نگهدارنده های طبیعی و سنتی در صنایع آرایشی بهداشتی

نگهدارنده‌های طبیعی و سنتی به دلیل افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان و تقاضا برای محصولات آرایشی بهداشتی با منشأ طبیعی جایگاه ویژه‌ای در فرمولاسیون این محصولات پیدا کرده‌اند. این نگهدارنده‌ها با جلوگیری از رشد میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتری قارچ و کپک مانع فساد و کاهش کیفیت محصولات می‌شوند و در حفظ سلامت مصرف‌کننده نقش کلیدی دارند. انواع مختلفی از نگهدارنده‌های طبیعی وجود دارد از جمله عصاره‌های گیاهی با خواص ضدمیکروبی و آنتی‌اکسیدانی (مانند عصاره رزماری و چای سبز) اسانس‌ها و روغن‌های فرار (مانند روغن درخت چای و اسطوخودوس) اسیدهای آلی (مانند اسید بنزوئیک و سوربیک) مواد حاصل از تخمیر الکل‌ها و ویتامین‌ها. هر یک از این مواد مکانیسم اثر خاصی دارند؛ برخی با اختلال در غشای سلولی میکروب‌ها برخی با کاهش pH و برخی با خواص آنتی‌اکسیدانی عمل می‌کنند.

استفاده از نگهدارنده‌های طبیعی با چالش‌هایی مانند اثربخشی محدود وابستگی به pH پایداری کمتر تأثیر بر رنگ و بو نیاز به غلظت بالاتر و هزینه بیشتر همراه است. همچنین فرمولاسیون موفق با این مواد نیازمند دانش تخصصی و آزمایش‌های دقیق است تا پایداری و ایمنی محصول تضمین شود. با این حال به دلیل مزایای ایمنی زیست‌محیطی و بازاریابی روند استفاده از نگهدارنده‌های طبیعی رو به رشد است.

در این مسیر مرکز فروش مواد اولیه آرایشی با ارائه انواع نگهدارنده‌های طبیعی و سنتی مشاوره تخصصی و محصولات با کیفیت نقش مهمی در حمایت از تولیدکنندگان و ارتقای کیفیت محصولات آرایشی بهداشتی ایفا می‌کند

نگهدارنده های طبیعی و سنتی در صنایع آرایشی بهداشتی

با افزایش آگاهی مصرف کنندگان نسبت به ترکیبات محصولات آرایشی و بهداشتی تقاضا برای محصولات با منشأ طبیعی رو به فزونی است. این روند تولیدکنندگان را به سمت استفاده از مواد نگهدارنده طبیعی سوق داده است. نگهدارنده ها نقش حیاتی در جلوگیری از رشد میکروارگانیسم ها مانند باکتری ها قارچ ها و کپک ها دارند که می توانند باعث فساد محصول کاهش اثربخشی و حتی آسیب به سلامت مصرف کننده شوند.

استفاده از نگهدارنده های طبیعی در نگاه اول ساده به نظر می رسد اما فرمولاسیون با این مواد نیازمند دانش عمیق در شیمی میکروبیولوژی و مهندسی فرمولاسیون است. اثربخشی پایداری سازگاری با سایر ترکیبات و تأثیر بر ویژگی های حسی محصول (بو رنگ بافت) از جمله چالش های کلیدی در این زمینه هستند. این مقاله به بررسی جامع انواع نگهدارنده های طبیعی و سنتی مورد استفاده در صنایع آرایشی بهداشتی مکانیسم عمل آن ها مزایا چالش ها و نکات کلیدی در فرمولاسیون می پردازد تا راهنمایی ارزشمند برای متخصصان و علاقه مندان در این حوزه باشد.

چرا نگهدارنده های طبیعی؟

دلایل متعددی پشت افزایش تمایل به استفاده از نگهدارنده های طبیعی در محصولات آرایشی بهداشتی وجود دارد که عمدتاً ریشه در تقاضای مصرف کننده و ملاحظات نظارتی دارد.

• تقاضای مصرف کننده: بخش قابل توجهی از مصرف کنندگان به دنبال محصولاتی هستند که «عاری از مواد شیمیایی» یا «کاملاً طبیعی» برچسب خورده اند و تصور می کنند این محصولات ایمن تر و سالم تر هستند. این باور هرچند همیشه دقیق نیست اما نیروی محرکه بازار است.
• تصور ایمنی بالاتر: برخی نگهدارنده های مصنوعی در گذشته با نگرانی های سلامتی (مانند پارابن ها) مرتبط بوده اند حتی اگر شواهد علمی قوی در مورد خطرات آن ها در غلظت های مجاز وجود نداشته باشد. این امر باعث شده تا مصرف کنندگان به دنبال جایگزین های طبیعی باشند.
• ملاحظات نظارتی و گواهینامه ها: بسیاری از استانداردهای محصولات طبیعی و ارگانیک (مانند ECOCERT COSMOS USDA Organic) محدودیت هایی را برای استفاده از نگهدارنده های مصنوعی خاص اعمال می کنند و استفاده از مواد نگهدارنده تأیید شده طبیعی را تشویق می کنند.
• بازاریابی و برندینگ: استفاده از عبارت «حاوی نگهدارنده طبیعی» یا «بدون نگهدارنده مصنوعی» می تواند به عنوان یک مزیت رقابتی در بازاریابی محصولات عمل کند.

انواع نگهدارنده های طبیعی و سنتی در صنایع آرایشی بهداشتی

دسته بندی نگهدارنده های طبیعی می تواند بر اساس منشأ یا مکانیسم عمل آن ها صورت گیرد. در اینجا به برخی از مهم ترین گروه ها اشاره می کنیم:

عصاره های گیاهی با خواص ضدمیکروبی و آنتی اکسیدانی

بسیاری از گیاهان حاوی ترکیباتی هستند که به طور طبیعی دارای خواص ضدمیکروبی یا آنتی اکسیدانی قوی می باشند. این ترکیبات می توانند به مهار رشد میکروارگانیسم ها یا جلوگیری از اکسیداسیون محصول کمک کنند.

• عصاره رزماری (Rosmarinus officinalis): حاوی ترکیبات فنولی مانند اسید کارنوسیک و کارنوسول است که آنتی اکسیدان های قوی هستند و می توانند به پایداری فرمولاسیون ها به ویژه در برابر اکسیداسیون چربی ها کمک کنند. همچنین دارای خواص ضدمیکروبی ملایمی است.
• عصاره چای سبز (Camellia sinensis): غنی از پلی فنول ها به ویژه کاتچین ها با خواص آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی. می تواند به بهبود پایداری و عملکرد ضد میکروبی فرمولاسیون کمک کند.
• عصاره دانه گریپ فروت (Citrus paradisi): بحث های زیادی در مورد اثربخشی واقعی آن به عنوان نگهدارنده وجود دارد زیرا بسیاری از محصولات موجود در بازار حاوی نگهدارنده های مصنوعی پنهان (مانند بنزتونیوم کلرید) برای افزایش اثربخشی هستند. ترکیبات فنولی موجود در عصاره خالص دارای خواص ضدمیکروبی ضعیف تری هستند.
• عصاره پوست درخت بید (Salix alba): حاوی سالیسیلیک اسید طبیعی (پیش ساز آسپیرین) که دارای خواص کراتولیتیک و ضدمیکروبی است. بیشتر به عنوان یک ماده فعال درمانی استفاده می شود اما می تواند به پروفایل نگهدارندگی کمک کند.

اسانس ها و روغن های فرار

برخی اسانس ها حاوی ترکیباتی هستند که به طور طبیعی دارای فعالیت ضدمیکروبی قوی می باشند. با این حال استفاده از آن ها نیازمند دقت فراوان است زیرا غلظت های بالا می تواند باعث تحریک پوست یا واکنش های آلرژیک شود.

• روغن درخت چای (Melaleuca alternifolia): حاوی ترپینن-4-ال که دارای خواص ضدمیکروبی و ضدقارچی وسیعی است. مؤثر در برابر طیف وسیعی از باکتری ها و قارچ ها اما می تواند تحریک کننده باشد.
• روغن اسطوخودوس (Lavandula angustifolia): حاوی لینالول و لینالیل استات با خواص آرام بخش و ضدمیکروبی ملایم. بیشتر برای رایحه و خواص درمانی استفاده می شود اما به نگهدارندگی نیز کمک می کند.
• روغن آویشن (Thymus vulgaris): حاوی تیمول و کارواکرول با خواص ضدمیکروبی بسیار قوی. به دلیل پتانسیل بالای تحریک استفاده از آن در محصولات آرایشی محدود است.
• روغن میخک (Syzygium aromaticum): حاوی اوژنول با خواص ضدمیکروبی و آنتی اکسیدانی قوی. مانند روغن آویشن پتانسیل تحریک بالایی دارد.

اسیدهای آلی و نمک های آن ها

این دسته شامل اسیدهایی است که می توانند به طور طبیعی یافت شوند یا از طریق فرآیندهای طبیعی (مانند تخمیر) تولید شوند. مکانیسم عمل آن ها معمولاً شامل کاهش pH فرمولاسیون و اختلال در عملکرد سلول های میکروبی است.

• اسید بنزوئیک و بنزوات سدیم (Benzoic Acid / Sodium Benzoate): به طور طبیعی در برخی میوه ها یافت می شوند. مؤثر در برابر قارچ ها و مخمرها و تا حدی باکتری ها. اثربخشی آن ها به شدت وابسته به pH است و در pH پایین تر (اسیدی) مؤثرتر هستند.
• اسید سوربیک و سوربات پتاسیم (Sorbic Acid / Potassium Sorbate): به طور طبیعی در برخی توت ها یافت می شوند. مؤثر در برابر قارچ ها مخمرها و کپک ها. مانند بنزوات ها اثربخشی آن ها وابسته به pH است.
• اسید لوولینیک و لوولینات سدیم (Levulinic Acid / Sodium Levulinate): اسیدهای آلی مشتق شده از گیاهان. دارای خواص ضدمیکروبی ملایم و اغلب به صورت ترکیبی با سایر نگهدارنده های طبیعی استفاده می شوند.
• اسید لاکتیک و لاکتات سدیم (Lactic Acid / Sodium Lactate): محصول تخمیر قندها. عمدتاً برای تنظیم pH و خواص مرطوب کنندگی استفاده می شوند اما در غلظت های بالا و pH پایین می توانند خواص ضدمیکروبی نیز داشته باشند.
• اسید سیتریک و سیترات سدیم (Citric Acid / Sodium Citrate): به طور طبیعی در مرکبات یافت می شوند. عمدتاً برای تنظیم pH و به عنوان عامل کلات کننده (جهت غیرفعال کردن یون های فلزی که می توانند باعث فساد شوند) استفاده می شوند. خواص ضدمیکروبی مستقیمی ندارند مگر در pH بسیار پایین.

مواد حاصل از تخمیر

برخی مواد نگهدارنده طبیعی از طریق فرآیندهای تخمیر با استفاده از میکروارگانیسم های مفید تولید می شوند.

• فیلتره تخمیر ریشه تربچه (Leuconostoc/Radish Root Ferment Filtrate): پپتید ضدمیکروبی تولید شده توسط باکتری Leuconostoc kimchii طی فرآیند تخمیر ریشه تربچه. یک نگهدارنده طبیعی پرکاربرد با طیف وسیعی از فعالیت ضدمیکروبی.
• لاکتوباسیلوس فرمنت (Lactobacillus Ferment): محصول تخمیر لاکتوباسیلوس. حاوی پپتیدهای ضدمیکروبی.

الکل ها

برخی الکل ها که می توانند منشأ طبیعی داشته باشند در غلظت های مناسب خواص ضدمیکروبی دارند.

• اتانول (Ethanol): الکل غلات یا قند. در غلظت های بالا (معمولاً بالای 10-15%) به عنوان حلال و ضدمیکروب عمل می کند. می تواند باعث خشکی پوست شود.
• بنزیل الکل (Benzyl Alcohol): الکل آروماتیک که به طور طبیعی در برخی میوه ها و گیاهان یافت می شود. در غلظت های پایین (معمولاً زیر 1%) به عنوان نگهدارنده مؤثر در برابر باکتری ها مخمرها و کپک ها عمل می کند. اغلب در ترکیب با سایر نگهدارنده ها استفاده می شود.

ویتامین ها و مشتقات آن ها

برخی ویتامین ها به ویژه ویتامین های محلول در چربی به عنوان آنتی اکسیدان عمل می کنند و از فساد محصول ناشی از اکسیداسیون جلوگیری می کنند اما مستقیماً میکروارگانیسم ها را از بین نمی برند.

• ویتامین E (توکوفرول – Tocopherol): آنتی اکسیدان قوی که از اکسیداسیون چربی ها و روغن ها جلوگیری می کند و به افزایش ماندگاری محصول کمک می کند. به تنهایی نگهدارنده ضدمیکروبی نیست.
• ویتامین C (اسید اسکوربیک – Ascorbic Acid): آنتی اکسیدان محلول در آب. از اکسیداسیون جلوگیری می کند و می تواند به حفظ اثربخشی سایر ترکیبات کمک کند. به تنهایی نگهدارنده ضدمیکروبی نیست.

مکانیسم عمل نگهدارنده های طبیعی

نگهدارنده های طبیعی از طریق مکانیسم های مختلفی به مهار رشد میکروارگانیسم ها کمک می کنند:

• اختلال در غشای سلولی: بسیاری از ترکیبات فنولی ترپنوئیدها (در اسانس ها) و اسیدهای آلی می توانند ساختار و عملکرد غشای سلولی باکتری ها و قارچ ها را مختل کرده و منجر به نشت محتویات سلولی و مرگ میکروب شوند.
• مهار فعالیت آنزیم ها: برخی نگهدارنده ها می توانند با اتصال به آنزیم های حیاتی در مسیرهای متابولیکی میکروارگانیسم ها فعالیت آن ها را مهار کرده و رشد را متوقف کنند.
• کاهش pH: اسیدهای آلی مانند بنزوئیک اسید و سوربیک اسید در محیط اسیدی (pH پایین) از فرم غیریونی خود عبور کرده و وارد سلول میکروبی می شوند. در داخل سلول که pH خنثی تری دارد یونیزه شده و باعث اسیدی شدن محیط داخلی سلول می شوند که فعالیت آنزیم ها و فرآیندهای حیاتی را مختل می کند.
• کلات کردن یون های فلزی: برخی ترکیبات (مانند سیترات ها) می توانند یون های فلزی مانند آهن و مس را که برای رشد بسیاری از میکروارگانیسم ها ضروری هستند به دام انداخته (کلات کرده) و آن ها را غیرقابل دسترس کنند. همچنین این یون ها می توانند کاتالیزور واکنش های اکسیداسیون باشند بنابراین کلات کردن آن ها به پایداری آنتی اکسیدانی نیز کمک می کند.
• خواص آنتی اکسیدانی: جلوگیری از اکسیداسیون محصول (به ویژه چربی ها و روغن ها) نه تنها به حفظ کیفیت محصول کمک می کند بلکه محیط را برای رشد برخی میکروارگانیسم ها نامناسب می سازد. ویتامین E و عصاره رزماری نمونه هایی با این مکانیسم هستند.

چالش ها و محدودیت های استفاده از نگهدارنده های طبیعی

علیرغم مزایای مورد توجه استفاده از نگهدارنده های طبیعی در فرمولاسیون محصولات آرایشی بهداشتی با چالش های فنی و عملیاتی قابل توجهی همراه است.

• طیف اثربخشی محدود: برخلاف بسیاری از نگهدارنده های مصنوعی که طیف وسیعی از باکتری ها قارچ ها و مخمرها را پوشش می دهند بسیاری از نگهدارنده های طبیعی تنها در برابر گروه خاصی از میکروارگانیسم ها مؤثر هستند. این امر اغلب نیاز به استفاده از ترکیبی از نگهدارنده های طبیعی (سیستم نگهدارنده) را ضروری می سازد.
• وابستگی به pH: اثربخشی بسیاری از اسیدهای آلی طبیعی به شدت به pH فرمولاسیون وابسته است. این ممکن است استفاده از آن ها را در محصولاتی با pH خنثی یا قلیایی محدود کند.
• پایداری و سازگاری: نگهدارنده های طبیعی ممکن است نسبت به دما نور اکسیداسیون و سایر اجزای فرمولاسیون حساس تر باشند. سازگاری آن ها با امولسیفایرها ژل کننده ها و سایر مواد اولیه باید به دقت بررسی شود.
• رنگ و بو: بسیاری از عصاره های گیاهی و اسانس ها دارای رنگ و بوی مشخصی هستند که می تواند بر ویژگی های حسی محصول نهایی تأثیر بگذارد و ممکن است نیاز به استفاده از رایحه های پوشاننده داشته باشد.
• غلظت مورد نیاز بالاتر: برای دستیابی به اثربخشی مشابه نگهدارنده های مصنوعی ممکن است نیاز به استفاده از غلظت های بالاتری از نگهدارنده های طبیعی باشد. این می تواند بر هزینه فرمولاسیون بافت و پایداری محصول تأثیر بگذارد.
• هزینه بالاتر: تولید و خالص سازی بسیاری از نگهدارنده های طبیعی ممکن است گران تر از نگهدارنده های مصنوعی باشد.
• پیچیدگی فرمولاسیون: طراحی یک سیستم نگهدارنده طبیعی مؤثر و پایدار اغلب پیچیده تر از استفاده از یک نگهدارنده مصنوعی واحد است و نیاز به آزمون و خطای بیشتری دارد.
• استانداردسازی: ترکیب و غلظت مواد فعال در عصاره های گیاهی طبیعی ممکن است بسته به منشأ شرایط رشد و روش استخراج متفاوت باشد که این امر استانداردسازی اثربخشی را دشوار می کند.

فرمولاسیون با نگهدارنده های طبیعی

موفقیت در فرمولاسیون محصولات آرایشی بهداشتی با نگهدارنده های طبیعی نیازمند رویکردی جامع و مبتنی بر علم است.

• استفاده از رویکرد «حاجز» (Hurdle Technology): این رویکرد شامل ترکیب چندین عامل مهارکننده رشد میکروبی در فرمولاسیون است حتی اگر هر عامل به تنهایی مؤثر نباشد. این عوامل می توانند شامل کاهش فعالیت آبی (Aw) تنظیم pH استفاده از نگهدارنده های طبیعی مختلف اضافه کردن عوامل کلات کننده و انتخاب بسته بندی مناسب باشند.
• استفاده از سیستم های نگهدارنده ترکیبی: اغلب برای پوشش دادن طیف وسیعی از میکروارگانیسم ها از ترکیبی از دو یا چند نگهدارنده طبیعی با مکانیسم های عمل متفاوت استفاده می شود.
• کنترل فعالیت آبی (Water Activity): کاهش فعالیت آبی در فرمولاسیون (مثلاً با استفاده از گلیسیرین یا پروپیلن گلیکول در غلظت های بالا) می تواند رشد بسیاری از میکروارگانیسم ها را مهار کند.
• تنظیم pH: تنظیم pH در محدوده ای که نگهدارنده های طبیعی مورد استفاده بیشترین اثربخشی را دارند حیاتی است.
• آزمایش چالش (Challenge Testing): پس از اتمام فرمولاسیون انجام آزمایش چالش میکروبی (Microbial Challenge Test) ضروری است. در این آزمایش محصول با مقادیر مشخصی از میکروارگانیسم های هدف (باکتری ها قارچ ها مخمرها) تلقیح شده و میزان بقا یا رشد آن ها در طول زمان بررسی می شود تا اثربخشی سیستم نگهدارنده تأیید شود.

مقایسه نگهدارنده های طبیعی و مصنوعی

ملاحظات نظارتی و گواهینامه ها

استفاده از نگهدارنده های طبیعی تنها به انتخاب ماده اولیه محدود نمی شود بلکه باید با الزامات نظارتی و استانداردهای مورد ادعای محصول نیز سازگار باشد.

• لیست های تأیید شده: نهادهای گواهی دهنده محصولات طبیعی و ارگانیک مانند ECOCERT COSMOS و Natrue لیست های مشخصی از مواد نگهدارنده مجاز دارند. تولیدکنندگان باید از مواد تأیید شده در این لیست ها استفاده کنند.
• منشأ ماده: حتی اگر یک ماده شیمیایی مشخص (مانند بنزیل الکل) در لیست مواد مجاز باشد ممکن است لازم باشد که منشأ آن طبیعی یا از طریق فرآیندهای مجاز (مانند تخمیر) به دست آمده باشد.
• خلوص و فرآوری: روش های استخراج و فرآوری نگهدارنده های طبیعی نیز ممکن است تحت نظارت این استانداردها باشند تا اطمینان حاصل شود که فرآیندها حداقل تأثیر را بر محیط زیست دارند و از مواد شیمیایی خشن استفاده نمی شود.
• برچسب گذاری: مقررات مربوط به برچسب گذاری محصولات طبیعی و ارگانیک باید به دقت رعایت شود تا ادعاهای مطرح شده در مورد نگهدارنده ها گمراه کننده نباشند.

روندهای آینده در نگهدارنده های طبیعی

تحقیقات در زمینه نگهدارنده های طبیعی به سرعت در حال پیشرفت است. روندهای آینده شامل موارد زیر است:

• ترکیبات پپتیدی ضدمیکروبی: کشف و توسعه پپتیدهای ضدمیکروبی جدید با منشأ طبیعی (مانند پپتیدهای حاصل از تخمیر یا پپتیدهای دفاعی گیاهی).
• استفاده از فناوری نانو: کپسوله کردن نگهدارنده های طبیعی در نانوذرات برای بهبود پایداری حلالیت و اثربخشی آن ها در فرمولاسیون ها.
• ترکیبات سینرژیک: شناسایی ترکیبات طبیعی که در کنار هم اثر نگهدارندگی قوی تری نسبت به حالت منفرد دارند.
• نگهدارنده های با چند کارکرد: توسعه موادی که علاوه بر خاصیت نگهدارندگی خواص دیگری مانند مرطوب کنندگی آنتی اکسیدانی یا ضدالتهابی نیز داشته باشند.
• نگهدارنده های حاصل از میکروبیوم: استفاده از متابولیت های تولید شده توسط میکروارگانیسم های مفید برای مهار رشد پاتوژن ها.

سوالات متداول درباره نگهدارنده های طبیعی در آرایشی بهداشتی

آیا نگهدارنده های طبیعی به اندازه نگهدارنده های مصنوعی مؤثر هستند؟

اثربخشی به نوع نگهدارنده غلظت فرمولاسیون کلی و نوع محصول بستگی دارد. اغلب برای دستیابی به اثربخشی مشابه نیاز به سیستم های ترکیبی و غلظت های بالاتری از نگهدارنده های طبیعی است.

آیا محصولات «بدون نگهدارنده» واقعاً وجود دارند؟

بیشتر محصولات آبی برای جلوگیری از رشد میکروبی نیاز به نوعی سیستم نگهدارنده دارند. محصولات «بدون نگهدارنده» ممکن است حاوی موادی باشند که عملکرد نگهدارنده دارند اما به این نام شناخته نمی شوند (مانند الکل در غلظت بالا) یا دارای فرمولاسیون هایی با فعالیت آبی بسیار پایین باشند.

آیا نگهدارنده های طبیعی کاملاً ایمن تر از مصنوعی هستند؟

طبیعی بودن لزوماً به معنای ایمن بودن نیست. برخی نگهدارنده های طبیعی (مانند اسانس ها) در غلظت های بالا می توانند باعث تحریک یا آلرژی شوند. ایمنی هر ماده به دوز خلوص و نحوه استفاده آن بستگی دارد.

چگونه می توانم بفهمم یک محصول از نگهدارنده طبیعی استفاده کرده است؟

باید لیست ترکیبات (Ingredients List) محصول را بررسی کنید. تولیدکنندگان معمولاً از نام های علمی مواد استفاده می کنند. برای شناسایی نگهدارنده های طبیعی رایج نیاز به آشنایی با نام های INCI (مانند Sodium Benzoate, Potassium Sorbate, Leuconostoc/Radish Root Ferment Filtrate) دارید.

آیا نگهدارنده های طبیعی بر تاریخ انقضای محصول تأثیر می گذارند؟

بله اثربخشی سیستم نگهدارنده چه طبیعی و چه مصنوعی به طور مستقیم بر تاریخ انقضای محصول پس از باز شدن (Period After Opening – PAO) و تاریخ انقضای کلی محصول تأثیر می گذارد.

آیا همه نگهدارنده های طبیعی توسط نهادهای گواهی ارگانیک تأیید شده اند؟

خیر هر نهاد گواهی دهنده لیست تأیید شده خاص خود را دارد. یک نگهدارنده طبیعی ممکن است توسط ECOCERT تأیید شده باشد اما توسط USDA Organic نباشد. تولیدکنندگان باید لیست های مربوط به گواهینامه مورد نظر خود را بررسی کنند.