۵ شهریور در دنیای علم چه خبر؟

تقویم علم؛

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۵ شهریور برابر ۲۶ آگوست را ورق می‌زنیم.

***

کاشف الکل

۵ شهریور ۲۴۴ خورشیدی، برپایه برخی منابع، ابوبکر محمد بن زکریای رازی، شیمی‌دان، پزشک، همه‌چیزدان و فیلسوف ایرانی به‌دنیا آمد. الکل را می‌توان ماندگارترین دستاورد علمی رازی دانست. جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) و نفت سفید از دیگر کشف‌های او به‌شمار می‌روند. رازی کارش را با زرگری آغاز کرد و بعد به کیمیاگری پرداخت و چون در اثر کار زیاد با مواد شیمیایی چشم‌هایش آسیب دید برای درمان چشم به بغداد رفت و پزشکی آموخت. اما کار مداوم با موادی چون بخار جیوه سبب شد که اواخر عمر نابینا شود. رازی اولین پزشکی است که تشخیص متمایز آبله و سرخک را شرح داده است. او همچنین درباره سنگ کلیه و مثانه شرح داده و گفته که اگر درمان سنگ مثانه با راه‌های طبی میسر نشود باید آن را عمل جراحی کرد. رازی اولین فرد در دنیای پزشکی است که از سل مفصلی انگشتان حرف زده است. از رازی حدود ۲۷۱ کتاب و رساله باقی مانده که مهمترین‌ آنها کتاب الحاوی است که ابوعلی سینا برای نوشتن کتاب قانون خودش از آن بهره برده است. به‌پاس کارهایی که زکریای رازی در عرصه‌های شیمی و داروسازی انجام داده است زادروزش در ایران باعناوین روز شیمی‌دان و روز داروساز نامگذاری شده است.

طراح واکسن خوراکی فلج اطفال

۲۶ آگوست ۱۹۰۶ میلادی برابر با ۵ شهریور ۱۲۸۵ خورشیدی، آلبرت بروس سابین، پزشک و میکروبیولوژیست لهستانی‌آمریکایی به‌دنیا آمد. او را بیشتر برای توسعه اولین واکسن خوراکی فلج اطفال در سال ۱۹۵۵ می‌شناسند که در اواخر دهه ۱۹۵۰ برای میلیون‌ها کودک در اروپا، آفریقا و آمریکا تجویز شد. او همچنین به دلیل تحقیقاتش در زمینه بیماری‌های ویروسی انسانی، بیماری انگلی عفونی توکسوپلاسموز و سرطان شناخته شده است. ویروس فلج اطفال را فردریک چاپمن رابینز، متخصص اطفال، میکروب‌شناس و ویروس‌شناس آمریکایی در سال ۱۹۴۹ کشف کرد. اولین واکسن فلج اطفال را که از نوع ویروس غیرفعال تزریقی بود جوناس سالک ساخت و در سال ۱۹۵۵ اولین بار از آن استفاده شد. واکسن خوراکی فلج اطفالی که آلبرت سابین طراحی و توسعه آن را به عهده داشت و استفاده تجاری از آن در سال ۱۹۶۱ آغاز شد از نوع فلج اطفال تضعیف‌شده است. به لطف این واکسن‌ها تا قرن ۲۱ موارد فلج اطفال ۹۹ درصد در سراسر جهان کاهش یافت. 

فوران مرگبار

۲۶ آگوست ۱۸۸۳ میلادی برابر با ۵ شهریور ۱۲۶۲ خورشیدی، در آخرین ساعات شب تا اوایل صبح روز بعد، کوه کراکاتوآ، آتشفشانی در اندونزی بین جزاریر جاوه و سوماترا با انفجارهای شدید فوران کرد و دو سوم جزیره را ویران کرد. در اثر این فوران عظیم، امواج سونامی مرتفعی تولید شد که سراسر منطقه را درنوردید و موجب مرگ ۳۶هزار نفر شد. این امواج به‌حدی قدرتمند بودند که توانستند از اقیانوس هند عبور کنند و تا آن‌سوی کیپ‌هورن حرکت کنند. قوی‌ترین انفجار این آتشفشان که شدیدترین انفجار شناخته‌شده در تاریخ بشر است به‌حدی بلند بود که صدایش در استرالیا شنیده و موج شوک در فشارسنج‌های انگلستان ثبت شد. حجم عظیمی از گرد و غبار آتشفشانی که به بالای استراتوسفر رانده شده بود، سرانجام به سراسر جهان سفر کرد و نور خورشید را مسدود کرد و باعث افت دما، غروب‌های بسیار رنگی و الگوهای اقلیمی آشفته به‌مدت چندین سال پس از آن حادثه شد. همچنین تا سال‌ها پس‌از این فوران مردم پرتوهای سفید ماه را آبی و گاهی سبز می‌دیدند.

هرتا مارکس آیرتون

۲۶ آگوست ۱۹۲۳ میلادی برابر با ۵ شهریور ۱۳۰۲ خورشیدی، فیبی سارا هرتا مارکس آیرتون، مهندس برق، مخترع و ریاضیدان انگلیسی درگذشت. آریتون نوعی فشارسنج (دستگاهی که ضربان نبض را ترسیم می‌کند)، ابزار تقسیم‌کننده خط (ابزاری برای تقسیم خط به تعداد معینی از قسمت‌های مساوی) و یک فن ضدگاز (فلاپر) را اختراع کرد که طی جنگ جهانی اول از آن استفاده شد. او کارش را در کنار ویلیام آیرتون آغاز کرد که در سال ۱۸۸۴ به ازدواج آن دو منجر شد. هرتا با توجه به علاقه همسرش به آزمایش‌های قوس الکتریکی، طرح‌هایی را ارائه کرد که چراغ‌های قوس را آرام‌تر و قابل اطمینان‌تر می‌کرد. او در سال ۱۹۰۲ قوس الکتریکی را معرفی کرد. آیرتون به‌دلیل زن‌بودن از دریافت مدرک از دانشگاه کمبریج محروم شد. اما او اولین زنی بود که به عضویت موسسه مهندسین برق درآمد. زن بعدی که در این موسسه پذیرفته شد دوروتی اسمیت در سال ۱۹۵۸ بود. آیرتون همچنین اولین زنی بود که برنده مدال هیوز، جایزه انجمن سلطنتی شد که در سال ۱۹۰۶ به افتخار تحقیقاتش درباره حرکت امواج در شن و آب و کارهایش روی قوس الکتریکی به او اعطا شد.