روند شکایت چک برگشتی
روند شکایت چک برگشتی
هنگامی که یک چک به دلایل مختلف از جمله عدم موجودی کافی در حساب صادرکننده، توسط بانک پرداخت نمی شود و اصطلاحاً برگشت می خورد، دارنده چک حق پیگیری قانونی برای وصول مطالبات خود را دارد. این فرآیند که شامل مراحل حقوقی، کیفری و ثبتی است، نیازمند آگاهی دقیق از قوانین و رویه های جاری است. برای شکایت از چک برگشتی، باید با در دست داشتن مدارک لازم به مراجع قانونی مراجعه کرده و مراحل مشخصی را طی نمود.
چک به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای مبادلات تجاری و مالی، نقش حیاتی در اقتصاد ایفا می کند. این سند بانکی، تعهدی برای پرداخت مبلغ مشخص در زمان معین یا عندالمطالبه است. با این حال، در برخی موارد، این تعهد به دلیل عدم ایفای مسئولیت از سوی صادرکننده، نقض شده و چک برگشت می خورد. این اتفاق می تواند چالش های مالی و حقوقی قابل توجهی را برای دارنده چک ایجاد کند.
پیگیری شکایت چک برگشتی نه تنها به وصول مطالبات کمک می کند، بلکه باعث ایجاد نظم و انضباط مالی در جامعه نیز می شود. آشنایی با جزئیات این روند، از جمع آوری مدارک اولیه تا اجرای حکم نهایی، برای هر فرد یا کسب وکاری که با چک سروکار دارد، ضروری است. این آگاهی به افراد کمک می کند تا با اعتماد به نفس و برنامه ریزی دقیق، حقوق قانونی خود را احقاق کنند و از ضررهای احتمالی بیشتر جلوگیری نمایند. قانون گذار با وضع مقررات مربوط به چک، به ویژه قانون جدید چک صیادی، تلاش کرده است تا امنیت مبادلات را افزایش داده و از وقوع سوءاستفاده ها پیشگیری کند.
آمادگی اولیه: پیش از اقدام قانونی چه باید کرد؟
پیش از هرگونه اقدام حقوقی، کیفری یا ثبتی برای شکایت از چک برگشتی، لازم است گام های اولیه و بسیار مهمی برداشته شود. این گام ها شامل شناخت دقیق مفهوم چک برگشتی، دلایل اصلی آن و اقدامات فوری پس از برگشت خوردن چک است که می تواند مسیر پیگیری های قانونی بعدی را به شکل قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد.
تعریف چک برگشتی و دلایل عمده آن
چک برگشتی به چکی گفته می شود که هنگام ارائه به بانک، به هر دلیلی قابل پرداخت نباشد و بانک گواهی عدم پرداخت صادر کند. دلایل متعددی می تواند منجر به برگشت خوردن چک شود که آشنایی با آن ها برای دارنده چک اهمیت دارد. آگاهی از این دلایل، در انتخاب مسیر صحیح شکایت مؤثر خواهد بود.
- عدم موجودی کافی یا کسری موجودی: رایج ترین دلیل برگشت چک، فقدان یا ناکافی بودن وجه در حساب صادرکننده چک است.
- مسدودی حساب: در مواردی، حساب صادرکننده به دستور مراجع قضایی یا قانونی دیگر مسدود شده و امکان برداشت وجه وجود ندارد.
- عدم تطابق امضا: اگر امضای روی چک با نمونه امضای ثبت شده در بانک مطابقت نداشته باشد، بانک از پرداخت وجه خودداری می کند.
- خط خوردگی یا نقص مندرجات: وجود خط خوردگی، قلم خوردگی یا عدم تکمیل صحیح اطلاعات ضروری روی چک، می تواند مانع پرداخت آن شود.
- دستور عدم پرداخت توسط صادرکننده (فقدان یا سرقت چک): در صورت سرقت، مفقود شدن یا جعل چک، صادرکننده می تواند به بانک دستور عدم پرداخت دهد. در این حالت، صادرکننده باید ظرف یک هفته پس از اعلام، شکایت خود را به مراجع قضایی تقدیم کند.
گام های فوری پس از برگشت خوردن چک در بانک
پس از اینکه چک به دلایل ذکر شده برگشت خورد، دارنده چک باید بلافاصله اقدامات مشخصی را انجام دهد تا از تضییع حقوق خود جلوگیری کند و امکان پیگیری قانونی را فراهم آورد.
- مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت: مهم ترین گام، مراجعه به بانکی است که چک بر روی آن صادر شده است. حتی اگر مبلغ موجودی حساب کمتر از مبلغ چک باشد، دارنده چک باید تقاضای گواهی عدم پرداخت (گواهی برگشتی) را به همراه اصل چک داشته باشد. بانک موظف است این گواهی را صادر و دلیل عدم پرداخت را در آن قید کند.
- نکات مهم در مورد گواهی عدم پرداخت: گواهی عدم پرداخت باید حاوی اطلاعاتی مانند تاریخ ارائه چک به بانک، کد رهگیری صیادی (برای چک های صیادی)، مشخصات صادرکننده و دارنده چک باشد. این گواهی به عنوان مهم ترین مدرک برای طرح هرگونه شکایت حقوقی یا کیفری عمل می کند.
- مهلت قانونی برای برگشت زدن چک در بانک: برای چک های عادی، دارنده چک باید ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور چک، آن را برای وصول به بانک ارائه دهد. با این حال، برای حفظ حق شکایت کیفری، مهلت ارائه چک به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت، حداکثر تا ۶ ماه از تاریخ صدور چک است. پس از آن، مهلت ۶ ماه دیگری برای طرح شکایت کیفری در دادسرا آغاز می شود. برای چک های صیادی، الزامی به رعایت مهلت ۶ ماهه برای ارائه به بانک نیست، اما به دلیل امکان مسدودی حساب صادرکننده توسط بانک به محض برگشت، توصیه می شود در اسرع وقت اقدام شود.
تفکیک چک های قدیمی و صیادی در مراحل اولیه
قانون جدید چک (مصوب سال ۱۳۹۷ و اصلاحات بعدی) تفاوت های اساسی بین چک های قدیمی و چک های صیادی ایجاد کرده است. شناخت این تفاوت ها در مراحل اولیه، برای انتخاب مسیر صحیح شکایت بسیار حائز اهمیت است.
- چک های صیادی: این چک ها دارای شناسه ۱۶ رقمی منحصربه فرد هستند و صدور، انتقال و وصول آن ها از طریق سامانه صیاد بانک مرکزی انجام می شود. برای این چک ها، امکان شکایت ثبتی (اجراییه ثبتی) نیز علاوه بر مسیرهای حقوقی و کیفری وجود دارد. مسدود شدن حساب صادرکننده توسط بانک به محض برگشت خوردن چک صیادی، از ویژگی های مهم آن است.
- چک های قدیمی: این چک ها فاقد شناسه صیادی هستند و مشمول مقررات سخت گیرانه تر قانون قدیم چک می شوند. برای این چک ها، امکان شکایت ثبتی وجود ندارد و تنها از طریق مسیرهای حقوقی و کیفری می توان اقدام کرد. مهلت های قانونی برای شکایت کیفری در مورد چک های قدیمی بسیار حیاتی است.
انتخاب مسیر قانونی: کیفری، حقوقی یا ثبتی؟
پس از برگشت خوردن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک با سه مسیر اصلی برای پیگیری مطالبات خود مواجه است: شکایت کیفری، شکایت حقوقی و شکایت ثبتی (که صرفاً برای چک های صیادی قابل اجراست). انتخاب بهترین مسیر بستگی به شرایط پرونده، مهلت های قانونی و هدف دارنده چک دارد.
شکایت کیفری چک برگشتی
شکایت کیفری از چک برگشتی، با هدف مجازات صادرکننده چک بلامحل مطرح می شود. قانون صدور چک، صدور چک بلامحل را در شرایطی خاص، جرم تلقی کرده و برای آن مجازات هایی نظیر حبس و محرومیت از برخی حقوق بانکی در نظر گرفته است.
- هدف: مجازات صادرکننده چک بلامحل (که می تواند شامل حبس از ۶ ماه تا ۲ سال، جزای نقدی و ممنوعیت از افتتاح حساب و دریافت دسته چک جدید باشد).
- شرایط: برای طرح شکایت کیفری، رعایت مهلت های قانونی بسیار حائز اهمیت است. دارنده چک باید ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور چک، آن را به بانک ارائه دهد و گواهی عدم پرداخت دریافت کند. سپس، ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، شکوائیه خود را به دادسرا تقدیم کند. همچنین، چک نباید دارای ویژگی هایی باشد که آن را از شمول کیفری خارج کند (مانند صدور چک بابت تضمین، مشروط، بدون تاریخ، سفید امضا و …). چک های صیادی که به درستی ثبت شده اند، عموماً قابلیت طرح شکایت کیفری را دارند.
-
مزایا:
- سرعت نسبی: در صورت اثبات جرم، رسیدگی و صدور حکم می تواند سریع تر از مسیر حقوقی باشد.
- فشار بیشتر بر صادرکننده: امکان اعمال مجازات های کیفری و حتی جلب صادرکننده، فشار روانی و حقوقی بیشتری بر وی وارد می کند.
- امکان جلب: در صورت عدم حضور متهم در دادسرا یا دادگاه، امکان صدور قرار جلب و دستگیری وی وجود دارد.
-
معایب:
- محدودیت های زمانی: رعایت دقیق مهلت های ۶ ماهه ضروری است. عدم رعایت این مهلت ها، حق شکایت کیفری را از بین می برد.
- عدم امکان شکایت برای همه چک ها: برخی چک ها مانند چک های تضمینی، مشروط یا بدون تاریخ، قابلیت طرح شکایت کیفری را ندارند.
شکایت حقوقی چک برگشتی
شکایت حقوقی چک برگشتی، متداول ترین مسیر برای وصول وجه چک است و با هدف جبران خسارت مالی دارنده چک مطرح می شود. در این روش، دارنده چک از دادگاه تقاضای صدور حکم به پرداخت وجه چک و خسارت تأخیر تأدیه را دارد.
- هدف: مطالبه و وصول وجه چک، به همراه خسارت تأخیر تأدیه از زمان برگشت خوردن چک تا زمان پرداخت کامل.
- شرایط: شکایت حقوقی، پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، قابل طرح است و برخلاف شکایت کیفری، محدودیت زمانی خاصی برای طرح آن وجود ندارد. این بدان معناست که حتی پس از سال ها از تاریخ برگشت چک، می توان از طریق حقوقی اقدام کرد. برای تمامی انواع چک ها (قدیمی و صیادی) می توان شکایت حقوقی مطرح کرد.
-
مزایا:
- عدم محدودیت زمانی: مهم ترین مزیت این روش، نبود مهلت های قانونی سختگیرانه برای طرح دعوی است.
- مطالبه خسارت تأخیر تأدیه: دارنده چک می تواند علاوه بر اصل مبلغ چک، خسارت ناشی از تأخیر در پرداخت را نیز مطالبه کند.
- قابلیت توقیف اموال: پس از صدور حکم به نفع دارنده چک، امکان توقیف اموال منقول و غیرمنقول صادرکننده برای وصول طلب وجود دارد.
-
معایب:
- زمان بر بودن: فرآیند رسیدگی در دادگاه های حقوقی معمولاً طولانی تر از مسیر کیفری است.
- عدم مجازات صادرکننده: در این روش، هدف صرفاً وصول وجه است و صادرکننده چک بلامحل، مجازات کیفری نمی شود.
- هزینه های دادرسی: هزینه های دادرسی حقوقی بر اساس مبلغ چک محاسبه می شود که می تواند قابل توجه باشد.
شکایت ثبتی (اجراییه ثبتی) چک برگشتی (فقط برای چک های صیادی)
با تصویب قانون جدید چک، امکان جدیدی برای وصول چک های صیادی از طریق اداره ثبت اسناد و املاک فراهم شده است. این روش، راهی سریع تر برای وصول وجه چک های صیادی محسوب می شود.
مطابق با قانون جدید چک، برای چک های صیادی برگشت خورده، دارنده می تواند مستقیماً از طریق اداره ثبت اسناد و املاک و بدون نیاز به مراجعه به دادگاه، تقاضای صدور اجراییه ثبتی نماید که این امر به تسریع روند وصول وجه کمک شایانی می کند.
- هدف: وصول سریع تر وجه چک های صیادی از طریق اداره ثبت، با مکانیزمی مشابه اجرای اسناد لازم الاجرا.
- شرایط: این روش فقط برای چک های صیادی دارای گواهی عدم پرداخت از بانک و ثبت شده در سامانه صیاد قابل استفاده است. همچنین، نباید دستور عدم پرداخت توسط صادرکننده به دلیل سرقت یا مفقودی وجود داشته باشد.
-
مزایا:
- سرعت بالا: فرآیند صدور اجراییه ثبتی و توقیف اموال، معمولاً بسیار سریع تر از رسیدگی در دادگاه های حقوقی است.
- هزینه کمتر: هزینه های مربوط به اجراییه ثبتی، غالباً کمتر از هزینه های دادرسی در دادگاه است.
- سهولت اجرا: اداره ثبت صلاحیت مستقیم برای توقیف اموال و مسدود کردن حساب ها را دارد.
-
معایب:
- فقط برای چک های صیادی: این روش شامل چک های قدیمی نمی شود.
- عدم امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه: اداره ثبت قادر به محاسبه و وصول خسارت تأخیر تأدیه نیست؛ برای مطالبه این خسارت باید به دادگاه حقوقی مراجعه شود.
جدول مقایسه جامع: شکایت کیفری، حقوقی و ثبتی
درک تفاوت ها و شباهت های سه مسیر قانونی، به دارنده چک کمک می کند تا با دیدی باز و بر اساس شرایط خاص خود، بهترین راه را انتخاب کند.
| ویژگی | شکایت کیفری | شکایت حقوقی | شکایت ثبتی (فقط صیادی) |
|---|---|---|---|
| هدف اصلی | مجازات صادرکننده و وصول وجه | وصول وجه و خسارت تأخیر تأدیه | وصول سریع وجه |
| مرجع رسیدگی | دادسرا و دادگاه کیفری | دادگاه حقوقی | اداره ثبت اسناد |
| مهلت طرح | ۶ ماه از تاریخ صدور، ۶ ماه از تاریخ برگشت | بدون محدودیت زمانی | بدون محدودیت زمانی (پس از برگشت) |
| نوع چک | چک های عادی و صیادی (با شرایط خاص) | همه انواع چک | فقط چک های صیادی |
| سرعت رسیدگی | نسبتاً سریع | زمان بر | بسیار سریع |
| قابلیت توقیف اموال | بله | بله | بله |
| مطالبه خسارت تأخیر تأدیه | بله (در صورت طرح همزمان) | بله | خیر (نیاز به شکایت حقوقی مجزا) |
| امکان جلب صادرکننده | بله | خیر | خیر |
راهنمای گام به گام روند شکایت چک برگشتی (از ثبت تا اجرا)
پیگیری شکایت از چک برگشتی، فارغ از اینکه کدام مسیر قانونی (کیفری، حقوقی یا ثبتی) انتخاب شود، شامل مراحل مشخصی است که باید با دقت و ترتیب طی شوند. عدم رعایت هر یک از این گام ها می تواند به تأخیر در روند رسیدگی یا حتی تضییع حقوق دارنده چک منجر شود.
گام ۱: جمع آوری مدارک مورد نیاز
اولین و شاید حیاتی ترین گام در روند شکایت، جمع آوری دقیق و کامل مدارک لازم است. نقص در مدارک می تواند باعث برگشت خوردن شکوائیه یا دادخواست شود.
چک لیست کامل مدارک:
- اصل چک برگشتی: این سند، محور اصلی شکایت است و باید کاملاً سالم و بدون دستکاری باشد.
- گواهی عدم پرداخت از بانک: این گواهی که توسط بانک صادر شده و دلیل برگشت خوردن چک را ذکر می کند، اثبات کننده عدم وصول وجه است.
- کارت ملی و شناسنامه دارنده چک: برای احراز هویت شاکی.
- مستندات معامله (در صورت وجود): هرگونه قرارداد، فاکتور، رسید یا سند دیگری که نشان دهنده رابطه مالی و معامله ای است که منجر به صدور چک شده، می تواند به تقویت پرونده کمک کند.
- سایر مدارک: اگر چک به نام شخص حقوقی (شرکت) باشد، کپی آگهی تأسیس و آخرین تغییرات شرکت در روزنامه رسمی، وکیل نامه (در صورت حضور وکیل) و اطلاعات حساب بانکی برای واریز وجه نیز مورد نیاز است.
گام ۲: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
امروزه، بسیاری از مراحل اولیه طرح شکایت های حقوقی و کیفری در ایران از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود. این دفاتر واسط بین مردم و قوه قضائیه هستند و نقش مهمی در ثبت و ارسال پرونده ها ایفا می کنند.
- ثبت نام در سامانه ثنا: برای هرگونه اقدام قضایی، ثبت نام و دریافت کد کاربری و رمز عبور در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) الزامی است. تمامی ابلاغیه ها و مراحل پرونده از طریق این سامانه اطلاع رسانی می شود.
-
نحوه تنظیم شکوائیه (برای شکایت کیفری) یا دادخواست (برای شکایت حقوقی):
- برای شکایت کیفری: باید شکوائیه ای با شرح کامل وقایع، مشخصات صادرکننده، مبلغ چک و درخواست مجازات کیفری تهیه شود. این شکوائیه در دفاتر خدمات قضایی ثبت و به دادسرا ارسال می گردد.
- برای شکایت حقوقی: دادخواستی مبنی بر مطالبه وجه چک و خسارت تأخیر تأدیه تنظیم می شود. این دادخواست نیز پس از ثبت در دفاتر خدمات قضایی، به دادگاه حقوقی صالح ارجاع داده می شود.
-
نمونه متن شکوائیه کیفری چک برگشتی (قابل کپی و استفاده)
به نام خدا ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان] با سلام و احترام، اینجانب [نام و نام خانوادگی شاکی]، فرزند [نام پدر شاکی]، به شماره ملی [شماره ملی شاکی]، به نشانی [آدرس کامل شاکی]، به استحضار می رسانم که آقای/خانم [نام و نام خانوادگی صادرکننده]، فرزند [نام پدر صادرکننده]، به شماره ملی [شماره ملی صادرکننده]، به نشانی [آدرس کامل صادرکننده]، یک فقره چک به شماره [شماره چک]، مورخ [تاریخ صدور چک]، به مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال [مبلغ چک به حروف]، از حساب شماره [شماره حساب] در بانک [نام بانک صادرکننده] شعبه [نام شعبه] صادر و به اینجانب تسلیم نموده اند. با توجه به اینکه این چک در تاریخ [تاریخ برگشت چک] به دلیل [دلیل عدم پرداخت طبق گواهی بانک، مثال: عدم موجودی کافی] برگشت خورده و گواهی عدم پرداخت شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] از بانک مذکور صادر گردیده است، و با عنایت به اینکه تمامی مهلت های قانونی جهت اقدام کیفری رعایت شده است، لذا تقاضای تعقیب و مجازات متهم، صدور قرار تأمین کیفری و در نهایت صدور حکم محکومیت کیفری و نیز پرداخت اصل مبلغ چک و خسارات قانونی (از جمله خسارت تأخیر تأدیه) را از محضر محترم دادسرای عمومی و انقلاب دارم. با تشکر و احترام فراوان، نام و نام خانوادگی شاکی: امضا: تاریخ: -
نمونه متن دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک (قابل کپی و استفاده)
به نام خدا ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان] با سلام و احترام، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، فرزند [نام پدر خواهان]، به شماره ملی [شماره ملی خواهان]، به نشانی [آدرس کامل خواهان]، خواهان پرونده به طرفیت آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده]، فرزند [نام پدر خوانده]، به شماره ملی [شماره ملی خوانده]، به نشانی [آدرس کامل خوانده]، بدین وسیله دادخواستی به خواسته مطالبه مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال [مبلغ چک به حروف] بابت اصل وجه یک فقره چک به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ صدور چک] و همچنین مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ برگشت تا زمان اجرای حکم بر اساس شاخص بانک مرکزی و کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل و...) به انضمام کلیه خسارات وارده تقدیم می نمایم. دلایل و منضمات دادخواست: ۱. اصل چک به شماره [شماره چک] ۲. گواهی عدم پرداخت صادره از بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] به شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] و تاریخ [تاریخ گواهی] ۳. کپی مصدق کارت ملی خواهان ۴. وکالت نامه (در صورت وجود وکیل) شرح دادخواست: خوانده محترم در تاریخ [تاریخ صدور چک] یک فقره چک به شماره [شماره چک] به مبلغ [مبلغ چک] ریال از حساب جاری شماره [شماره حساب] بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] در وجه اینجانب صادر و تسلیم نموده است. با مراجعه به بانک محال علیه در تاریخ [تاریخ ارائه به بانک]، چک مذکور به دلیل [دلیل عدم پرداخت طبق گواهی بانک، مثال: عدم موجودی کافی] برگشت خورده و گواهی عدم پرداخت به شماره [شماره گواهی عدم پرداخت] صادر گردیده است. با وجود مراجعات مکرر و تلاش های اینجانب جهت وصول وجه چک، خوانده تاکنون از پرداخت دین خود امتناع ورزیده است. لذا با تقدیم این دادخواست، مستنداً به مواد ۳۱۰، ۳۱۳، ۳۱۵ قانون تجارت و مواد ۱۹۸، ۵۱۵ و ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم محکومیت خوانده به پرداخت اصل مبلغ چک به انضمام خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ برگشت چک تا زمان اجرای حکم و همچنین پرداخت کلیه خسارات دادرسی و حق الوکاله وکیل را از محضر محترم دادگاه دارم. با تشکر و احترام فراوان، نام و نام خانوادگی خواهان: امضا: تاریخ: - پرداخت هزینه های دادرسی: بسته به نوع و مبلغ شکایت، هزینه های دادرسی و خدمات قضایی باید پرداخت شود. این هزینه ها شامل تمبر دادرسی و سایر مبالغ قانونی است که در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی محاسبه و دریافت می شود.
گام ۳: پیگیری پرونده در مراجع قضایی یا اداره ثبت
پس از ثبت شکوائیه یا دادخواست، پرونده وارد مراحل رسیدگی می شود که بسته به نوع شکایت، مرجع رسیدگی متفاوت خواهد بود.
در دادسرا (برای شکایت کیفری)
پس از ارسال شکوائیه به دادسرا، مراحل زیر طی می شود:
- تحقیقات مقدماتی: دادیار یا بازپرس، صحت ادعای شاکی را بررسی و مدارک ارائه شده را تحلیل می کند.
- احضار متهم: صادرکننده چک برای ارائه توضیحات و دفاع از خود احضار می شود.
- قرار جلب به دادرسی یا قرار منع تعقیب: در صورت کافی بودن دلایل، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می شود. در غیر این صورت، قرار منع تعقیب صادر می گردد که قابل اعتراض است.
در دادگاه حقوقی (برای شکایت حقوقی)
پس از ارجاع دادخواست به دادگاه حقوقی، مراحل زیر دنبال می شود:
- تعیین وقت رسیدگی: دادگاه برای طرفین وقت رسیدگی تعیین می کند و از طریق سامانه ثنا به آن ها ابلاغ می نماید.
- جلسات دادرسی: در جلسات دادگاه، طرفین دعوی فرصت دارند تا دفاعیات و مستندات خود را ارائه دهند. قاضی به اظهارات طرفین گوش داده و مدارک را بررسی می کند.
- ارائه دفاعیات: صادرکننده چک می تواند در پاسخ به دادخواست، دفاعیات خود را ارائه دهد (مثلاً ادعای جعل، پرداخت وجه چک، تضمینی بودن چک و …).
در اداره ثبت (برای شکایت ثبتی)
این مسیر صرفاً برای چک های صیادی برگشت خورده است:
- تقاضای صدور اجراییه: دارنده چک با مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک محل، تقاضای صدور اجراییه ثبتی می کند.
- صدور اجراییه: اداره ثبت پس از بررسی مدارک، اجراییه را صادر و به صادرکننده چک ابلاغ می کند.
- مهلت ۱۰ روزه: صادرکننده چک ۱۰ روز فرصت دارد تا وجه چک را پرداخت کند یا ترتیبات پرداخت را فراهم آورد. در غیر این صورت، دارنده چک می تواند تقاضای توقیف اموال وی را نماید.
نحوه استعلام و پیگیری وضعیت پرونده از طریق سامانه ثنا
دارندگان چک می توانند با استفاده از کد ملی و رمز شخصی سامانه ثنا، به صورت آنلاین از وضعیت پرونده خود در هر یک از مراحل فوق مطلع شوند. این سامانه امکان مشاهده ابلاغیه ها، تاریخ جلسات و تصمیمات مراجع قضایی را فراهم می کند و نیازی به مراجعه حضوری مکرر نیست.
گام ۴: صدور حکم یا اجراییه
پس از طی مراحل رسیدگی در مراجع ذی صلاح، مرحله صدور تصمیم نهایی فرا می رسد.
-
مدت زمان تقریبی رسیدگی تا صدور حکم:
- کیفری: بسته به پیچیدگی پرونده و حجم کار دادسرا و دادگاه، از چند هفته تا چند ماه متغیر است.
- حقوقی: معمولاً طولانی تر است و می تواند از چند ماه تا یک سال یا بیشتر به طول انجامد.
- ثبتی: فرآیند صدور اجراییه ثبتی نسبتاً سریع تر است و معمولاً ظرف چند هفته انجام می شود.
- ابلاغ حکم و مهلت های اعتراض (تجدیدنظرخواهی): پس از صدور حکم یا اجراییه، به طرفین ابلاغ می شود. در احکام قضایی، مهلت ۲۰ روزه (برای افراد مقیم ایران) برای اعتراض و تجدیدنظرخواهی وجود دارد. عدم اعتراض در مهلت مقرر، حکم را قطعی می کند.
گام ۵: اجرای حکم و وصول مطالبات
نهایی ترین مرحله در روند شکایت چک برگشتی، اجرای حکم صادره و وصول مطالبات است. در این مرحله، دارنده چک با استفاده از حکم قطعی یا اجراییه ثبتی، اقدام به توقیف اموال صادرکننده چک می کند.
-
اجرای حکم:
- توقیف اموال: دارنده چک می تواند با معرفی اموال منقول (مانند خودرو، موجودی حساب بانکی) و غیرمنقول (مانند ملک) صادرکننده چک، تقاضای توقیف آن ها را از دایره اجرای احکام یا اداره ثبت کند.
- مسدود کردن حساب های بانکی: یکی از موثرترین راه ها، مسدود کردن حساب های بانکی صادرکننده چک تا سقف مبلغ بدهی است.
- ممنوع الخروجی: در صورت عدم وصول مطالبات و در شرایط خاص، دارنده چک می تواند تقاضای ممنوع الخروجی صادرکننده را مطرح کند.
-
نکات مهم در خصوص توقیف اموال و اموال قابل توقیف:
- اموالی که برای گذران زندگی صادرکننده و خانواده اش ضروری هستند (مستثنیات دین)، قابل توقیف نیستند.
- دارنده چک باید اطلاعات دقیقی از اموال صادرکننده چک داشته باشد تا بتواند آن ها را به اجرای احکام معرفی کند.
- پس از توقیف، اموال از طریق مزایده به فروش رسیده و وجه حاصل از آن به دارنده چک پرداخت می شود.
نکات کلیدی، حقوقی و پاسخ به سوالات متداول
علاوه بر مراحل گام به گام، آگاهی از برخی نکات کلیدی حقوقی، مهلت ها، هزینه ها و عواقب صدور چک بلامحل می تواند به دارنده چک کمک کند تا با اطلاعات کامل تری به پیگیری پرونده بپردازد. در این بخش، به مهم ترین این موارد و پرسش های پرتکرار پاسخ داده می شود.
مهلت های قانونی حیاتی برای شکایت از چک برگشتی (خلاصه شده)
رعایت مهلت های قانونی، به ویژه برای طرح شکایت کیفری، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- مهلت ۱۰ روزه بانک برای چک های عادی: دارنده چک های عادی باید ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ صدور، چک را برای وصول به بانک ارائه دهد تا بانک گواهی عدم پرداخت صادر کند (این مهلت برای چک های صیادی الزامی نیست، اما توصیه به اقدام سریع می شود).
-
مهلت ۶ ماهه برای شکایت کیفری:
- ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک، باید آن را به بانک ارائه و گواهی عدم پرداخت دریافت شود.
- ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، باید شکوائیه کیفری به دادسرا تقدیم شود.
- عدم محدودیت زمانی برای حقوقی و ثبتی (پس از دریافت گواهی): برای طرح شکایت حقوقی و ثبتی (ویژه چک های صیادی)، پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، محدودیت زمانی مشخصی وجود ندارد.
محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک برگشتی
خسارت تأخیر تأدیه، جبرانی است که به دلیل تأخیر در پرداخت وجه چک، به دارنده آن تعلق می گیرد. این خسارت بر اساس نرخ تورم محاسبه می شود.
- مفهوم و مبنای قانونی آن (شاخص بانک مرکزی): خسارت تأخیر تأدیه بر اساس ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی و نرخ شاخص تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران محاسبه می شود. این شاخص هر سه ماه یک بار اعلام می گردد.
-
فرمول محاسبه خسارت تأخیر تأدیه:
(مبلغ اصلی دین * شاخص سال یا ماه زمان پرداخت دین / شاخص سال یا ماه زمان سررسید دین) - مبلغ اصلی دین = خسارت تأخیر تأدیهبرای مثال، اگر چکی به مبلغ ۱۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال در فروردین ماه سال ۱۴۰۲ برگشت خورده باشد و در فروردین ۱۴۰۳ حکم به پرداخت صادر شود، با فرض اینکه شاخص تورم فروردین ۱۴۰۲ معادل ۴۰۰ و شاخص فروردین ۱۴۰۳ معادل ۵۰۰ باشد، خسارت تأخیر تأدیه به شرح زیر محاسبه می گردد:
(۱۰،۰۰۰،۰۰۰ * ۵۰۰ / ۴۰۰) - ۱۰،۰۰۰،۰۰۰ = ۱۲،۵۰۰،۰۰۰ - ۱۰،۰۰۰،۰۰۰ = ۲،۵۰۰،۰۰۰ ریال
هزینه های طرح شکایت چک برگشتی (تفکیک شده)
طرح شکایت از چک برگشتی مستلزم پرداخت هزینه های مختلفی است که باید مدنظر قرار گیرد.
- هزینه های دادرسی: شامل هزینه ثبت دادخواست یا شکوائیه، ابطال تمبر و سایر هزینه های مربوط به خدمات قضایی. این هزینه ها در شکایت حقوقی بر اساس مبلغ چک محاسبه شده و به صورت درصدی از آن است.
- هزینه وکیل: در صورت استفاده از خدمات وکیل، حق الوکاله وکیل نیز به هزینه ها اضافه می شود که بسته به توافق طرفین و پیچیدگی پرونده متغیر است.
- هزینه های اجرایی: پس از صدور حکم یا اجراییه، برای توقیف و فروش اموال، هزینه های اجرایی (مانند نیم عشر دولتی) از صادرکننده چک دریافت می شود.
عواقب چک برگشتی برای صادرکننده (مجازات ها و محرومیت ها)
صدور چک بلامحل، علاوه بر الزام به پرداخت وجه چک، عواقب و مجازات هایی برای صادرکننده در پی دارد.
- محرومیت از افتتاح حساب و دریافت دسته چک: طبق قانون جدید چک، صادرکننده چک برگشتی تا زمان رفع سوءاثر، نمی تواند حساب جدید افتتاح کند یا دسته چک جدید دریافت نماید.
- ممنوعیت از دریافت تسهیلات بانکی: بانک ها موظف اند از ارائه هرگونه تسهیلات بانکی به صادرکننده چک برگشتی خودداری کنند.
- مسدود شدن حساب ها: به محض برگشت خوردن چک صیادی، بانک مرکزی به صورت سیستمی اقدام به مسدودی حساب های صادرکننده چک (به میزان کسری مبلغ چک) در تمامی بانک ها می کند.
- مجازات های حبس و جزای نقدی: در صورت طرح شکایت کیفری و اثبات جرم، صادرکننده چک بلامحل ممکن است به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال و جزای نقدی محکوم شود.
توصیه های حقوقی مهم
برای پیگیری مؤثر شکایت چک برگشتی و به حداقل رساندن ریسک ها، رعایت نکات زیر توصیه می شود.
- اهمیت مشاوره با وکیل متخصص: پیچیدگی های قوانین چک و رویه های قضایی، مشاوره با یک وکیل متخصص در امور چک را ضروری می سازد. وکیل می تواند بهترین مسیر قانونی را پیشنهاد داده و در تمامی مراحل همراه شما باشد.
- سعی در سازش و حل و فصل مسالمت آمیز: قبل از ورود به فرآیندهای طولانی و هزینه بر قضایی، در صورت امکان، تلاش برای مذاکره و سازش با صادرکننده چک می تواند راهکاری سریع تر و کم هزینه تر باشد.
- نکات امنیتی در هنگام دریافت چک: همواره در زمان دریافت چک، از ثبت آن در سامانه صیاد اطمینان حاصل کنید. از پذیرش چک های دارای خط خوردگی، بدون تاریخ یا مشروط پرهیز کنید و هویت صادرکننده را بررسی نمایید.
سوالات متداول
در ادامه به برخی از پرتکرارترین سوالات در خصوص روند شکایت چک برگشتی پاسخ داده می شود.
آیا برای شکایت چک برگشتی حتماً به وکیل نیاز داریم؟
خیر، الزامی به داشتن وکیل برای طرح شکایت چک برگشتی وجود ندارد و افراد می توانند شخصاً پیگیر پرونده خود باشند. با این حال، به دلیل پیچیدگی های قانونی و رویه های قضایی، کمک گرفتن از وکیل متخصص می تواند به روند کار سرعت بخشیده، از اشتباهات احتمالی جلوگیری کرده و شانس موفقیت در پرونده را به طور قابل توجهی افزایش دهد. وکیل با اشراف به قوانین و تجربه های قبلی، می تواند بهترین راهکار را برای وصول مطالبات پیشنهاد دهد.
اگر صادرکننده چک به حکم دادگاه اعتراض کند چه می شود؟
در صورتی که صادرکننده چک به حکم صادره از دادگاه اعتراض داشته باشد، می تواند در مهلت قانونی (معمولاً ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم) درخواست تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی (بسته به نوع و مبلغ حکم) را تقدیم کند. پرونده به مراجع قضایی بالاتر (دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور) ارسال شده و مجدداً مورد بررسی قرار می گیرد. در این مرحله، تا زمان صدور رأی قطعی از مرجع بالاتر، اجرای حکم متوقف خواهد شد.
چگونه می توان اطلاعات صادرکننده چک را از طریق سامانه صیاد استعلام کرد؟
با استفاده از شناسه ۱۶ رقمی مندرج بر روی چک های صیادی، می توان از طریق سامانه های مربوطه بانک مرکزی یا اپلیکیشن های بانکی مورد تأیید، اقدام به استعلام وضعیت اعتباری صادرکننده چک و همچنین وضعیت خود چک نمود. این استعلام شامل اطلاعاتی مانند سابقه برگشتی صادرکننده و وضعیت اعتبار وی می شود. این قابلیت به دارنده چک کمک می کند تا پیش از پذیرش چک، از اعتبار صادرکننده اطمینان حاصل کند.
مدت زمان اعتبار گواهی عدم پرداخت چقدر است؟
گواهی عدم پرداخت به خودی خود تاریخ انقضا ندارد و تا زمانی که وجه چک پرداخت نشده باشد، سندیت خود را حفظ می کند. با این حال، برای استفاده از این گواهی در مسیر شکایت کیفری، رعایت مهلت های ۶ ماهه که پیش تر توضیح داده شد (۶ ماه از تاریخ برگشت برای طرح شکوائیه کیفری) ضروری است. برای شکایت حقوقی و ثبتی، گواهی عدم پرداخت هر زمان که ارائه شود، معتبر خواهد بود، اما توصیه می شود برای حفظ حقوق و جلوگیری از مرور زمان (برای برخی دعاوی خاص)، هر چه زودتر اقدام شود.
چطور می توان از چک برگشتی خود رفع سوء اثر کرد؟
رفع سوء اثر از چک برگشتی به معنی پاک شدن سابقه آن از سیستم بانکی است. صادرکننده چک می تواند با یکی از روش های زیر اقدام به رفع سوء اثر نماید:
- واریز وجه چک به حساب مسدود شده و ارائه رضایت نامه به بانک توسط دارنده.
- ارائه لاشه چک به بانک.
- ارائه رضایت نامه رسمی دارنده چک به بانک یا اداره ثبت اسناد.
- ارائه نامه رسمی از مراجع قضایی یا اداره ثبت اسناد مبنی بر مختومه شدن پرونده و عدم نیاز به پیگیری.
- گذشت مدت زمان سه سال از تاریخ برگشت چک و عدم طرح دعوی حقوقی یا کیفری توسط دارنده (در این صورت سابقه به صورت خودکار پاک می شود).
نتیجه گیری
شکایت از چک برگشتی، فرآیندی پیچیده اما ضروری برای احقاق حقوق مالی است. این مقاله به تفصیل روند شکایت از چک برگشتی را از جنبه های کیفری، حقوقی و ثبتی بررسی کرد. شناخت دلایل برگشت خوردن چک، جمع آوری دقیق مدارک، انتخاب صحیح مسیر قانونی و پیگیری مستمر پرونده از جمله مهم ترین گام ها در این مسیر هستند. رعایت مهلت های قانونی، به ویژه در شکایت کیفری، و آگاهی از تفاوت های چک های قدیمی و صیادی، نقش حیاتی در موفقیت پرونده ایفا می کند. همچنین، اطلاع از عواقب قانونی برای صادرکننده و امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه، ابعاد مهمی از این فرآیند را تشکیل می دهند.
با توجه به جنبه های متعدد حقوقی و اجرایی در پرونده های چک برگشتی، توصیه می شود همواره از مشاوره و راهنمایی یک وکیل متخصص بهره مند شوید. این اقدام نه تنها سرعت و دقت در پیگیری را افزایش می دهد، بلکه از بروز اشتباهات احتمالی و تضییع حقوق شما جلوگیری خواهد کرد.