده قانونی شاکی (وکیل) نیز بتواند امور را پیگیری کند. با این حال، تعقیب افترا بدون شکایت شاکی خصوصی ممکن نیست.

تفاوت تهمت و افترا چیست؟

در عرف حقوقی و عامیانه، واژه های تهمت و افترا اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند و بار معنایی یکسانی دارند؛ هر دو به نسبت دادن ناروای یک عمل مجرمانه به دیگری اشاره دارند. در قانون ایران، جرم اصلی تحت عنوان «افترا» تعریف شده است.

اگر نتوانم جرمی که نسبت داده ام را ثابت کنم، چه مجازاتی خواهم داشت؟

اگر شما جرمی را به دیگری نسبت دهید و نتوانید صحت آن را در مراجع قضایی اثبات کنید و شرایط دیگر جرم افترا نیز محقق باشد، شما به عنوان مفتری تحت تعقیب قرار گرفته و بر اساس نوع افترا (قولی یا عملی)، به مجازات های مربوطه (جزای نقدی درجه شش یا حبس/شلاق درجه شش/هفت) محکوم خواهید شد.

نتیجه گیری

افترا، جرمی است که مستقیماً حیثیت و آبروی افراد را هدف قرار می دهد و از این رو، قانون گذار توجه ویژه ای به آن داشته است. درک صحیح از اینکه افترا جرم درجه چند است، نیازمند آگاهی از انواع آن (قولی، عملی و قذف)، ارکان تشکیل دهنده جرم و همچنین تأثیرات قوانین جدید، به ویژه «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» مصوب 1399 است.

در حال حاضر، افترای قولی مشمول جزای نقدی درجه شش و افترای عملی مشمول مجازات تعزیری درجه شش یا هفت قرار می گیرد، در حالی که قذف مجازات حدی (80 ضربه شلاق) دارد و از درجات تعزیری مستثنی است. این جرم، قابل گذشت بوده و روند شکایت از آن نیازمند تنظیم شکواییه و ارائه مستندات کافی است. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اهمیت حفظ حقوق افراد، توصیه می شود که در مواجهه با موارد افترا، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم، حتماً از مشاوره وکلای متخصص و با تجربه در امور کیفری بهره مند شوید تا بهترین تصمیمات حقوقی اتخاذ گردد.