مراحل بافت ترمه را بدانید!
تاریخچه ترمه و ترمه بافی
همه به خوبی می دانیم که راه ابریشم از حاشیه كویر مركزی عبور می کرده و شهر یزد نیز در این مسیر قرار داشته است. پارچه و منسوجات مهم ترین کالاهایی بودند که در منطقه خرید و فروش می شدند و بازار بسیار خوبی نیز داشتند.
ترمه هم از آن دسته پارچه های قدیمی است که نمی توان قدمت مشخصی را برای آن در نظر گرفت. از تاریخچه ترمه تا قبل از سال 900 هجری قمری سندی در دست نیست و تنها نشانه‌های این هنر و صنعت از دوره صفویه به بعد بر جای مانده است. در مورد خاستگاه ترمه اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. برخی بر این باورند که ترمه در کشمیر متولد شده و از آنجا به ایران راه یافته است؛ اما عده دیگری ایران را زادگاه ترمه می دانند.
متن یک سنگ نوشته تاریخی در دهلیز مسجد جامع یزد، حکایت از آن دارد که مردم شهر یزد از سده ها پیش به بافت پارچه های ترمه اشتغال داشته اند. این شهر در روزگاران گذشته یكی از مراكز بزرگ زرتشتیان ایران بود. با ورود اسلام برخی زرتشتیان که اغلب ترمه باف بودند با مهاجرت به هند، پارچه‌بافی آن دیار را نیز تحت تاثیر خود قرار دادند و موجب پیدایش تحولاتی در آن شدند. بررسی ها نشان می دهد که بته جقه پیش از رونق ترمه بافی در کشمیر وجود نداشت و این مهاجران ایرانی بودند که این طرح کهن را با خود به آنجا بردند.
برخی می گویند که شال های پشمی ایران و هند معروف به شال کشمیر، ترمه هایی زیبا و بافته شده از پشم های نرم کشمیری با الیاف بلند بودند. پژوهشگران بر این باورند که توسعه شال بافی در زمان حکمران کشمیر، در سده ١۵ میلادی رخ داد و نام ترمه را هندی ها و کشمیری ها بر روی این پارچه نهادند. ترمه یا تیرمه واژه‌ای هندی است که معنی درخت سرو خمیده را می دهد. برخی نیز این واژه را دارای ریشه فارسی می دانند و عده ای دیگر ترمه و تِرما را معادل شال کشمیری تلقی می کنند.
گفته می شود که این هنر در ابتدای ورود به ایران در انحصار زرتشتیان یزد بود. آنها ترمه بافی را برای دوخت شلوار گبری -نوعی تن‌پوش مخصوص مجالس جشن و سرور- به کار می بردند و «مُحَرَّمات»-نوعی شال راه راه- نیز از آن درست می کردند و به کمر می بستند. کم کم سایر مردم یزد و عده ای از کرمانی ها نیز با این هنر آشنا شدند. راهنمای بهترین خرید ترمه و انواع رومیزی های با کیفیت را از سایت بخواهید
در منابع دیگر آمده که بافت ترمه (ترمه بافی) در کرمان آغاز شد و سپس در یزد به حد اعلای خود رسید. برخی می گویند ترمه یزد، همان پارچه بافت کرمان به نام رضا ترکی / ترک بوده که در طول زمان تکامل یافته است.
عده ای دیگر، شال‌بافانِ مهاجر از ایران و آسیای میانه را پایه گذاران صنعت شال بافی در این منطقه می دانند و می گویند که بسیاری از طرح هایی که بر شال های هندی دیده می شوند ایرانی هستند که متداول ترین آنها بته جقه است. از کتاب های راجع به تاریخ کشمیر هند چنین بر می آید که منسوجات پشمی کشمیر ریشه بیگانه یا همان ایرانی دارند. با وجود تمام اطلاعات ضد و نقیض شکی نیست که طرح شال های ترمه کشمیر از ایران به این دیار رفته است.
عده ای این تصور را دارند که ترمه همان پارچه زربافت است که در طول زمان تغییر نام داده و به شکل امروزی درآمده است. شاید ترمه از لحاظ ساختار کلی بافت و نقش اندازی شباهت بسیاری به پارچه های زری داشته باشد؛ اما دو تفاوت مهم در آنها دیده می شود: مهم ترین تفاوت مواد اولیه آنهاست؛ پارچه های ترمه با الیاف کرک و پشم و گاه ابریشم بودند ولی پارچه های زری از ابریشم و گلابتون بافته می شدند. تفاوت دوم شکل دستگاه بافندگی و تا حدودی روش بافت این دو پارچه است که شباهت زیادی به یکدیگر ندارند.
از سوی دیگر سابقه پارچه های زری در ایران به قبل از اسلام باز می گردد و این پارچه ها به ویژه در دوران ساسانی به اوج زیبایی خود رسیده اند. در نتیجه بررسی ها می توان گفت که پارچه های ترمه احتمالا از این گروه پارچه ها به وجود آمده اند و ویژگی هایی را از آنها در خود دارند. بر این اساس، سرچشمه پارچه های ترمه در ایران و در مراکز مهم بافندگی این کشور در دوران تیموری و بعد از آن بوده است. در واقع کمبود و گرانی مواد اولیه پارچه های زری بوده که سبب شده استفاده از الیاف ارزان تر برای بافت پارچه های فاخر مورد توجه قرار گیرد و نوع دیگری از منسوجات سنتی با نقوش منحصر به فرد رایج شود. در آن زمان مهم ترین ویژگی ترمه، طبیعی بودن آن بود که هم در مواد اولیه و هم در نقوش آن مشاهده می شد.
در گذشته پارچه ای به نام شال در یزد بافته می شد که از نظر رنگ و نقوش، شباهت بسیاری به پارچه های ابریشمی کشمیری مربوط به سده های دوازدهم و سیزدهم هجری داشت. در واقع شال های پشمی ایران، ترمه هایی از پشم لطیف یا کرک با الیاف بلند و طرح های تزیینی گوناگون بودند. ترمه را به صورت تِرمَه و تیرمه نیز می گویند و تِرمِه و تِرما را معادل شال کشمیری می دانند. شال ها یا همان پارچه های ترمه در کنار زربافت ها به عنوان پارچه های نفیس و گران بها در دوره صفوی محسوب می شوند و در بررسی منسوجات به جا مانده از آن دوره نمونه پارچه های زربافت و ترمه با نقوش مشابه به وفور به چشم می خورد.
از دوره شاه عباس صفوی به عنوان روزگار به اوج رسیدن و شکوفایی صنعت ترمه‌بافی یاد می کنند چرا که وی طراحان برجسته‌ای را از چین و ارمنستان به ایران خواند تا ایرانیان بتوانند از هنر آنها استفاده کنند. هنرمندان کشورمان نیز اصول تازه را به کار گرفتند و با ایجاد تغییراتی در پارچه بافی به ویژه ترمه، طرح و نقش هایی چشم گیر ایجاد کردند. در همین دوره نقش بته جقه و دیگر نقش های ایرانی به هند راه یافت و در شال های کشمیر از آن استفاده کردند. پس از ورود شال کشمیر با نقش بته جقه به ایران، نام بته کشمیری و بته ترمه را بر روی این نوع بافت گذاشتند. در ابتدای سلطنت فتحعلی شاه، شال های کشمیر کمیاب شدند و به همین دلیل وی دستور داد تا در کرمان کارگاه های شال بافی دایر کنند. ترمه بافی به همت امیرکبیر توسعه پیدا کرد و در این دوره جلدی برای کتاب های دعا به کار می رفت که روکش مقوای آن از ترمه بود و به آن «جلد ترمه ای» می گفتند. بر اساس منابع تاریخی از نخستین سال های قرن سیزدهم، مالیات های سنگینی به کشاورزان ایران تحمیل شد و این امر رکود تولید مواد اولیه ترمه، چون پنبه و پشم و ابریشم را در پی داشت که ادامه کار ترمه بافان را با مشکل های جدی مواجه کرد. در همین دوران برای شال بافان کشمیر عوارضی به نام «عوارض داغ» تعیین شد که ملزم به پرداخت آن بودند. در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه تاثیر سلیقه اروپایی بر سلیقه ایرانیان و الهام از طرح ها و رنگ های متنوع شال های کشمیر، موجب رونق بیش از پیش این پارچه نفیس شد. ترمه ابتدا از پشم بافته می شد و پس از مدتی انواعِ نخی، زری و ابریشمی آن نیز به بازار آمد. ترمه های ابریشمی به سبب مقاومت بیشتر در برابر بید و رطوبت، طرفداران بیشتری پیدا کرد.
برخی پژوهشگران معتقدند که در گذشته به پارچه های ترمه، زری می گفتند؛ یعنی هر دو در آن زمان یک منسوج محسوب شده اند؛ اما این موضوع، مخالفان بسیاری دارد.
بسیاری بر این باورند که این پارچه برای نخستین بار توسط استاد ” خواجه غیاث‌الدین علی نقشبند یزدی” در حدود 400 سال پیش ابداع شده است. وی نقاش، طراح پارچه و بافنده مشهور و صاحب سبک عصر شاه عباس صفوی بود و اداره کارگاه سلطنتی در اصفهان را بر عهده داشت. به واسطه هنر بافندگی او و فرزندان و نوادگانش، یزد در زمان آنها به مرکز پارچه بافی ایران تبدیل و محصولات نساجی آن به هند نیز صادر شد.
در روزگاران گذشته یزد، مواد اولیه مورد نیاز پارچه بافان، در شهر و توسط صنعتگران تهیه می شد. در آن دوران، در قسمت شرقی مسجد جامع یزد بازاری به نام بازار نخ ریسان وجود داشت که در آن مواد اولیه و نخ‌های ابریشمی مورد نیاز ترمه بافان به فروش می رسید. امروزه این بازار وجود ندارد چرا که بعدها توسط بانیان مسجد جامع خریداری و به ملحقات این مسجد اضافه شد.
در گذشته در هر کوی و برزنی صدای دستگاه های نساجی به گوش می رسید و بیشتر آنها در قالب کارگاه های کوچک در مناطقی نظیر گردفرامرز، ابرندآباد، مریم آباد، محمودآباد، و اکرم آباد وجود داشتند.
قبل از فرش بافی، مردم کرمان به ترمه بافی مشغول بودند و طرح های قدیم فرش کرمان نیز از طرح های شال (ترمه) این منطقه الهام گرفته شده اند. گسترش صنعت شال‌بافی و استقبال بسيار از اين کالا باعث شد که بیش از دو سوم مردم این دیار به بافتن این پارچه روی بیاورند و روزی کسب کنند.
ترمه در گذشته توسط انگشتان دست بافته می شد و به آن “انگشت باف” می‌گفتند در این زمان ترمه باف برای بافتن یک تکه کوچک از این پارچه زمان زیادی را می گذاشت؛ اما کم کم با آمدن دستگاه های مخصوص این کار راحت تر شد. ترمه‌بافی اکنون در حال منسوخ شدن است و تنها در یزد، کاشان، کرمان و تهران آن هم به صورت محدود کارگاه هایی برای بافت اترمه چیست؟ ترمه، نوعی پارچه گرانبهای بافته شده از الیاف بسیار لطیف است که صنایع دستی نساجی نفیس ایران است.
ترمه نوعی از منسوجات سنتی ایران است که از گذشته های بسیار دور در ایران بزرگ تولید می شده است. کاربرد پارچه ترمه در محصولاتی متنوعی همچون رومیزی ترمه، رانر ترمه، کوسن ترمه، سجاده ترمه، جانماز ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، سرمه دوزی، کراوات ترمه، البسه ترمه و غیره از دیرباز جزئی از فرهنگایرانی بوده و هست.
در آغاز زرتشتیان پایه گذار هنرترمه بافی بودند و از آن برای دوخت شلوارها و جامه های سنتی و مذهبی وبخصوص مراسم و جشن های خود استفاده می كردند كه از نوع راه راه آن (محرمات) به عنوان شال كمر استفاده می نمودند. معمولا ترمه را با بته جقه های آن می شناسند كه خود داستان و توصیفی دارد كه اینچنین است كه نماد و نقش ترمه برگرفته از سروی خمیده است كه ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی-زرتشتی دارد كه علاوه بر فروتنی و خضوع در برابر معبود (اهورامزدا) داستانی این چنین دارد كه زرتشت پیامبر قدیم ایران زمین این درخت بهشتی را در پیشگاه آتشكده كاشت و از آن به بعد این سرو خمیده بعنوان نماد و نقشی مقدس و اهورایی در نفیس ترین پارچه یعنی ترمه از ان استفاده میشده و میشود.
در آغاز همه ترمه ها كاملا دستباف بدون دخالت هیچ دستگاهی بافته می شده است كه بعدها در قرون بعد كم كم دستگاههای سنتی بافت ترمه ساخته شد و تا همین چهل پنجاه سال پیش هم همه ترمه ها باهمین دستگاه های سنتی بافته می شد كه با ورود صنعت و ماشین و دستگاه های ریسندگی و بافندگی به این رشته بافت ترمه اكنون بگونه تمام ماشینی در كیفیت و ضخامت های مختلف از جنس ابریشم و در اندازه های پهنا 70 و 90 و 95 و 1 متر و 120 و 140 و 150 و 180 و 2 متر و حتی پهنا 3 متر هم با توجه به كاربرد آن بافته می شود. از معروفترین و باقدمترین كارخانه های ترمه كه حرف اول را در كیفیت و تنوع ترمه میزنند میتوان به گروه كارخانه های ترمه رضایی ، ترمه حسینی , ترمه سالاری اشاره كرد وهمچنین در زمینه تولیدات عمده سرمه دوزی میتوان نام ترمه اصفهان را نام برد.
از نظرارزشی ابتدا در رده نخست ترمه های قدیمی ( ترمه اصل ) قرار میگیرد كه از جنس كرك و پشم بافته میشدند كه به خاطر دستباف بودن و قدیمی بودن و شناسنامه دار بودنشان بعنوان كالایی عتیقه از گرانبهاترین و نفیس ترین ترمه ها هستند كه در انواع سوزنی و بقچه ای و شال ترمه شامل راه راه و محرمات و شال چارقدی و شال بندی و شال اتابكی و شال كشمیری و شال یزدی بافته می شده است كه متداول ترین نقش های به كار رفته در آن ها بته جقه گوزنی درختی و گل بنفشه است. بر روی این ترمه اصل دراصفهان با سرمه اصل (سیم نقره با روكش آب طلا) دوخت سرمه دوزی انجام می شود كه قیمت این دست بافته ها گاهی تا چند میلیون تومان و حتی بیشتر میرسد و ارزش فراوانی در گذر زمان پیدا كرده اند. . در رده دوم از نظر ارزش ترمه های ابریشمی هستند كه در گوناگونی و تنوع رنگ و نقش بسیار بصورت ماشینی در پهناهای مختلفی بافته میشوند و بسته به جنس و الیاف بكاررفته در آن آن وهمچنین تراكم و تعداد رنگ بكار رفته در آن از متری20000 تومان تا متری 200000 هزار تومان هم فروخته می شود كه در انواع بته بته ای- كتیبه ای – راه راه و پانلی تولید میشود.
ترمه همانند فرش دست بافت دارای تار و پود است که پود در پشت پارچه ترمه به صورت آزاد قرار می گیرد. ترمه اصیل ایران لاکی یا عنابی رنگ است و طرح بته جقه یا سرو خمیده جزء لاینفک آن است. امروزه با توجه به گرایش روزافزون جوامع مدرن به نمادهای سنتی و بومی، محصولات ترمه همچون کیف ترمه و ساک ترمه نیز بسیار مود توجه قرارگرفته است.
امروزه با پیشرفت صنعت نساجی و بافت پارچه ترمه در طرح ها و رنگ های متنوع بافته می شود. نقش ترمه در محصولاتی نسبتا نوینی همچون کوسن ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، پشتی ترمه، لحاف ترمه، پرده ترمه، رومبلی ترمه، کتاب های نفیس ترمه، صندوقچه ترمه، جعبه جواهرات ترمه، کیسه شاباش ترمه، لباس ترمه، کفش ترمه و رومیزی های ترمه سرمه دوزی شده از جمله مهم ترین محصولات تولید شده با پارچه ترمه می باشند. نقش‌های منحنی مانند بته جقه و گل‌های شاه‌عباسی در رنگهای مختلف در ترمه به کار می‌رود.
ترمه با طرح‌های بسیار متنوعی در نقاط مختلف ایران بافته میشود و ترمه یزد به زیبایی بسیار معروف است.
تاريخچه پارچه ترمه چیست؟
شروع ترمه بافي در ايران به اوايل دوره صفويه مي رسد هر چند برخي را عقيده بر آنست كه زادگاه اصلي ترمه قلب آسياي مركزي و ارتفاعات كشمير است عده اي نيز بر اين باورند كه ترمه بافي در ابتدا درايران آغاز گرديد و سپس به كشمير راه يافته است .آنچه در خصوص اين پارچه بسيار ظريف ميتوان گفت اين است كه ذوق و سليقه و ابتكار ايرانيان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهاي خيال انگيز آن در جهان كم نظير ميباشد .اين هنر در دوره شاه عباس صفوي به اوج شكوفايي و تكامل خود دست يافت ، كه شهره جهان گشت و به يكي از محصولات صادراتي ايران مبدل شد .
مراحل بافت ترمه را بدانید!
الف) مواد اوليه مصرفي : نخستين مرحله بافت ترمه تهيه كردن مواد اوليه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابريشم مي بافند اما پشم سفيد رايج ترين پشمي است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار مي گيرد زيرا ميتوان آنرا با هر رنگي كه دلخواه است رنگ آميزي نمود .پشم ترمه بايد مرغوب باشد و الياف بلندي داشته باشد كه گوسفندان ايران و كشمير داراي پشمهاي نرم و محكم خوبي بوده و تا حد زيادي براق و سفيد است و بهترين پشم گوسفند در ناحيه پهلوها – شكم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا اين پشمها براي بافت ترمه استفاده مي گردد .نحوه آماده كردن – ريسيدن و رنگرزي كردن و بافتن پشم در قرن 16 ميلادي در ايران پيشرفت زيادي كرد . دوره شاه عباس صفوي را مي توان دوران اوج و شكوفايي صنعت ترمه بافي عنوان کرد ، به دليل اينكه شاه عباس طراحان برجسته اي را از چين وارمنستان به ايران دعوت كرد تا هنر نوين خود را به ايرانيان تعليم دهند به همين دليل ترمه هاي آن زمان زيبايي و برجستگي خاصي پيدا كرد .
شستن پشم
پس از تهيه مرغوب ترين پشم ، اولين قدم تميز كردن پشم از چربي و چرك موجود ومحلول در آن است ، كه بايد قبل از رنگرزي انجام شود .ايرانيان معمولا قبل از اينكه پشم گوسفندان را قيچي كنند حيوان را 10 دقيقه در آب ميشويند سپس براي جدا كردن مواد چربي از پشم آن را دربازها (قليا)خيس كرده و سپس چندين بار با آب مي شستند تا با اينكار ناخالصي ها پاك و پشم براق گرد
سفيد كردن پشم
در ايران از دو روش براي سفيد كردن پشم استفاده ميشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن مي كردند تا پس از جذب شبنم و تبخير آن در روز سفيدتر گردد و اين عمل را چندين مرحله انجام مي دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد براي سفيد كردن پشم .
د)ثابت كردن رنگ : بعد از اينكه پشم ها به اندازه كافي سفيد شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست كه يكي از مهمترين مراحل تهيه پشم براي بافت ترمه مي باشد . چون رنگهايي كه مستقيم بكار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهاي ايران براي رفع اين مشكل ، از موادي بنام دندانه استفاده مي كردند . دندانه ماده شيميايي معدني است كه توانايي جذب رنگ را در پشم افزايش مي دهد .براي اينكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزي كسب كند بايد قبلآ خالص گردد . رايج ترين دندانه ها كه در ايران بكار مي رفتند عبارتند از : زاج سفيد ـ قلع ـ روي ـ كلر ـ سرب و سولفاتهاي ديگر كه مواد معدني و مازوج و برگ سماق و غيره كه مواد گياهي بودند .
نگهداری از ترمه چگونه است؟
بعد از داستان تولید ترمه خوب است بدانیم از این پارچه گران‌بها چطور مراقبت کنیم:
- پارچه ترمه با همه استحکام و مقاومت، در برابر نور و رطوبت آسیب‌پذیر است. اگر رومیزی ترمه دارید هرگز آن را در جایی که در معرض آفتاب است قرار ندهید؛ چون رنگ پریده میشود.
- این پارچه به دلیل داشتن ابریشم، حساس است؛ پس بهترین روش شستشوی آن سپردن ترمه به خشک‌شویی یا بخارشویی است. اما اگر می‌خواهید رومیزی یا سجاده خود را در خانه بشویید اول آن را در هوای آزاد آویزان کنید و به آرامی به آن ضربه بزنید تا گرد و غبار از آن خارج شود بعد با آب ولرم و مواد شوینده ملایم که آنزیم یا سفیدکننده ندارد خیس کنید و با دقت و بدون چنگ زدن بشویید. برای خشک کردن ترمه آن را به صورت افقی و در محیط باز خشک کنید.
- اگر خواستید ترمه را اتو کنید حتماً بر روی یک پارچه نخی و از پشت به رو اتو کنید.
اگر به قطع ندانیم زادگاه ترمه ایران است یا کشمیر اما قاطعانه میتوان گفت هنرمندان سرزمینمان طی سالیان سال از چرخ‌های ریسندگی تا کارخانه‌های نیمه‌صنعتی در شکوفایی و تعالی هنر ترمه‌دوزی و تولید و بافت این پارچه ارزشمند و فاخر تلاش کرده‌اند و می‌کنند (مانند ترمه یزد) و چه خوب است اگر ما هم با حمایت از صنایع‌دستی و هنری کشورمان سهم خسلام به همراهان و هنردوستان سایت بانو تی وی.در این پست می خواهیم در مورد روش بافت و درست کردن پارچه های ترمه ای صحبت کنیم.ترمه یک پارچه ی بسیار اصیل ایرانی است که قدمت آن به زمان صفویه برمی گردد. و بسیاری معتقدند که این هنر از ایران آغاز شد و به کشمیر رسید.
ترمه طرح های بسیار متنوعی دارد و یک نوع پارچه ی بسیار گران بها محسوب می شود.ترمه جزو صنیع دستی نساجی ایران است و در رنگ ها و طرح های متنوع بته جقه و گل های شاه عباسی درست می شود.
راهنمای بهترین انواع رومیزی های با کیفیت را از سایت fabric land بخواهید
در این پست به طور مفصل در مورد نحوه ی بافت ترمه و تاریخ ترمه و همچنین روش های نگهداری آن صحبت می کنیم پس در ادامه همراه ما باشید.
مراحل بافت ترمه
مواد اولیه مصرفی
اولین کاری که برای تهیه ی هر هنری می خواهید انجام دهید ، تهیه ی وسایل ابتدایی آن است .ترمه بافی هم از این قاعده مثتثنی نیست و مواد اولیه ی آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
ترمه از پشم و ابریشم بافته می شود اما پشم های سفید بیشتر از پشم های دیگر کاربرد دارد زیرا می توان پشم سفید را به رنگ های مختلف و دلخواه درآورد.
پشمی که برای ترمه بافی استفاده می شود باید چشم مرغوبی باشد و از موهای بلند استفاده شود.بهترین پشم های گوسفند در قسمت پهلوها ، شکم ، پشت گردن و سر و ساق پا می باشد که برای بافت ترمه و تهیه نخ ترمه از همین قسمت ها استفاده می شود.پشم گوسفندان ایرانی معمولا سفید است و نخ نسبتا براقی می دهد که همین امر پشم گوسفند را برای ترمه بافی بسیار مناسب کرده است.
نحوه ی ریسندگی و رنگرزی پشم ها برای بافت ترمه مانند ریسندگی و رنگ رزی همه ی نخ هاست.
ترمه بافی در زمان شاه عباس صفوی پیشرفت بسیار زیادی کرد و به اوج شکوفایی خود رسید.چون شاه عباس صفوی در دوران خود برای پیشرفت این صنعت طراحانی از چین و ارمنستان به ایران آورد تا هنر نوینشان را به ایرانیان آموزش دهند به همنی دلیل هنر در آن زمان بسیار برجسته بود.
شستن پشم برای ترمه بافی
بعد ازاینکه مرغوب ترین پشم ها را از بهترین قسمت های گوسفندان تهیه کردند مرحله ی شست و شو می رسد.پشم ها باید کاملا تمیز شوند و از هر چربی و کثیفی پاک شوند و قبل از رنگرزی این کار حتما باید انجام شود.
یکی از روش ها و راه ها برای شست و شوی پشم گوسفند این است که قبل از چیدن پشم گوسفند ، آن را 10 دقیقه به خوبی در آب می شویند و از شوینده ها برای شست و شو استفاده می کنند.با این کارناخالصی ها کاملا پاک می شود و پشم کاملا براق می شود و آماده ی چیدن است.
سفید کردن پشم
به دو روش پشم را سفید می کنند .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن می كردند تا پس از جذب شبنم و تبخیر آن در روز سفیدتر گردد و این عمل را چندین مرحله انجام می دادند .
روش دوم: از مشتقات گوگرد برای سفید كردن پشم استفاده می کنند که روشی سریع تر برای سفید کردن پشم است.
ثابت كردن رنگ
بعد از مرجله ی سفید کردن پشم ها نوبت به رنگ شدن پشم ها می رسد که در بافت ترمه این مرحله بسیار مهم است.رنگ هایی که مستقیم به پشم زده می شود دوام ندارند به همین دلیل برای ترمه بافی از موادی به نام دندانه استفاده می شود تا رنگ ها دوام و ثبات داشته باشند.
دندانه ماده شیمیایی معدنی است كه توانایی جذب رنگ را در پشم افزایش می دهد .برای اینكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزی كسب كند باید قبلآ خالص گردد . رایج ترین دندانه ها كه در ایران بكار می رفتند عبارتند از : زاج سفید ـ قلع ـ روی ـ كلر ـ سرب و سولفاتهای دیگر كه مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره كه مواد گیاهی بودند .
رنگرزی به وسیله رنگهای طبیعی و گیاهی
رنگ در ترمه های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می شود .این رنگ ها از هر ماده ی طبیعی که رنگ بدهد تهیه م شود که از جمله چیزهایی که برای تهیه ی رنگ طبیعی مورد استفاده قرار می گیرند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ریشه ، تنه ، برگها ، گل ، میوه و یا پوست گیاهان.
اگر بافت ترمه با دستگاه های دستی انجام شود کاری بسیار پرزحمت و وقت گیر است.به دستگاه هایی که به طور دستی با آنها پارچه می‌بافند دستگاه “شعربافی” گفته میشود. یعنی برای بافت 20 تا 25 سانتی متر ترمه باید یک روز کار کرد .علاوه بر این دقت بسیار زیادی را می طلبد.
اما امروزه ترمه بافی بصورت ماﺷﻴنی و مدرن انجام میگردد . در سال 1809 با اختراع دستگاه تشکیل دهنده ژاکارد توسط شارل ماری مکانسین فرانسوی ، این صنعت که تا آن زمان به صورت دستی انجام می گرفت به صورت مکانیزه درآمد.
ﺷﻴوهﻯ بافت ترمه سنتی
بافت ترمه های دستی در قدﻳم دو نفره انجام می شد.
بافندهﺍﻯ که ﭘﺎﻳﻴﻦ بوده شماره ها را می گفته و کسی که بالا نشسته بود گوشواره را میﻛﺸﻴد.
در دستگاهی که در زندان اسکندر قرار دارد آقای ملک ثابت” گوشواره کش” را حذف کرده‚ و شماره ها را از بالا به ﭘﺎﻳﻴﻦ آورده است و دستگاه ﻳک نفره شده است. اﻳشان اﻳن کار را ﭘﻴشرفت می داند.
روش بافت و استفاده از دستگاه به این صورت است که یک نفر در پایین شماره ها را میخواند و شخص دیگری در بالای دستگاه می نشیند و شماره ها را می کشد و به این شخص جاکار می گفتند.
بافندهﺍﻯ که ﭘﺎﻳﻴﻦ بوده ماکو را می انداخته و پود را می ﻛﺸﻴده سپس با فشار دﻓﺘﻴﻦ روی کار پود کوﻴده می شود. دﻓﺘﻴﻦ کار را محکم می کند.
بعد برای پود دوم دوباره ﻳک سری شماره را می خواند. بعضی شماره ها سر جای خود می ماند و بعضی دﻳگر ﻛﺸﻴده می شود. سپس ماکو را انداخته و پود دوم را می کشد.بعد از اﻳن کار همهﻯ شماره ها را در می آورد و به ﻫﻤﻴﻦ منوال کار ادامه می ﻳابد.
اجزای دستگاه ترمه سنتی و کار آنها
نخ هاﻳﻲ که به گوشواره ها وصل است درپشت کار به نخ های نارنجی رنگی وصل است که به آنها” زه” گفته می شود. در ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻳن نخ ها ﻣﻴله هایی را می ﺑﻴﻨﻴﻢ آنهایی که صورتی رنگ است که به آنهاﻧﻴز” زه” می گوﻳند که در ترمه های ماﺷﻴنی ﻧﻴز وجود دارد.
ﻣﻴله هاﻳﻲ که در ﭘﺎﻳﻴﻦ کار آوﻳزان است” وزنه” نام دارد. ﻣﻴله هاﻳﻲ کهﺑﻴن وزنه و زه قرار دارد” گرت” ناﻣﻴده می شود. در وسط ﻣﻴله ی گرت سوراخی است که نخ ها از آن عبور می کنند وقتی که شماره ها را می ﻛﺸﻴﻢ می خوﺍﻫﻴﻢ که دهانه ی کار باز شود و ماکو رد شود و نقش اﻳجاد شود.
برای انکه نخ سفت گرفته شود و شل نباشد وزنه آوﻳزان میﻛنند که هر وزنه ۷۰ گرم است.
بعد” نی پشت کار” قرار دارد.وﻅﻴﻔﻪ ی اﻳن نی ها ضربدری کردن نخ ها است. نخ هااز گرت صاف ﺑﻴرون می آﻳد تا به نی برسد٫ تا نی بعدی بعد از اﻳن نی٫ نخ ها ضربدر می شوند اﻳن دو تا نی وسط فاخته برای اﻳن است که نخ هاﻳﻲ که پاره می شوند را در راستای خودش ببرﻳم توی گرت.به اﻳن نی ها “صاف ﮔﻴر” ﻧﻴز گفته می شود.
در ماشین های بافندگی عملیاتی مانند : دفتین زدن – پودگذاری –تشکیل دهنه و غیره توسط نیروی مکانیکی انجام می شود. اما اگر نخ روی ماسوره تمام شود کارگر باید ماشین را متوقف سازد و ماسوره پر را جایگزین ماسوره خالی کند.یا اگر نخ پاره شد کارگری باید نظاره گر باشد و ماشین را متوقف کند تا از ایجاد مشکل در پارچه جلوگیری کند.
در واقع هر ماشین بافندگی گه هنوز اتومات نشده بودند نیاز به یک کارگر داشت .ماشین های بافندگی غیراتومات راندمان کاری پایینی داشتند زیرا هر آسیب و هر اشکالی مثل پاره شدن نخ ها و یا تمام شدن نخ ها موجب توقف کار می شود که همین امر باعث می شد کار کمتری انجام شود .
اتوماتیک شدن ماشین های بافندگی در اواخر قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم به کمال رسید. درحال حاضر استفاده از دستگاه های ژاکارد در ترمه بافی رواج یافته و گروه زیادی از بافندگان ترمه به آن اشتغال دارند .
نگهداری، شستشو و اتو کشی ترمه
پارچه های ترمه به علت بافت بسیار متراکمی که دارد بسیار مقاوم است و نسبت به بسیاری از پارچه های دیگر بسیار بادوام تر است.اما باز هم پارچه های ترمه نیاز به مراقبت و نگهداری دارند تا زیبایی و درخشندگی خود را حفظ کنند.از جمله راه های نگهداری یک پارچه ی ترمه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1.قسمت های تیره ی ترمه به راحتی نور را جذب می کند به همین دلیل هم به راحتی رنگ پریده می شود.
2.رطوبت می تواند به پارچه های ترمه اسیب وارد کند پس حتما آن ها را در مکان هایی که ممکن است رطوبت زیاد داشته باشد قرار ندهید .مانند مکانی که گیاه قرار می دهید و مدام آبیاری و اسپری آب انجام می شود.
3.پارچه های ترمه هم از بیدزدگی در امان نیستند و همانطور که پارچه های پشمی نیاز دارند تا در مقابل بید محافظت شوند پارچه های ترمه هم نیاز به نگهداری دارند که متداول ترین راه برای محافظت از بید استفاده از نفتالین است.
4.پارچه های ترمه را با آب گرم و حرارت بالا و یا مواد شیمیایی نشویید که به شدت می تواند آسیب زا باشد بهترین راه برای شستن پارچه های ترمه خشک شویی است.
در طراحی ترمه از چه نقوشی استفاده میشود؟
احتمالا خودتان هم متوجه شده اید که المان بته جقه نقش اصلی را در طراحی انواع رومیزی ترمه دارد.
بته جقه خود انواع مختلفی دارد و در کنار ریزنقش های دیگر مثل اسلیمی، ختایی، گل شاه عباسی و … قرار میگیرد.
نکاتی که در مورد خرید سجاده ترمه باید بدانید این است که اندازه و کیفیت پارچه مرغوب استفاده شده باشد
ترمه و بته جقه های پارچه های ترمه از چه نشات می گیرد؟
پارچه های ترمه طرح های بته جقه و ترمه دارند که نشان دهنده ی سروی خمیده است که در فرهنگ اصیل ایرانی _ زرتشتی نماد فروتنی و خصوصع در برابر معبود است .
یکی دیگر از داستان های پشت ترمه این است که زرتشت پیامبر ایران زمین این درخت بهشتی را در پیشگاه آتشكده كاشت و از آن به بعد این سرو خمیده بعنوان نماد و نقشی مقدس و اهورایی در نفیس ترین پارچه یعنی ترمه از ان استفاده میشده و میشود.
پارچه های ترمه ی ایران در سراسر ایران در نوع خودش کم نظیر است .
در گذشته ها ترمه به روش انگشتی و کاملا دست بافت درست می شده اما این روش سنتی به طور کامل منسوخ شده و فقط در یزد در اداره ی کل هنرهای سنتی میراث فرهنگی این روش وجود دارد .
تا همین40-50 سال گذشته هم ترمه ها با دستگاه های سنتی درست می شدند اما کم کم با پیشرفت تکنولوژی و ورود ماشین های بافت ، ترمه دوزی هم با ماشین های صنعتی درست شد و ترمه را با دستگاه های پیشرفته و الیاف از جنس ابریشم در اندازه های مختلف درست می کنند .