نمونه دادخواست تقسیم ترکه
نمونه دادخواست تقسیم ترکه
دادخواست تقسیم ترکه ابزاری قانونی است که وراث یا اشخاص ذی نفع برای خروج اموال متوفی از حالت اشاعه و تعیین سهم هر یک از وراث، به دادگاه تقدیم می کنند. این فرآیند به ویژه زمانی ضروری می شود که وراث بر نحوه تقسیم توافق نداشته باشند یا وجود ورثه محجور یا غائب، توافق را ناممکن سازد.
پس از فوت یک شخص، اموال و دارایی های وی که به ترکه یا ماترک معروف است، به صورت مشاع (مشترک) به ورثه قانونی او منتقل می شود. این اشتراک ممکن است منجر به اختلافات و چالش هایی در مدیریت و بهره برداری از اموال گردد. در چنین شرایطی، قانون راهکارهایی را برای رفع حالت اشاعه و تقسیم عادلانه ترکه پیش بینی کرده است. مقاله حاضر، به صورت جامع و کاربردی، به بررسی فرآیند حقوقی و تهیه نمونه دادخواست تقسیم ترکه می پردازد و نکات کلیدی برای وراث و اشخاص ذی نفع را تشریح می کند تا بتوانند با آگاهی کامل، حقوق خود را در این زمینه احقاق کنند.
ترکه (ماترک) و مفهوم تقسیم آن در حقوق ایران
در نظام حقوقی ایران، ترکه یا ماترک به تمامی اموال، دارایی ها، حقوق مالی و حتی دیون و بدهی هایی اطلاق می شود که پس از فوت یک فرد از او باقی می ماند. این اموال می تواند شامل دارایی های منقول نظیر حساب های بانکی، خودرو و سهام، و همچنین اموال غیرمنقول مانند ملک، زمین و باغ باشد. به محض فوت متوفی، این مجموعه حقوقی و مالی به صورت قهری و مشترک (مشاع) به وراث وی منتقل می گردد و آن ها در تمامی اجزای ترکه به نسبت سهم الارث خود سهیم می شوند.
هدف از تقسیم ترکه، خروج این اموال از حالت اشاعه و مشخص کردن سهم دقیق و معین هر یک از وراث است. تا زمانی که ترکه تقسیم نشده است، هیچ یک از ورثه نمی تواند به صورت انفرادی و بدون رضایت سایر شرکا، در مال مشاع تصرف مالکانه کند یا آن را به فروش برساند. تقسیم ترکه، به وراث امکان می دهد تا هر یک بر سهم اختصاصی خود مالکیت یابند و آزادانه در آن تصرف کنند.
تفاوت تقسیم ترکه توافقی و قضایی در روش انجام آن است. در تقسیم ترکه توافقی، تمامی وراث با رضایت و تفاهم کامل، نحوه تقسیم اموال را مشخص کرده و با تنظیم یک تقسیم نامه رسمی یا عادی، به اشاعه پایان می دهند. این روش سریع تر، کم هزینه تر و با کمترین تنش همراه است. اما در صورت عدم توافق تمامی وراث، یا وجود ورثه محجور (صغیر یا مجنون) که نیاز به ولی، وصی یا قیم دارد، یا غائب مفقودالاثر، تقسیم ترکه قضایی ضرورت می یابد. در این روش، یکی از وراث یا اشخاص ذی نفع با تقدیم دادخواست به دادگاه، تقاضای تقسیم ترکه را مطرح می کند و دادگاه پس از بررسی های لازم و در صورت لزوم، با ارجاع به کارشناسی، حکم به تقسیم ترکه صادر می نماید.
چه کسانی و در چه شرایطی می توانند دادخواست تقسیم ترکه دهند؟
دادخواست تقسیم ترکه، صرفاً توسط افراد مشخص و در شرایط خاصی قابل طرح است. شناسایی این اشخاص و شرایط، گام نخست برای آغاز فرآیند قضایی تقسیم ترکه محسوب می شود.
اشخاص ذی حق در درخواست تقسیم ترکه
بر اساس ماده 301 قانون امور حسبی، اشخاص زیر می توانند دادخواست تقسیم ترکه را مطرح کنند:
- ورثه: هر یک از وراث قانونی متوفی، حتی اگر سهم الارث او ناچیز باشد، حق درخواست تقسیم ترکه را دارد. نیازی نیست همه وراث با هم دادخواست دهند؛ یک وارث می تواند به تنهایی علیه سایر وراث دادخواست تنظیم کند.
- ولی، وصی و قیم ورثه محجور: در صورتی که یکی از ورثه، محجور (مانند صغیر، مجنون یا سفیه) باشد، ولی قهری (پدر و جد پدری)، وصی منصوب یا قیم او می تواند به نمایندگی از محجور، دادخواست تقسیم ترکه را ارائه دهد. این امر به دلیل حمایت قانون از حقوق محجورین است.
- امین غائب: اگر یکی از وراث، غائب مفقودالاثر باشد، امینی که برای اداره اموال او تعیین شده است، می تواند درخواست تقسیم ترکه را مطرح کند.
- موصی له و وصی راجع به موصی به: اگر متوفی وصیت کرده باشد که بخشی از اموالش (موصی به) به صورت مشاع به شخص خاصی (موصی له) برسد، موصی له یا وصی منصوب او می تواند برای تعیین سهم خود از مال مشاع، درخواست تقسیم ترکه را مطرح کند.
- کسانی که سهم الارث بعضی از ورثه به آن ها منتقل شده است: اگر یکی از وراث، سهم الارث خود را به شخص دیگری (مثلاً از طریق بیع یا صلح) منتقل کرده باشد، آن شخص نیز به عنوان ذی نفع می تواند درخواست تقسیم ترکه دهد.
شرایط اساسی برای طرح دادخواست تقسیم ترکه
برای اینکه دادگاه بتواند به دادخواست تقسیم ترکه رسیدگی کند و حکم به تقسیم صادر نماید، وجود شرایط زیر ضروری است:
- وجود ترکه مشاع: تا زمانی که اموال متوفی به صورت مشاع و مشترک بین وراث باقی است، دادخواست تقسیم ترکه موضوعیت دارد. اگر اموال به هر طریقی قبلاً تقسیم شده باشد، طرح مجدد دادخواست بی معناست.
- عدم توافق تمامی وراث بر تقسیم: دلیل اصلی طرح دادخواست تقسیم ترکه قضایی، عدم حصول توافق کامل بین تمامی وراث برای تقسیم اموال است. اگر همه وراث بر تقسیم توافق داشته باشند، می توانند با تنظیم یک تقسیم نامه عادی یا رسمی، خودشان به امر تقسیم اقدام کنند.
- لزوم حصر وراثت: پیش از طرح دادخواست تقسیم ترکه، باید گواهی حصر وراثت صادر شده باشد. این گواهی مشخص می کند چه کسانی و به چه نسبتی از متوفی ارث می برند و به دادگاه کمک می کند تا خواندگان و سهم الارث هر یک را شناسایی کند.
- پرداخت دیون و انجام وصایا: هرچند دادخواست تقسیم ترکه می تواند قبل از پرداخت دیون و انجام وصایا مطرح شود، اما عملاً تقسیم نهایی اموال مشروط به تسویه حقوق مربوط به متوفی (مانند مهریه، دیون، وصایا تا ثلث) خواهد بود. به بیان دیگر، ابتدا باید دیون متوفی پرداخت و وصایای او تا ثلث اموال انجام شود و سپس باقی مانده اموال بین وراث تقسیم گردد.
تقسیم ارث بدون رضایت وراث، دقیقاً در شرایطی رخ می دهد که به دلیل عدم توافق، راهی جز مراجعه به دادگاه و طرح دادخواست تقسیم ترکه قضایی باقی نمانده باشد.
بر اساس ماده 300 قانون امور حسبی، در صورت تعدد ورثه، هر یک از آن ها می توانند از دادگاه آخرین محل اقامت متوفی، درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهند. این ماده، حق هر وارث برای احقاق حق خود در تقسیم ترکه را تضمین می کند.
مدارک و منضمات ضروری برای تنظیم و ثبت دادخواست تقسیم ترکه
تنظیم و ثبت دادخواست تقسیم ترکه نیازمند ارائه مجموعه ای از مدارک و مستندات است که صحت ادعای خواهان و ذی نفع بودن او را اثبات کند. نقص در ارائه این مدارک می تواند منجر به رد دادخواست یا اطاله دادرسی شود.
مدارک لازم برای تقسیم ترکه عبارتند از:
- گواهی فوت متوفی: این مدرک اصلی ترین سند برای اثبات واقعه فوت و آغاز روند انحصار وراثت و تقسیم ترکه است.
- گواهی انحصار وراثت: این سند از اهمیت حیاتی برخوردار است. گواهی انحصار وراثت، که پس از درخواست وراث از شورای حل اختلاف صادر می شود، نام وراث قانونی متوفی و سهم الارث هر یک را به صورت دقیق مشخص می کند. بدون این گواهی، دادگاه نمی تواند به تقسیم ترکه متوفی اقدام کند، زیرا هویت و سهم طرفین دعوا نامشخص خواهد بود.
- تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان و خواندگان: برای اثبات هویت خواهان و خواندگان و نسبت آن ها با متوفی، ارائه کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی ضروری است. اگر دسترسی به مدارک شناسایی برخی خواندگان ممکن نیست، باید در دادخواست این موضوع قید شود.
- اسناد مالکیت اموال متوفی: این اسناد شامل تمامی مدارکی است که مالکیت متوفی بر اموال را اثبات می کند. برای اموال غیرمنقول، سند مالکیت رسمی (سند تک برگ یا منگوله دار) و برای اموال منقول مانند خودرو، برگ سبز و سند رسمی خودرو، و برای حساب های بانکی، گواهی از بانک مربوطه مورد نیاز است. ارائه لیست جامع و دقیق اموال و اسناد مربوط به آن ها، روند کارشناسی و تقسیم را تسهیل می کند.
- رسید هزینه های دادرسی: هزینه ثبت دادخواست و سایر مراحل دادرسی باید طبق تعرفه قانونی پرداخت و رسید آن پیوست دادخواست شود.
- (در صورت لزوم) استشهادیه محلی: در برخی موارد، برای اثبات برخی جزئیات یا وجود برخی اموال، ممکن است نیاز به استشهادیه محلی با امضای شهود باشد.
- (در صورت لزوم) وصیت نامه متوفی: اگر متوفی وصیت نامه رسمی یا عادی از خود به جای گذاشته باشد، ارائه آن برای تعیین سهم موصی به و تاثیر آن بر تقسیم ترکه ضروری است.
- (در صورت لزوم) دلایل اثبات تصرف (برای مطالبه اجرت المثل ایام تصرف ترکه): در صورتی که خواسته، علاوه بر تقسیم ترکه، مطالبه اجرت المثل ایام تصرف نیز باشد، هرگونه مدرک و دلیل که اثبات کننده تصرف انحصاری یکی از وراث در اموال و مدت زمان آن باشد (مانند گواهی شهود، قولنامه اجاره، مدارک بانکی و…) باید ارائه گردد.
جمع آوری دقیق این مدارک و ارائه آن ها به صورت منظم، نقش مهمی در تسریع روند رسیدگی به دادخواست تقسیم ترکه دارد.
مراحل گام به گام طرح دادخواست تقسیم ترکه در دادگاه
مراحل تقسیم ترکه در دادگاه، فرآیندی حقوقی و منظم است که از تهیه مدارک آغاز و با اجرای حکم تقسیم به پایان می رسد. درک صحیح این مراحل برای تمامی ذی نفعان ضروری است.
مرحله اول: تهیه و تکمیل مدارک
قبل از هر اقدامی، جمع آوری تمامی مدارک ذکر شده در بخش قبلی، از جمله گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت، مدارک هویتی خواهان و خواندگان، و اسناد مالکیت اموال متوفی، الزامی است. اطمینان از کامل و صحیح بودن این مدارک، از بروز تاخیر در مراحل بعدی جلوگیری می کند.
مرحله دوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست
پس از آماده سازی مدارک، خواهان باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند. در این مرحله، دادخواست تقسیم ترکه به صورت الکترونیکی تنظیم و ثبت می شود. لازم است خواسته (تقاضای صدور حکم مبنی بر تقسیم ترکه) به وضوح بیان شود. همچنین، مشخصات کامل خواهان و تمامی خواندگان (سایر وراث) و آدرس دقیق آن ها باید در دادخواست درج گردد. در صورت لزوم و تمایل به نمونه دادخواست اجرت المثل ایام تصرف ترکه، باید این خواسته نیز به وضوح در دادخواست قید شود.
دادگاه صالح برای رسیدگی به دادخواست تقسیم ترکه، دادگاه حقوقی محل آخرین اقامتگاه متوفی است. اگر متوفی در ایران اقامتگاه مشخصی نداشته باشد، دادگاه محل اموال غیرمنقول وی صلاحیت دارد.
مرحله سوم: رسیدگی در دادگاه
پس از ثبت دادخواست، مراحل رسیدگی در دادگاه آغاز می شود:
- تعیین جلسه دادرسی و ابلاغ به وراث: دادگاه زمان جلسه رسیدگی را تعیین و از طریق ابلاغیه الکترونیکی به تمامی خواهان و خواندگان اطلاع می دهد. حضور تمامی وراث یا وکلای آن ها در جلسه دادرسی برای دفاع از حقوق خود و ارائه توضیحات لازم است.
- ارجاع به کارشناسی: یکی از مراحل حیاتی در تقسیم ترکه متوفی، ارجاع پرونده به کارشناس رسمی دادگستری است. نقش کارشناس در این فرآیند بسیار مهم است. کارشناس موظف است تمامی اموال ترکه را اعم از منقول و غیرمنقول ارزیابی کرده و ارزش فعلی آن ها را مشخص کند. سپس با توجه به سهم الارث هر یک از وراث، پیشنهاد تقسیم مال را به دادگاه ارائه دهد. این تقسیم ممکن است به صورت افرازی (جدا کردن عین مال) یا تعدیلی (جدا کردن عین مال همراه با پرداخت ما به التفاوت برای رعایت عدالت) باشد. در صورتی که مال غیرقابل تقسیم باشد، کارشناس اعلام می کند که مال باید به فروش برسد.
- صدور حکم تقسیم ترکه: پس از وصول نظر کارشناس و بررسی تمامی جوانب، دادگاه حکم به تقسیم ترکه صادر می کند. این حکم می تواند به صورت افرازی، تعدیلی یا دستور فروش مال غیرقابل تقسیم باشد.
مرحله چهارم: اجرای حکم تقسیم ترکه
پس از صدور حکم قطعی مبنی بر تقسیم ترکه، پرونده به اجرای احکام ارجاع داده می شود. در این مرحله، مطابق با مفاد حکم دادگاه، تقسیم اموال انجام می گیرد. اگر حکم شامل فروش مال غیرقابل تقسیم باشد، واحد اجرای احکام از طریق مزایده یا به ترتیب عادی اقدام به فروش مال کرده و بهای حاصل از فروش را بر اساس سهم الارث هر وارث میان آن ها تقسیم می کند. در صورتی که تقسیم به صورت افرازی باشد، اموال به نام وراث ثبت شده و به آن ها تحویل می گردد.
نمونه دادخواست تقسیم ترکه (فرمی کامل و قابل ویرایش)
برای تسهیل در امر نحوه نوشتن دادخواست تقسیم ترکه، ارائه یک نمونه استاندارد و کامل ضروری است. این نمونه می تواند به عنوان الگو برای تنظیم دادخواست توسط وراث یا وکلای آن ها مورد استفاده قرار گیرد. لازم به ذکر است که فایل های قابل دانلود با فرمت Word و PDF (که یک نسخه آن شامل مطالبه اجرت المثل و دیگری صرفاً تقسیم ترکه باشد) معمولاً در وب سسایت های حقوقی ارائه می شوند و کاربران می توانند آن ها را دریافت کنند.
نمونه دادخواست تقسیم ترکه
مشخصات خواهان:
- نام، نام خانوادگی: [مثال: علی احمدی]
- کد ملی: [مثال: 1234567890]
- آدرس: [مثال: تهران، خیابان آزادی، پلاک 10، واحد 5]
- شغل: [مثال: کارمند]
مشخصات خواندگان:
(مشخصات تمامی وراث دیگر که در تقسیم ترکه ذی نفع هستند)
- نام، نام خانوادگی: [مثال: فاطمه احمدی]
- کد ملی: [مثال: 0987654321]
- آدرس: [مثال: تهران، خیابان انقلاب، پلاک 20، واحد 3]
- و … (برای سایر خواندگان تکرار شود)
خواسته:
تقاضای صدور حکم مبنی بر تقسیم ترکه مرحوم [نام و نام خانوادگی متوفی] به نسبت سهم الارث هر یک از وراث قانونی.
در صورتی که مطالبه اجرت المثل ایام تصرف نیز وجود دارد، اضافه شود:
و مطالبه اجرت المثل ایام تصرف در سهم الارث خواهان از تاریخ [تاریخ شروع تصرف] لغایت زمان تقسیم از خوانده/خواندگان ردیف [شماره خوانده/خواندگان متصرف] با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری.
دلایل و منضمات:
- تصویر مصدق گواهی فوت متوفی.
- تصویر مصدق گواهی حصر وراثت شماره [شماره گواهی] صادره از [مرجع صادرکننده].
- تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان و خواندگان.
- تصویر مصدق اسناد مالکیت اموال متوفی (مانند سند ملک، برگ سبز خودرو، گواهی حساب بانکی و …).
- در صورت لزوم: استشهادیه محلی.
- در صورت لزوم: وصیت نامه متوفی.
- در صورت لزوم: نظریه کارشناسی (برای تعیین ارزش اموال و اجرت المثل).
- در صورت لزوم: دلیل اثبات تصرف (برای مطالبه اجرت المثل).
شرح دادخواست:
ریاست محترم دادگاه عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
با سلام و عرض ادب و احترام،
احتراماً به استحضار می رساند: مرحوم [نام و نام خانوادگی متوفی]، فرزند [نام پدر متوفی]، در تاریخ [تاریخ فوت] به رحمت ایزدی پیوسته اند. اینجانب [نام خواهان] فرزند آن مرحوم و یکی از وراث قانونی ایشان می باشم. طبق گواهی انحصار وراثت شماره [شماره گواهی] صادره از [مرجع صادرکننده] که تصویر مصدق آن پیوست دادخواست حاضر است، ورثه قانونی آن مرحوم عبارتند از: [نام تمامی وراث و نسبت آن ها با متوفی، مثال: اینجانب (پسر)، خوانده ردیف اول (دختر)، خوانده ردیف دوم (همسر)].
مرحوم [نام متوفی]، دارای ماترکی شامل [ذکر دقیق اموال متوفی، مثال: یک باب آپارتمان واقع در خیابان …، یک دستگاه خودروی … مدل …، و حساب بانکی در بانک … به شماره …] می باشند که اسناد مالکیت آن ها نیز پیوست می گردد. از زمان فوت آن مرحوم تا کنون، با وجود تلاش های مکرر اینجانب برای توافق بر سر تقسیم ترکه، متاسفانه بین وراث بر نحوه تقسیم اموال توافق حاصل نگردیده و ترکه همچنان در حالت اشاعه باقی مانده است.
در صورتی که مطالبه اجرت المثل ایام تصرف نیز وجود دارد، ادامه شرح دادخواست به صورت زیر است:
همچنین، خوانده محترم ردیف [شماره خوانده متصرف]، از تاریخ [تاریخ شروع تصرف] تا کنون، به صورت انحصاری در ملک/اموال [توضیح مال متصرفی] متعلق به ترکه تصرف داشته و از منافع آن بهره برداری نموده است. با توجه به عدم رضایت اینجانب و سایر وراث از این تصرف و عدم پرداخت سهم الارث بنده از منافع حاصله، مطالبه اجرت المثل ایام تصرف نیز مورد تقاضا است.
لذا با عنایت به مراتب معروضه و مستنداً به ماده 300 قانون امور حسبی و مواد 589 الی 606 قانون مدنی، از دادگاه محترم تقاضای رسیدگی و صدور حکم مقتضی مبنی بر تقسیم ترکه مرحوم [نام متوفی] و پایان دادن به حالت اشاعه، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری، و همچنین (در صورت لزوم) محکومیت خوانده/خواندگان به پرداخت اجرت المثل ایام تصرف در سهم الارث اینجانب، مورد استدعاست.
با تشکر و تجدید احترام
[امضاء خواهان]
قوانین کلیدی مرتبط با تقسیم ترکه (قانون مدنی و قانون امور حسبی)
فرآیند تقسیم ترکه در حقوق ایران، مستند به مواد متعددی از قانون مدنی و قانون امور حسبی است. آگاهی از این قوانین برای تمامی وراث و اشخاص ذی نفع امری ضروری است.
قانون مدنی
قانون مدنی به طور کلی به قواعد مربوط به ارث، شراکت و تقسیم اموال مشترک می پردازد. مهم ترین مواد مرتبط با تقسیم ترکه در این قانون عبارتند از:
- ماده 589: مقرر می دارد هر شریک الحق می تواند هر وقت بخواهد تقاضای تقسیم مال الشرکه را بنماید مگر در مواردی که این حق به موجب قانون سلب شده یا به موجب قرارداد ساقط شده باشد. این ماده، اصل حق هر شریک (وارث) بر درخواست تقسیم را بیان می کند.
- ماده 590: در صورتی که شرکا بیش از دو نفر باشند ممکن است تقسیم فقط به نسبت سهم یک یا چند نفر از آن ها بعمل آید و سهام دیگران به اشاعه باقی بماند. این ماده امکان تقسیم جزئی ترکه را فراهم می کند.
- ماده 591: هرگاه تمام شرکا به تقسیم مال مشترک راضی باشند تقسیم بنحوی که شرکا تراضی نمایند بعمل می آید و در صورت عدم توافق بین شرکا، حاکم اجبار به تقسیم می کند مشروط بر اینکه تقسیم مشتمل بر ضرر نباشد که در این صورت اجبار جایز نیست و تقسیم باید به تراضی باشد. این ماده تمایل به توافق را نشان می دهد و در صورت عدم توافق، نقش دادگاه را تعیین می کند.
- ماده 598: هر یک از شرکا می تواند از تقسیم مال مشترک رجوع کند مادامی که تقسیم تمام نشده باشد.
- ماده 599: تقسیم بعد از آنکه صحیحاً واقع شد لازم است و هیچ یک از شرکا نمی تواند بدون رضای دیگران از آن رجوع کند. این ماده بر لزوم تقسیم صحیح و عدم امکان رجوع یک طرفه تاکید دارد.
- ماده 606: هرگاه ترکه میت قبل از ادا دیون تقسیم شود و یا بعد از تقسیم معلوم شود که بر میت دینی بوده است طلبکار باید به هر یک از وراث به نسبت سهم او رجوع کند و اگر یک یا چند نفر از وراث، معسر شده باشد طلبکار می تواند برای سهم معسر یا معسرین نیز به وراث دیگر رجوع کند. این ماده به مسئولیت وراث در قبال دیون متوفی پس از تقسیم ترکه می پردازد.
قانون امور حسبی
این قانون به طور خاص به امور مربوط به ترکه، انحصار وراثت و تقسیم آن می پردازد و جنبه های اجرایی و شکلی دعوای تقسیم ترکه را مشخص می کند. برخی از مواد کلیدی عبارتند از:
- ماده 300: در صورت تعدد ورثه هر یک از آن ها می توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهند. (پیشتر به آن اشاره شد).
- ماده 301: ولی و وصی و قیم هر وارثی که محجور باشد و امین غائب و جنین و کسی که سهم الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده است و همچنین موصی له و وصی راجع به موصی به در صورتی که وصیت به جزء مشاع از ترکه شده باشد حق درخواست تقسیم را دارند. (پیشتر به آن اشاره شد).
- ماده 302: نسبت به درخواست تقسیم مرور زمان جاری نیست و کسانی که ذیحق در درخواست تقسیم هستند همه وقت می توانند این درخواست را بنمایند. این ماده یک نکته حقوقی مهم است که بر عدم محدودیت زمانی برای طرح دادخواست تقسیم ترکه تاکید دارد.
- ماده 304: درخواست تقسیم باید کتبی و مشتمل بر امور زیر باشد: 1- نام و مشخصات درخواست کننده و متوفی. 2- وراث متوفی و محل اقامت هر یک. 3- سهام وراث. 4- اموال متوفی. این ماده به محتویات اصلی دادخواست تقسیم ترکه اشاره دارد.
- ماده 309: اشخاص ذینفع می توانند در دادگاه حاضر شده به تراضی قراری راجع به مقدمات تقسیم یا طرز تقسیم اموال بگذارند. در این صورت دادگاه صورتمجلسی مشتمل بر قرارداد نامبرده تنظیم می نماید. این ماده فرصت توافق در دادگاه را نشان می دهد.
- ماده 313: در صورتی که تمام ورثه و اشخاصی که در ترکه شرکت دارند حاضر و رشید باشند به هر نحوی که بخواهند می توانند ترکه را مابین خود تقسیم نمایند لیکن اگر مابین آن ها محجور یا غائب باشد تقسیم ترکه به توسط نمایندگان آن ها در دادگاه به عمل می آید. این ماده بر ضرورت دخالت دادگاه در صورت وجود محجور یا غائب تاکید دارد.
- ماده 317: در صورتی که مالی اعم از منقول یا غیر منقول قابل تقسیم و تعدیل نباشد ممکن است فروخته شده بهای آن تقسیم شود. فروش اموال به ترتیب عادی به عمل می آید مگر آنکه یکی از ورثه فروش آن را به طریق مزایده درخواست کند. این ماده راهکار فروش ترکه غیرقابل تقسیم را پیش بینی می کند.
- ماده 326: مقررات قانون مدنی راجع به تقسیم در مورد تقسیم ترکه جاری است و نیز مقررات راجع به تقسیم که در این قانون مذکور است در مورد تقسیم سایر اموال جاری خواهد بود. این ماده به پیوند و هماهنگی بین دو قانون اشاره دارد.
درک این مواد قانونی، به وراث کمک می کند تا با دیدی روشن تر و آگاهانه تر، مسیر حقوقی تقسیم ترکه را طی کنند و از حقوق خود به نحو صحیح دفاع نمایند.
نکات حقوقی مهم و مسائل ویژه در تقسیم ترکه
فرآیند تقسیم ترکه می تواند با پیچیدگی های متعددی همراه باشد که نیازمند آگاهی از نکات حقوقی خاص و رویکردهای ویژه است. در این بخش به برخی از این مسائل مهم می پردازیم.
تقسیم ترکه و مطالبه اجرت المثل ایام تصرف
یکی از مسائلی که اغلب در دعاوی تقسیم ترکه مطرح می شود، مطالبه اجرت المثل ایام تصرف است. مفهوم اجرت المثل، بهای استفاده از مال دیگری است که بدون اجازه و اذن مالک (یا مالکان) صورت گرفته باشد. اگر یکی از وراث، پیش از تقسیم رسمی ترکه، به صورت انحصاری و بدون رضایت سایر شرکا، اقدام به تصرف و بهره برداری از تمامی یا بخشی از اموال مشاع متوفی کرده باشد، سایر وراث می توانند علاوه بر درخواست تقسیم ترکه، اجرت المثل ایام تصرف سهم خود را نیز از وارث متصرف مطالبه کنند.
زمان درخواست اجرت المثل می تواند همزمان با طرح دادخواست تقسیم ترکه باشد. در این صورت، خواسته در دادخواست به صورت تقسیم ترکه و مطالبه اجرت المثل ایام تصرف قید می شود. نحوه طرح این خواسته باید دقیق باشد و خواهان باید مدت زمان تصرف و دلایل اثبات آن را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه نیز با ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری، میزان اجرت المثل را بر اساس عرف منطقه و نوع مال تعیین می کند.
تکلیف ترکه غیرقابل تقسیم (فروش ترکه مشاع)
گاه ممکن است اموال متوفی، از نوعی باشد که عملاً قابلیت تقسیم فیزیکی و افرازی را نداشته باشد، مانند یک واحد آپارتمان کوچک یا یک دستگاه خودرو. در چنین مواردی، تقسیم به صورت عینی منجر به ضرر و از بین رفتن مالیت یا کارایی آن می شود. ماده 317 قانون امور حسبی به این وضعیت اشاره دارد و بیان می کند: در صورتی که مالی اعم از منقول یا غیر منقول قابل تقسیم و تعدیل نباشد ممکن است فروخته شده بهای آن تقسیم شود.
چه زمانی اموال فروخته می شوند؟ زمانی که کارشناس رسمی دادگستری، پس از بررسی، عدم قابلیت تقسیم یا تعدیل مال را تایید کند. نحوه درخواست دستور فروش نیز معمولاً ضمن دادخواست تقسیم ترکه مطرح می شود، یا پس از صدور حکم تقسیم و تایید عدم قابلیت افراز، وراث می توانند درخواست دستور فروش را از دادگاه صادرکننده حکم تقسیم بنمایند. فرایند فروش معمولاً از طریق مزایده عمومی و تحت نظارت واحد اجرای احکام صورت می گیرد و بهای حاصله بر اساس سهم الارث بین وراث تقسیم می شود.
وجود ورثه محجور یا غائب
حضور ورثه محجور (صغیر، مجنون، سفیه) یا غائب مفقودالاثر در فرآیند تقسیم ترکه، پیچیدگی های خاصی ایجاد می کند. در این موارد، تقسیم ترکه نمی تواند به صورت توافقی انجام شود، حتی اگر سایر وراث به توافق برسند. ماده 313 قانون امور حسبی تصریح می کند که اگر مابین وراث، محجور یا غائب باشد، تقسیم ترکه باید توسط نمایندگان قانونی آن ها (ولی، وصی، قیم یا امین) در دادگاه به عمل آید. نقش این نمایندگان، حفاظت از حقوق محجور یا غائب در فرآیند تقسیم و حصول اطمینان از عدم تضییع حقوق آن ها است.
تأثیر دیون و بدهی های متوفی بر تقسیم ترکه
یکی از اصول مهم در حقوق ارث، لزوم پرداخت دیون و بدهی های متوفی قبل از تقسیم ترکه است. ترکه ابتدا برای پرداخت حقوق و دیون متوفی (مانند مهریه، نفقه، طلبکاران، هزینه کفن و دفن) مورد استفاده قرار می گیرد و تنها باقی مانده اموال پس از کسر این موارد، بین وراث تقسیم می شود. اگر ترکه قبل از پرداخت دیون تقسیم شود و سپس دینی آشکار گردد، طلبکار می تواند به نسبت سهم الارث به هر یک از وراث مراجعه کند.
نقش وصیت نامه در تقسیم ترکه
وصیت نامه متوفی نیز در فرآیند تقسیم ترکه نقش بسزایی دارد. متوفی می تواند تا یک سوم اموال خود (ثلث) را به نفع اشخاص یا مصارف خاصی (موصی به) وصیت کند. این وصایا پیش از تقسیم ماترک بین وراث اجرا می شوند. اگر وصیت بیش از ثلث ترکه باشد، اعتبار آن منوط به اجازه وراث خواهد بود. بنابراین، وجود وصیت نامه و مفاد آن باید در نمونه دادخواست تقسیم ترکه و فرآیند دادرسی مورد توجه قرار گیرد.
هزینه های دادرسی و کارشناسی
هزینه های دادرسی شامل هزینه ثبت دادخواست، هزینه ابلاغ و سایر هزینه های قانونی است که باید توسط خواهان پرداخت شود. همچنین، در پرونده های تقسیم ترکه قضایی، هزینه کارشناسی برای ارزیابی اموال و ارائه نظریه تقسیم، بخش مهمی از هزینه ها را تشکیل می دهد. این هزینه ها در نهایت معمولاً بین وراث به نسبت سهم الارث آن ها تقسیم می شود، مگر آنکه دادگاه به نحو دیگری حکم صادر کند.
آگاهی از این نکات ویژه، به وراث کمک می کند تا با آمادگی بیشتری وارد فرآیند تقسیم ترکه شوند و از بروز مشکلات حقوقی و مالی جلوگیری نمایند. در بسیاری از این موارد، بهره گیری از مشاوره و وکیل متخصص حقوقی، می تواند به تسهیل و تسریع روند و حفظ حقوق تمامی طرفین کمک شایانی کند.
نتیجه گیری
فرآیند تقسیم ترکه، چه به صورت توافقی و چه قضایی، یکی از مراحل حساس و مهم پس از فوت متوفی است که به دلیل ماهیت مالی و عاطفی آن، اغلب با چالش ها و اختلافات متعددی همراه می شود. این مقاله کوشید تا با ارائه راهنمایی جامع و تشریح مفاهیم، مراحل، قوانین و نکات کلیدی مرتبط با نمونه دادخواست تقسیم ترکه، به ورثه و اشخاص ذی نفع کمک کند تا با آگاهی و اطمینان بیشتری این مسیر حقوقی را طی کنند.
اهمیت آگاهی از تعاریف حقوقی ترکه و اشاعه، شناخت اشخاص ذی حق و شرایط لازم برای طرح دعوا، جمع آوری دقیق مدارک مورد نیاز (به ویژه گواهی انحصار وراثت)، و طی کردن گام به گام مراحل دادرسی در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و دادگاه، از جمله نکات محوری است که بر آن تاکید شد. همچنین، اشاره به قوانین کلیدی قانون مدنی و قانون امور حسبی و تشریح مسائل ویژه ای مانند مطالبه اجرت المثل ایام تصرف، تکلیف ترکه غیرقابل تقسیم، و نقش ورثه محجور یا غائب، تصویری جامع از ابعاد حقوقی این موضوع ارائه داد.
با توجه به پیچیدگی های احتمالی و حساسیت های قانونی موجود در پرونده های تقسیم ترکه متوفی، به شدت توصیه می شود پیش از هر اقدامی، با وکیل متخصص در زمینه دعاوی ارث و ترکه مشورت نمایید. یک وکیل مجرب می تواند شما را در تنظیم صحیح دادخواست، جمع آوری مستندات کافی، نمایندگی در دادگاه و دفاع از حقوق حقه خود یاری رساند و از اتلاف زمان و انرژی و همچنین تضییع حقوق شما جلوگیری کند.
برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه دعاوی ارث و تقسیم ترکه، می توانید با کارشناسان حقوقی ما تماس بگیرید و از راهنمایی های ارزشمند آن ها بهره مند شوید.