حق حبس در مهریه به چه معناست؟

حق امتناع زوجه نوعی در و حقوق اسلامی است که بر اساس آن زن حق دارد از تمکین تا دریافت خودداری کند بدون اینکه این عمل او محسوب شود. این حق بنا به نظر مشهور پس از یک بار تمکین از بین می‌رود. اگرچه در حق حبس منحصر به تمکین خاص یا خودداری از است، اما در حقوق ایران بیشتر حقوق‌دانان و قضات آن را به وظایف زناشویی دیگر زن از جمله سکونت در خانهٔ شوهر نیز گسترش داده‌اند.  مشاوره رایگان دادگاه خانواده در تهران وکیل می‌تواند به شما در امور حقوق خانواده راهنمایی کند و نکات حقوقی مربوط به پرونده شما را تشریح نماید.

مبنای حق حبس

مبنای حق حبس در ماهیت یا شبه‌معوض یا در حکم معوض در اسلامی است. به این معنا که در نکاح نیز همچون مبتنی بر معاوضه؛ هر یک از طرفین حق دارد تا تسلیم عِوِض توسط طرف مقابل از تسلیم عِوَض خودداری کند. البته اگر بخواهیم قواعد حق حبس و قراردادهای معوض را به طور کامل در نکاح اجرا کنیم باید شوهر نیز حق حبس داشته باشد و بتواند تا زمان تمکین زن از پرداخت مهریه خودداری کند، اما در وجود چنین حقی برای شوهر تردید است. می‌نویسد: «بعید نیست در نکاح که یک معاوضهٔ حقیقیه نیست، حق حبس اختصاص به زن داشته باشد و در مشابهت آن با معاوضه کافیست که فقط یک طرف دارای چنین حقی باشد .

از نظر مدرن حتی پذیرفتن حق حبس برای زن نیز با توجه به ماهیت ازدواج در جدید که کاملاً متفاوت از معاوضات مانند خریدوفروش است، دارای اشکال است و حتی برخی فقها نیز به وجود حق حبس در نکاح ایراد گرفته‌اند. از جمله که با حق حبس چه در و چه در نکاح مخالفت کرده و معتقد است احادیث صریحی در مورد آن وجود ندارد.  در در دو مادهٔ ۱۰۸۵ و ۱۰۸۶ به این حق اشاره شده، در مادهٔ ۱۰۸۵ آمده: «زن می‌تواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر اینکه مهر او حالّ باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.» و در مادهٔ ۱۰۸۶: «اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفاء وظائفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود، دیگر نمی‌تواند از حکم مادهٔ قبل استفاده کند معذالک حقی که برای مطالبه دارد ساقط نخواهد شد.

شرایط ایجاد و اسقاط

• این حق بنا به نظر مشهور در صورت یک بار تمکین از میان می‌رود. پس اگر زن یک‌بار با شوهر رابطهٔ جنسی برقرار کند، دیگر نمی‌تواند برای دریافت مهریه از حق حبس استفاده کند و در صورت عدم تمکین [[ ناشزه ]] محسوب می‌شود. مادهٔ ۱۰۸۶ قانون مدنی هم به این نکته اشاره دارد. هرچند برخی فقها از جمله و این احتمال را داده‌اند که پس از یک بار تمکین نیز تا پیش از دریافت مهریه حق حبس وجود داشته‌اند.
• مهریه باید حال (عندالمطالبه) باشد. اگر مهریه مؤجل باشد، یعنی زمانی خاص برای پرداخت آن تعیین شده باشد، حق حبس وجود نخواهد داشت. پایان مهلت و رسیدن موعد پرداخت مهریه هم بنا به نظر مشهور حق حبس ایجاد نخواهد کرد.
• برخی حقوق‌دانان معتقدند اگر مهریه‌ای در عقد تعیین نشده باشد، حق حبسی نیز وجود نخواهد داشت (در صورت عدم تعیین مهریه زن مستحق مهرالمثل است که توسط حاکم [دادگاه] تعیین می‌شود)
• عدم توانایی شوهر در پرداخت مهریه یا و فقر او تأثیری بر حق حبس نمی‌گذارد. البته اعسار شوهر امکان مطالبهٔ مهر را از بین می‌برد ولی منافاتی با اجرای حق حبس ندارد، هرچند از فقهای شیعه معتقد بوده که در صورت اعسار شوهر حق حبس زن هم از بین می‌رود.
• حق حبس زمانی از بین می‌رود که زن با رضایت خود را در اختیار شوهر قرار دهد. پس اگر بدون رضایت مثلاً با یا به زور این کار را کند، حق حبس پابرجا خواهد ماند.
• استفاده از حق حبس، حق نفقهٔ زن را از بین نمی‌برد و شوهر باید را بپردازد.
• یکی از راه‌های از بین بردن حق حبس این است که سقوط حق حبس به صورت درآید.
• برخی از فقها و حقوق‌دانان معتقدند اگر زن پیش از ازدواج می‌دانسته که شوهر توانایی پرداخت مهریه ندارد، حق حبس او نیز از میان می‌رود. در این زمینه به قاعدهٔ اقدام استناد شده که بر اساس آن «هرکس به ضرر خود اقدامی کند، در مورد این عمل کسی در مقابل او مسؤولیت مدنی ندارد». بر اساس همین مطلب بوده که برخی سردفتران در نکاح‌نامه می‌نویسند: مهریه بر ذمه است که می‌بایست « عندالقدره و الاستطاعه  » پرداخت شود.
• پرداخت بخشی از مهریه حق حبس را از بین نمی‌برد. در شمارهٔ ۷۰۸ دیوان عالی در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۷ اعلام شد که تقسیط مهریه به دلیل عسر و حرج شوهر حق حبس زن را تا دریافت تمام مبلغ مهریه از بین نمی‌برد.

قلمرو حق حبس

حق حبس در نوشته‌های فقهی فقط به یا «تمکین خاص» اشاره دارد. به این معنا که زن می‌تواند از نزدیکی با شوهر خودداری کند ولی از تکالیف دیگر زن مانند سکونت در خانهٔ شوهر و مانند این‌ها که به «تمکین عام» معروف است، صحبتی نشده‌است. اما قانون مدنی ایران از عبارت «وظایفی که در مقابل شوهر دارد» استفاده کرده که ظاهراً به تمامی انواع تمکین و تکالیف زن اشاره دارد. برخی حقوق‌دانان از جمله و در کتاب «مختصر حقوق خانواده» می‌نویسند با توجه به اینکه مأخذ این ماده است و یک قاعدهٔ استثنائی به شمار می‌رود، آن را فقط باید به معنی تمکین خاص یعنی رابطهٔ جنسی دانست. اما برخی دیگر معتقدند حق حبس شامل وظایف دیگر زناشویی نیز می‌شود. از جمله فقیه، قاضی و حقوق‌دان در کتاب «بررسی فقهی حقوق خانواده» می‌نویسد: «زوجه می‌تواند مادام که مهر را دریافت نداشته‌است از سکونت در مسکنی که شوهر تهیه نموده خودداری کند و اگر چنین کرد ناشزه محسوب نمی‌شود .

به دشواریِ جداکردن وظایف زناشویی از یکدیگر اشاره می‌کند؛ «چگونه می‌توان از زنی انتظار داشت کههمانطور که می دانید مهریه، حق قانونی زن است که پس از عقد نکاح به وی تعلق می گیرد. در واقع خانم پس از جاری شدن عقد نکاح، هر زمان که بخواهد، می تواند مهریه را از همسر خود مطالبه کرده و آقا موظف به پرداخت آن خواهد بود. اما در بسیاری از موارد دیده شده که آقا بنا به دلایلی از جمله عدم تمکن مالی از پرداخت مهریه به همسر خود، عاجز است؛ در این صورت، خانم تحت شرایطی می تواند از حق حبس برای دریافت مهریه خود استفاده کند. اما شرایط حق حبس در مهریه چیست؟ اگر به دنبال پاسخ این سوال هستید، پیشنهاد می کنیم تا انتها با ما همراه باشید.

قانون استفاده از حق حبس در مهریه

“زن می تواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.” حقوقدانان این حق را یکی از مظاهر بارز قاعده «عدل و انصاف» می دانند. همچنین می گوید: اگر زن، قبل از اخذ مهر، به اختیار خود، به ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد، قیام نمود، دیگر نمی تواند، از حکم ماده قبل، استفاده کند؛ ‌معذلک، حقی که برای مطالبه مهر دارد، ساقط نخواهد شد.”

حق حبس چیست و چه شرایطی در مهریه دارد؟

بنابر ماده 1085 و 1086 قانون مدنی، حق حبس به خانم این اختیار را می دهد تا زمانی که مهریه خود را تمام و کمال دریافت ننموده از شوهر خود، تمکین نکند بدون اینکه حق نفقه از وی گرفته شود. البته حق حبس در صورت رعایت یک سری شرایط به خانم تعلق می گیرد که در ادامه ذکر خواهیم کرد. هرچند که بهتر است برای دریافت حق حبس و استفاده از آن با یک مشورت نمایید تا ندانسته این حق را از خود سلب نکنید.

منظور از مهریه حال، مهریه عندالمطالبه است. اگر مهریه، حال باشد و آقا پس از مطالبه مهریه توسط خانم از پرداخت آن اجتناب کند، حق حبس برای خانم، قابل اجرا است. در این مورد بهتر است با آشنایی داشته باشید و بدانید که در زمان عقد کدام یک را تعیین کنید. از دیگر شرایط حق حبس در مهریه این است که خانم قبل از دریافت مهریه از شوهر خود تمکین خاص نکند. به بیانی دیگر در صورتی که خانم به خواست و اراده خود از همسرش، تمکین خاص کند، این حق از او ساقط می شود. نکته: در صورتی که خانم با زور و اجبار و در زمان بیهوشی از همسر خود تمکین خاص کند، این حق از وی سلب نمی شود.

گاهی خانم بنا به دلایلی، امکان اعمال حق حبس را از خود ساقط می کند؛ در این صورت بدیهی است که دیگر نمی تواند از آن برای اخذ مهریه استفاده کند. عدم اطلاع خانم از عدم توانایی آقا در پرداخت مهریه اگر در زمان عقد نکاح، خانم از عدم توانایی آقا جهت پرداخت مهریه، اطلاعی نداشته باشد، در صورت داشتن دیگر شرایط مذکور می تواند از حق حبس برای اخذ مهریه خود استفاده کند. بدیهی است که عدم وجود هر یک شرایط مذکور، این حق را از خانم سلب می کند. به این معنا که اگر مهریه، حال نباشد و یا اینکه خانم از همسر خود تمکین خاص نماید، دیگر امکان اجرای این حق در مهریه عندالمطالبه وجود نخواهد داشت.