ضوابط اجرای وال پست در مقررات ملی ساختمان
اجرای صحیح وال پست یکی از حیاتی ترین اقدامات در افزایش تاب آوری ساختمان ها به ویژه در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله و باد محسوب می شود. در کشوری لرزه خیز مانند ایران توجه به جزئیات اجرایی این عضو غیرسازه ای که نقش محافظ دیوارهای پیرامونی و داخلی را بر عهده دارد از اهمیت دوچندانی برخوردار است. مقررات ملی ساختمان جمهوری اسلامی ایران چارچوب قانونی و فنی لازم را برای اطمینان از اجرای ایمن و صحیح تمامی اجزای ساختمان از جمله وال پست فراهم آورده است.
این راهنمای جامع با هدف تبیین دقیق ضوابط و الزامات اجرای وال پست بر اساس آخرین ویرایش های مقررات ملی ساختمان تدوین شده است. ما در این مقاله به بررسی عمیق مباحث مرتبط انواع وال پست مراحل اجرایی نکات کلیدی در طراحی و نظارت و همچنین اشتباهات رایج و راهکارهای پیشگیری از آن ها خواهیم پرداخت. هدف نهایی ارائه اطلاعاتی کاربردی و قابل اتکا برای مهندسان مجریان ناظران و کلیه دست اندرکاران صنعت ساختمان است تا با رعایت دقیق ضوابط گامی مؤثر در جهت افزایش ایمنی و پایداری سازه ها برداشته شود.
وال پست چیست و چه نقشی در ساختمان دارد؟
وال پست (Wall Post) که در فارسی به آن «نگهدارنده دیوار» یا «ستونچه مهار دیوار» نیز گفته می شود یک المان غیرسازه ای اما حیاتی در ساختمان است. وظیفه اصلی آن مهار لرزه ای دیوارهای غیرسازه ای نظیر دیوارهای پیرامونی تیغه ها و دیوارهای داخلی در برابر نیروهای جانبی ناشی از زلزله باد یا حتی انفجار است. این نیروها می توانند باعث خروج از صفحه دیوار و در نتیجه تخریب و ریزش آن شوند که خود یکی از عوامل اصلی تلفات جانی و مالی در حوادث طبیعی مانند زلزله است.
وال پست با ایجاد یک تکیه گاه جانبی برای دیوار نیروی وارده را از دیوار به سازه اصلی ساختمان (ستون ها تیرها یا سقف) منتقل می کند. این انتقال نیرو باعث می شود که دیوار به جای رفتار مستقل و شکننده به صورت یکپارچه با سازه عمل کرده و مقاومت بیشتری در برابر نیروهای جانبی از خود نشان دهد. به عبارت دیگر وال پست از کمانش یا واژگونی دیوار جلوگیری کرده و ایمنی ساکنین و پایداری ساختمان را تضمین می کند.
اهمیت وال پست در ساختمان های امروزی که اغلب دارای دیوارهای نازک تر و سبک تر هستند دوچندان می شود. در گذشته دیوارهای ضخیم تر و مصالح سنگین تر تا حدی مقاومت ذاتی در برابر نیروهای جانبی داشتند اما با تغییر در مصالح و روش های ساخت نیاز به مهار لرزه ای دیوارها از طریق المان هایی مانند وال پست بیش از پیش احساس می شود. عدم اجرای صحیح یا کافی وال پست می تواند منجر به آسیب پذیری شدید ساختمان در برابر زلزله شود حتی اگر سازه اصلی سالم بماند.
چرا اجرای صحیح وال پست اهمیت دارد؟
اجرای صحیح و مطابق با ضوابط وال پست نه تنها یک الزام قانونی بر اساس مقررات ملی ساختمان است بلکه مستقیماً بر ایمنی و عملکرد ساختمان در طول عمر مفید آن تأثیر می گذارد. دلایل اصلی اهمیت اجرای صحیح وال پست عبارتند از:
- افزایش مقاومت ساختمان در برابر زلزله: اصلی ترین نقش وال پست مهار لرزه ای دیوارهاست. در زمان زلزله نیروهای اینرسی قابل توجهی به دیوارها وارد می شود. اگر دیوارها به درستی مهار نشده باشند به راحتی دچار ترک خوردگی تخریب و ریزش می شوند. اجرای صحیح وال پست با انتقال این نیروها به سازه اصلی از تخریب دیوارها جلوگیری کرده و پایداری کلی ساختمان را افزایش می دهد.
- جلوگیری از ریزش دیوارها و حفاظت از جان و مال: ریزش دیوارهای غیرسازه ای یکی از دلایل عمده صدمات و تلفات در زلزله ها و طوفان های شدید است. وال پست با جلوگیری از این پدیده ایمنی ساکنین را تأمین کرده و از خسارات مالی ناشی از تخریب دیوارها و تجهیزات داخلی ساختمان جلوگیری می کند.
- کاهش خسارات وارده به تجهیزات و تأسیسات: دیوارهای تخریب شده می توانند به تأسیسات مکانیکی و برقی لوله کشی ها کانال های تهویه و سایر تجهیزات نصب شده در دیوار یا در مجاورت آن آسیب برسانند. اجرای صحیح وال پست با حفظ پایداری دیوارها از این خسارات نیز پیشگیری می کند.
- افزایش دوام و عمر مفید ساختمان: دیوارهایی که به درستی مهار شده اند کمتر دچار ترک و آسیب می شوند و نیاز به تعمیرات کمتری در طول زمان دارند. این امر به افزایش دوام کلی ساختمان و کاهش هزینه های نگهداری آن کمک می کند.
- رعایت الزامات قانونی و اخذ پایان کار: اجرای وال پست طبق ضوابط مقررات ملی ساختمان یک الزام قانونی است. عدم رعایت این ضوابط می تواند منجر به عدم تأیید نقشه های اجرایی توقف عملیات ساختمانی و عدم صدور گواهی پایان کار شود.
بنابراین اجرای صحیح وال پست نه تنها یک اقدام فنی بلکه یک مسئولیت اخلاقی و قانونی در قبال ایمنی افراد و جامعه است.
ضوابط و استانداردهای اجرای وال پست در مقررات ملی ساختمان
مقررات ملی ساختمان ایران مجموعه ای از استانداردها و ضوابط فنی و اجرایی است که رعایت آن ها برای طراحی نظارت و اجرای ساختمان ها در سراسر کشور الزامی است. این مقررات شامل مباحث مختلفی است که هر یک به جنبه خاصی از ساختمان سازی می پردازد. ضوابط مربوط به اجرای وال پست به صورت پراکنده اما مرتبط در چندین مبحث از این مقررات مورد اشاره قرار گرفته است.
مبحث ششم مقررات ملی ساختمان (بارهای وارده بر ساختمان)
این مبحث به تعیین انواع بارها و نحوه محاسبه آن ها می پردازد. در ارتباط با وال پست مبحث ششم به اهمیت بارهای جانبی ناشی از زلزله و باد اشاره می کند و نحوه محاسبه نیروی لرزه ای وارده بر اجزای غیرسازه ای از جمله دیوارها را تبیین می کند. نیروی محاسبه شده بر اساس ضوابط این مبحث مبنای طراحی وال پست و اتصالات آن توسط مهندس طراح قرار می گیرد. رعایت حداقل نیروی جانبی وارده بر دیوارها (معمولاً درصدی از وزن دیوار) برای طراحی وال پست ضروری است تا از عملکرد مناسب آن در برابر نیروهای وارده اطمینان حاصل شود.
مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان (طرح و اجرای ساختمان های بتن آرمه)
این مبحث به طور تخصصی به ساختمان های با اسکلت بتنی می پردازد. در این مبحث ضوابط مربوط به نحوه اتصال وال پست به اعضای بتنی سازه (تیرها و ستون های بتنی) مورد بحث قرار می گیرد. جزئیات اجرایی نظیر کار گذاشتن پلیت های اتصال (بیس پلیت) در بتن قبل از گیرش نهایی استفاده از میلگرد انتظار و نحوه جوش یا پیچ کردن وال پست به این پلیت ها یا میلگردها باید مطابق با ضوابط این مبحث و جزئیات ارائه شده در نقشه های اجرایی باشد. همچنین این مبحث ممکن است به نحوه اجرای دیوارهای بتنی غیرسازه ای و نیاز به مهار آن ها اشاره داشته باشد.
مبحث دهم مقررات ملی ساختمان (طرح و اجرای ساختمان های فولادی)
مشابه مبحث هشتم مبحث دهم به ساختمان های با اسکلت فولادی اختصاص دارد. در این مبحث جزئیات مربوط به نحوه اتصال وال پست به اعضای فولادی سازه (تیرها و ستون های فولادی) تبیین می شود. استفاده از پلیت های اتصال جوشی یا پیچی نبشی ها و سایر جزئیات اتصال باید با رعایت الزامات این مبحث صورت پذیرد. نحوه جوشکاری و کیفیت آن نوع الکترود مورد استفاده و کنترل های لازم نیز از مواردی است که باید بر اساس مبحث دهم رعایت شود. در هر دو مبحث هشتم و دهم تأکید بر این است که اتصال وال پست به سازه اصلی باید به گونه ای باشد که بتواند نیروی جانبی محاسبه شده را به طور مؤثر منتقل کند و در عین حال از انتقال بارهای ثقلی دیوار به وال پست و ایجاد تکیه گاه باربر برای دیوار جلوگیری شود (مگر در موارد خاص طراحی شده).
مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان (الزامات عمومی ساختمان)
اگرچه این مبحث به طور مستقیم به جزئیات فنی وال پست نمی پردازد اما شامل ضوابط کلی مربوط به پایداری دیوارهای غیرسازه ای و الزامات مربوط به مصالح مورد استفاده در دیوارچینی است. رعایت ضخامت حداقل دیوارها نحوه اجرای صحیح دیوارچینی و استفاده از مصالح استاندارد پیش نیازهایی هستند که در کنار اجرای وال پست به پایداری کلی دیوار کمک می کنند.
مبحث یازدهم مقررات ملی ساختمان (طرح و اجرای صنعتی ساختمان)
در صورت استفاده از روش های صنعتی و سیستم های نوین ساختمانی که شامل دیوارهای پیش ساخته یا پانل های سبک باشند ضوابط مربوط به مهار این دیوارها و اتصال آن ها به سازه اصلی ممکن است در این مبحث یا استانداردها و آیین نامه های مرتبط دیگر ذکر شده باشد. در این سیستم ها نیز نیاز به مهار لرزه ای دیوارها از طریق المان های مشابه وال پست یا روش های جایگزین وجود دارد.
رعایت تمامی ضوابط مندرج در این مباحث به همراه جزئیات ارائه شده در نقشه های اجرایی که توسط مهندس محاسب طراحی شده اند برای اطمینان از عملکرد صحیح وال پست و ایمنی ساختمان ضروری است. مهندسان ناظر موظفند بر اجرای دقیق این ضوابط در کارگاه نظارت کنند.
نقشه های اجرایی وال پست و جزئیات طراحی
نقشه های اجرایی وال پست قلب فرآیند اجرای صحیح آن هستند. این نقشه ها توسط مهندس محاسب سازه تهیه می شوند و باید شامل تمامی جزئیات لازم برای اجرای دقیق وال پست مطابق با محاسبات و ضوابط مقررات ملی ساختمان باشند. یک نقشه اجرایی کامل وال پست باید حداقل شامل موارد زیر باشد:
- محل دقیق نصب وال پست ها: تعیین محل دقیق وال پست ها در پلان ساختمان شامل فاصله آن ها از یکدیگر (که بر اساس ضخامت و ارتفاع دیوار و همچنین نیروی جانبی وارده محاسبه می شود) و محل اتصال آن ها به سازه اصلی (نزدیک ستون ها یا در طول تیرها).
- ابعاد و اندازه وال پست ها: مشخصات هندسی وال پست ها شامل نوع پروفیل (نبشی قوطی ناودانی و غیره) ابعاد مقطع آن (مثلاً نبشی 60x60x6 یا قوطی 80x40x2) و طول دقیق هر قطعه وال پست.
- نوع و تعداد میلگردهای اتصال (میلگرد بستر و میلگرد انتظار): در دیوارهای بنایی استفاده از میلگرد بستر در رج های مشخص (معمولاً هر سه رج) و اتصال آن به وال پست الزامی است. همچنین در برخی روش های اجرایی از میلگردهای انتظار برای اتصال دیوار به وال پست استفاده می شود که تعداد قطر و نحوه اتصال آن ها باید در نقشه مشخص باشد.
- جزئیات اتصالات وال پست به سازه اصلی ساختمان: این بخش شامل نحوه دقیق اتصال وال پست به تیرها و ستون های بتنی یا فولادی است. جزئیات شامل نوع اتصال (جوشی یا پیچی) مشخصات پلیت های اتصال (ابعاد ضخامت محل و نحوه نصب پلیت انتظار در بتن یا جوش پلیت به فولاد) مشخصات جوش (نوع الکترود طول و اندازه گرده جوش) یا پیچ (نوع قطر و تعداد پیچ ها) و سایر المان های اتصال دهنده (مانند نبشی ها یا براکت ها) باید به وضوح در نقشه نمایش داده شود.
- جزئیات مهار دیوار به وال پست: نحوه اتصال دیوار به وال پست شامل استفاده از میلگرد بستر شاخک های فلزی یا بست های انعطاف پذیر باید در نقشه مشخص باشد. این اتصالات باید به گونه ای باشند که اجازه حرکت نسبی اندکی بین دیوار و سازه اصلی را در جهت قائم بدهند اما در جهت جانبی دیوار را به وال پست مهار کنند.
- جزئیات جداسازی دیوار از سازه اصلی: در اطراف دیوارهای غیرسازه ای (به ویژه در مجاورت ستون ها و زیر تیرها) باید درز انقطاع یا فاصله جداسازی مناسبی در نظر گرفته شود تا در هنگام تغییر شکل های سازه در زلزله دیوار تحت فشار محوری قرار نگیرد و خرد نشود. جزئیات اجرایی پر کردن این فضا با مصالح تراکم پذیر (مانند پشم سنگ یا فوم پلی اتیلن) نیز باید در نقشه مشخص شود.
مهندس ناظر باید قبل از شروع اجرای وال پست نقشه های اجرایی را به دقت بررسی کرده و از کامل بودن و انطباق آن ها با ضوابط مقررات ملی ساختمان اطمینان حاصل کند. مجری نیز موظف است اجرای وال پست را دقیقاً مطابق با این نقشه ها انجام دهد و هرگونه ابهام یا نیاز به تغییر را با مهندس طراح و ناظر هماهنگ کند.
مراحل اجرای وال پست به صورت گام به گام
اجرای وال پست یک فرآیند چند مرحله ای است که نیاز به دقت و رعایت جزئیات فنی دارد. مراحل اصلی اجرای وال پست معمولاً به شرح زیر است.
- بررسی نقشه های اجرایی و آماده سازی: قبل از هر چیز نقشه های اجرایی وال پست باید به دقت توسط مجری بررسی شود. محل دقیق نصب وال پست ها ابعاد آن ها جزئیات اتصالات و سایر نکات باید مشخص شود. مصالح مورد نیاز (پروفیل های فلزی پلیت های اتصال میلگردها الکترود جوش ملات و غیره) باید تهیه و آماده شوند.
- آماده سازی سطح و محل نصب پلیت های اتصال:
- در اسکلت بتنی: اگر پلیت های اتصال در زمان بتن ریزی تیرها و ستون ها کار گذاشته نشده باشند باید با استفاده از رول بولت یا کاشت میلگرد پلیت های جدید نصب شوند. سطح بتن در محل نصب پلیت ها باید تمیز و عاری از هرگونه آلودگی باشد. میلگردهای انتظار برای اتصال دیوار به وال پست نیز باید در این مرحله یا حین دیوارچینی نصب شوند.
- در اسکلت فولادی: محل نصب پلیت های اتصال روی تیرها و ستون های فولادی مشخص می شود. این پلیت ها یا مستقیماً به اعضای فولادی جوش داده می شوند یا از طریق نبشی ها و براکت ها متصل می گردند. سطح فولاد در محل جوشکاری باید تمیز و عاری از رنگ و زنگ زدگی باشد.
نصب وال پست:
- پس از آماده سازی اتصالات در سازه اصلی پروفیل های وال پست با ابعاد و طول مشخص شده در نقشه در محل خود قرار داده می شوند.
- اتصال وال پست به پلیت های انتظار یا اعضای سازه ای انجام می شود. این اتصال معمولاً با جوشکاری انجام می گیرد. کیفیت جوشکاری باید مطابق با ضوابط مبحث دهم و تأیید مهندس ناظر باشد. در برخی موارد ممکن است از اتصالات پیچی نیز استفاده شود که باید مطابق با جزئیات نقشه باشد.
- تراز و شاقول بودن وال پست ها در این مرحله بسیار حیاتی است و باید با دقت کنترل شود.
دیوارچینی و اتصال آن به وال پست:
- پس از نصب وال پست ها فرآیند دیوارچینی آغاز می شود.
- در حین دیوارچینی اتصالات بین دیوار و وال پست اجرا می شود. این اتصالات می تواند شامل قراردادن میلگرد بستر در هر چند رج (معمولاً 3 یا 4 رج) و جوش دادن یا بستن آن به وال پست باشد.
- استفاده از شاخک های فلزی یا بست های انعطاف پذیر نیز رایج است. این بست ها باید در فواصل مشخص شده در نقشه نصب شده و به گونه ای باشند که امکان حرکت قائم دیوار فراهم شود.
- در دیوارهای بلندتر از حد مجاز نیاز به اجرای وال پست های افقی یا کمربندی نیز وجود دارد که این ها نیز باید در حین دیوارچینی اجرا و به وال پست های قائم یا ستون ها متصل شوند.
پر کردن فضای خالی (درز انقطاع):
- پس از اتمام دیوارچینی فضای خالی بین بالای دیوار و زیر تیر یا سقف و همچنین درز انقطاع بین دیوار و ستون ها باید با مصالح تراکم پذیر پر شود.
- این مصالح معمولاً شامل پشم سنگ فوم پلی اتیلن یا مصالح مشابه است. استفاده از این مصالح باعث می شود که در هنگام تغییر شکل های سازه دیوار تحت فشار قرار نگیرد و آسیب نبیند.
- نباید این فضا با ملات سفت یا مصالح بنایی پر شود زیرا عملاً نقش درز انقطاع را از بین می برد و باعث گیرداری دیوار به سازه و تخریب آن در زلزله می شود.
نازک کاری:
پس از اتمام مراحل اصلی وال پست ها و اتصالات آن ها در داخل دیوار قرار گرفته و در مراحل نازک کاری پوشانده می شوند. مهم است که در مرحله نازک کاری نیز آسیبی به وال پست ها یا اتصالات آن ها وارد نشود.
رعایت دقیق این مراحل و جزئیات اجرایی مطابق با نقشه ها و نظارت مستمر مهندس ناظر تضمین کننده عملکرد صحیح وال پست خواهد بود.
انواع وال پست و کاربردهای آن ها
وال پست ها را می توان بر اساس جنس مصالح مورد استفاده به انواع مختلفی دسته بندی کرد که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارند و برای شرایط مختلفی مناسب هستند:
- وال پست فلزی:این متداول ترین نوع وال پست در ساختمان های با اسکلت فولادی و بتنی است. معمولاً از پروفیل های نبشی قوطی (باکس) یا ناودانی ساخته می شود. ابعاد و نوع پروفیل بر اساس محاسبات مهندس طراح و با توجه به ابعاد دیوار و نیروهای وارده تعیین می گردد. وال پست فلزی به دلیل مقاومت بالا سرعت نصب نسبی و امکان ایجاد اتصالات محکم به سازه اصلی (عمدتاً با جوشکاری) گزینه محبولی محسوب می شود.
- وال پست بتنی:این نوع وال پست به صورت درجا و با آرماتوربندی و قالب بندی در کنار دیوار اجرا می شود. معمولاً برای دیوارهای بتنی یا دیوارهایی که به سازه بتنی متصل می شوند کاربرد دارد. اجرای وال پست بتنی ممکن است زمان برتر و دشوارتر از نوع فلزی باشد اما می تواند یکپارچگی خوبی با دیوار بتنی ایجاد کند.
- وال پست مصالح بنایی (با میلگرد بستر):در این روش از خود مصالح دیوار (آجر یا بلوک) برای ساخت وال پست استفاده می شود اما با این تفاوت که در داخل یا کنار آن میلگرد و ملات یا بتن قرار داده می شود. استفاده از میلگرد بستر در لایه های مختلف دیوارچینی و اتصال آن به المان های قائم (مانند نبشی یا میلگرد انتظار) نیز نوعی مهار دیوار محسوب می شود. این روش بیشتر برای دیوارهای داخلی یا دیوارهایی با ارتفاع و طول کمتر کاربرد دارد و ممکن است برای دیوارهای پیرامونی بلند و در مناطق لرزه خیز به تنهایی کافی نباشد و نیاز به ترکیب با وال پست فلزی یا بتنی داشته باشد.
- وال پست با استفاده از ناودانی منقطع (نبشی منقطع):این روش که در سال های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است به جای استفاده از یک پروفیل سرتاسری از قطعات ناودانی یا نبشی در فواصل مشخص (معمولاً در محل میلگردهای بستر) استفاده می کند. این قطعات به سازه اصلی متصل شده و میلگرد بستر به آن ها متصل می شود. این روش می تواند در کنترل ترک های ناشی از نشست افتراقی یا خزش سازه مؤثرتر باشد.
انتخاب نوع وال پست بستگی به عواملی مانند نوع سازه (فولادی یا بتنی) نوع مصالح دیوار ارتفاع و طول دیوار میزان نیروی جانبی وارده ملاحظات اقتصادی و همچنین نظر و محاسبات مهندس طراح دارد.
مزایا و معایب هر نوع وال پست
نکات مهم در بازرسی و نگهداری وال پست
بازرسی وال پست ها در حین اجرا و پس از آن برای اطمینان از عملکرد صحیح آن ها در برابر نیروهای جانبی ضروری است. مهندسان ناظر نقش کلیدی در بازرسی حین اجرا دارند اما پس از اتمام ساخت نیز بازرسی های دوره ای می تواند به شناسایی مشکلات احتمالی کمک کند. نکات مهم در بازرسی و نگهداری وال پست عبارتند از:
- بازرسی حین اجرا:
- کنترل انطباق با نقشه ها: اطمینان از اینکه وال پست ها در محل های مشخص شده با ابعاد و پروفیل صحیح و مطابق با جزئیات نقشه نصب شده اند.
- کنترل اتصالات به سازه اصلی: بررسی کیفیت جوشکاری (در اتصالات جوشی) یا نوع و تعداد پیچ ها (در اتصالات پیچی) و همچنین اطمینان از محکم بودن اتصالات. در اسکلت بتنی کنترل نصب صحیح پلیت های انتظار یا کاشت میلگردها قبل از بتن ریزی.
- کنترل تراز و شاقول بودن: اطمینان از اینکه وال پست ها به صورت قائم و در تراز صحیح نصب شده اند.
- کنترل اجرای اتصالات دیوار به وال پست: بررسی نصب صحیح میلگردهای بستر شاخک ها یا بست های انعطاف پذیر در فواصل و به روش صحیح.
- کنترل اجرای درز انقطاع: اطمینان از وجود فضای خالی مناسب بین دیوار و سازه اصلی و پر شدن آن با مصالح تراکم پذیر.
- بازرسی پس از اتمام ساخت (دوره ای):
- بررسی ظاهری: مشاهده دیوارها در مجاورت وال پست ها برای یافتن نشانه های ترک خوردگی غیرمعمول که ممکن است ناشی از عملکرد نادرست وال پست باشد.
- بررسی خوردگی: در وال پست های فلزی بررسی وجود زنگ زدگی یا خوردگی به ویژه در نقاط اتصال. در صورت مشاهده اقدامات لازم برای ضدزنگ زدن مجدد یا تعمیرات انجام شود.
- بررسی اتصالات: در صورت امکان دسترسی بررسی محکم بودن اتصالات وال پست به سازه اصلی و اتصالات دیوار به وال پست.
- بررسی مصالح پرکننده درز انقطاع: اطمینان از اینکه مصالح تراکم پذیر در جای خود باقی مانده اند و آسیب ندیده اند.
نگهداری وال پست ها عمدتاً شامل محافظت از وال پست های فلزی در برابر خوردگی (با استفاده از ضدزنگ و رنگ مناسب) و همچنین اطمینان از عدم آسیب دیدن آن ها در طول زمان (مثلاً در اثر ضربه یا تغییرات در ساختمان) است. بازرسی های منظم به ویژه پس از وقوع زلزله های شدید یا طوفان ها می تواند به شناسایی مشکلات احتمالی کمک کرده و امکان انجام تعمیرات پیشگیرانه را فراهم آورد.
اشتباهات رایج در اجرای وال پست و راهکارهای پیشگیری از آن ها
متأسفانه به دلیل عدم آشنایی کافی یا سهل انگاری اشتباهات متعددی در اجرای وال پست رخ می دهد که می تواند عملکرد آن را به شدت تحت تأثیر قرار داده و عملاً هدف از اجرای آن را ناکام بگذارد. برخی از رایج ترین این اشتباهات و راهکارهای پیشگیری از آن ها عبارتند از:
- عدم اجرای وال پست در محل های مورد نیاز:اشتباه: عدم پیش بینی و اجرای وال پست برای دیوارهای بلند طولانی یا دیوارهایی که در معرض بارهای جانبی قابل توجهی هستند.راهکار: مهندس طراح باید با دقت تمامی دیوارهای غیرسازه ای را بررسی کرده و نیاز یا عدم نیاز به وال پست را بر اساس محاسبات و ضوابط مقررات ملی ساختمان (به ویژه محدودیت های ابعادی دیوار بدون وال پست) تعیین و در نقشه ها مشخص کند. مجری و ناظر نیز باید بر اجرای تمامی وال پست های مشخص شده در نقشه نظارت داشته باشند.
- استفاده از وال پست نامناسب:اشتباه: استفاده از نوع یا ابعاد پروفیل نامناسب برای وال پست که قادر به تحمل نیروهای طراحی شده نباشد.راهکار: نوع و ابعاد وال پست باید دقیقاً مطابق با نقشه های اجرایی باشد که بر اساس محاسبات مهندس طراح تهیه شده اند. استفاده از پروفیل های غیراستاندارد یا با ابعاد کوچکتر از آنچه در نقشه آمده ممنوع است.
- اجرای نادرست اتصالات به سازه اصلی:اشتباه: ضعف در اتصالات وال پست به تیرها و ستون ها مانند جوشکاری ضعیف استفاده از رول بولت های نامناسب عدم کار گذاشتن پلیت انتظار در بتن یا اتصال به میلگرد به جای سازه اصلی.راهکار: اتصالات باید دقیقاً مطابق با جزئیات ارائه شده در نقشه های اجرایی و ضوابط مباحث هشتم و دهم مقررات ملی ساختمان اجرا شوند. کیفیت جوشکاری باید توسط بازرس جوش یا مهندس ناظر کنترل شود. در اسکلت بتنی نصب پلیت های انتظار در زمان بتن ریزی یا استفاده از روش های کاشت میلگرد استاندارد الزامی است.
- عدم رعایت درز انقطاع بین دیوار و سازه:اشتباه: چسباندن کامل دیوار به ستون ها و زیر تیرها یا پر کردن فضای خالی (درز انقطاع) با مصالح سفت مانند ملات.راهکار: درز انقطاع بین دیوار و سازه اصلی باید با رعایت حداقل فاصله مشخص شده در ضوابط و نقشه ها (معمولاً حدود 2.5 سانتی متر) اجرا شود. این فضا باید با مصالح تراکم پذیر نظیر پشم سنگ یا فوم پر شود تا دیوار در هنگام تغییر شکل های سازه تحت فشار قرار نگیرد.
- اجرای نادرست اتصالات دیوار به وال پست:اشتباه: عدم اجرای میلگرد بستر یا شاخک های اتصال در فواصل مناسب یا اتصال صلب دیوار به وال پست به گونه ای که امکان حرکت قائم محدود دیوار فراهم نشود.راهکار: اتصالات دیوار به وال پست باید مطابق با جزئیات نقشه و با استفاده از میلگرد بستر یا بست های انعطاف پذیر در فواصل مشخص شده اجرا شوند. این اتصالات باید دیوار را در جهت جانبی مهار کنند اما در جهت قائم اجازه حرکت اندکی را بدهند.
- عدم کنترل کیفیت مصالح:اشتباه: استفاده از پروفیل های فلزی با کیفیت پایین یا مصالح جوشکاری نامناسب.راهکار: مصالح مورد استفاده باید استاندارد و مطابق با مشخصات فنی پروژه باشند. پروفیل های فلزی باید عاری از زنگ زدگی شدید باشند و قبل از نصب ضدزنگ زده شوند.
- عدم نظارت کافی:اشتباه: عدم حضور مستمر و نظارت دقیق مهندس ناظر بر فرآیند اجرای وال پست.راهکار: مهندس ناظر باید در مراحل کلیدی اجرای وال پست از جمله قبل از بتن ریزی (برای کنترل پلیت ها) حین نصب وال پست های فلزی و حین دیوارچینی (برای کنترل اتصالات دیوار به وال پست و اجرای درز انقطاع) حضور داشته و از صحت اجرا اطمینان حاصل کند.
پیشگیری از این اشتباهات نیازمند دانش فنی دقت در اجرا نظارت مستمر و پایبندی به ضوابط و نقشه های اجرایی است.
تاثیر وال پست بر هزینه ساخت و ساز
اجرای وال پست خواه به صورت فلزی یا بتنی قطعاً هزینه ای اضافی به هزینه های کلی ساخت و ساز اضافه می کند. این هزینه شامل هزینه مصالح (پروفیل فلزی میلگرد پلیت الکترود مصالح پرکننده) هزینه دستمزد اجرا (جوشکاری نصب قالب بندی و بتن ریزی در نوع بتنی) و هزینه نظارت می شود.
با این حال این هزینه در مقایسه با مزایایی که اجرای صحیح وال پست به همراه دارد بسیار ناچیز است. مزایایی نظیر:
- کاهش چشمگیر خسارات در زمان زلزله: وال پست با جلوگیری از تخریب و ریزش دیوارها از خسارات مالی گسترده به سازه تأسیسات و اثاثیه جلوگیری می کند. هزینه تعمیرات پس از زلزله در ساختمانی که وال پست در آن به درستی اجرا شده به مراتب کمتر از ساختمانی است که فاقد وال پست یا با اجرای غیراصولی است.
- حفاظت از جان انسان ها: مهم ترین فایده وال پست حفاظت از جان ساکنین با جلوگیری از سقوط آوار دیوارها است. ارزش این موضوع قابل مقایسه با هیچ هزینه مالی نیست.
- افزایش ارزش ملک: ساختمانی که مطابق با آخرین استانداردها و ضوابط لرزه ای ساخته شده و از ایمنی بالاتری برخوردار است ارزش بیشتری در بازار خواهد داشت.
- کاهش هزینه های نگهداری بلندمدت: دیوارهای مهار شده کمتر دچار ترک خوردگی و آسیب می شوند که این امر به کاهش هزینه های تعمیر و نگهداری در طول عمر ساختمان منجر می شود.
بنابراین هزینه اجرای وال پست را نباید صرفاً یک هزینه اضافی تلقی کرد بلکه باید آن را یک سرمایه گذاری ضروری برای افزایش ایمنی دوام و ارزش ساختمان در برابر حوادث طبیعی دانست. نادیده گرفتن این هزینه به بهانه کاهش هزینه های اولیه ساخت در بلندمدت می تواند منجر به خسارات و هزینه های به مراتب سنگین تری شود.
FAQ
آیا اجرای وال پست در تمام ساختمان ها الزامی است؟
طبق مقررات ملی ساختمان اجرای وال پست یا روش های جایگزین مهار دیوار برای دیوارهای غیرسازه ای با ابعاد مشخص (معمولاً طول بیش از 4 متر یا ارتفاع بیش از 3.5 متر) و همچنین در لبه آزاد دیوارها الزامی است. این الزام برای افزایش مقاومت در برابر نیروهای جانبی است.
فاصله مجاز بین وال پست ها چقدر است؟
فاصله مجاز بین وال پست های قائم معمولاً بر اساس ضخامت ارتفاع و نوع مصالح دیوار و همچنین نیروی جانبی وارده محاسبه می شود اما به طور کلی این فاصله نباید از حدود 4 تا 5 متر تجاوز کند. این فاصله باید دقیقاً در نقشه های اجرایی مشخص شده باشد.
چه نوع وال پستی برای دیوار بلوکی مناسب تر است؟
برای دیوارهای ساخته شده از بلوک های سیمانی یا سفالی معمولاً از وال پست فلزی (نبشی یا قوطی) استفاده می شود. اتصال دیوار بلوکی به وال پست فلزی معمولاً با استفاده از میلگرد بستر یا بست های انعطاف پذیر صورت می گیرد تا مهار جانبی تأمین شود.
چگونه می توان از خوردگی وال پست فلزی جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از خوردگی وال پست فلزی باید قبل از نصب سطح آن کاملاً تمیز شده و با ضدزنگ مناسب پوشانده شود. پس از نصب نیز در صورت نیاز و قبل از نازک کاری می توان از یک لایه رنگ محافظ استفاده کرد.
آیا می توان وال پست را به صورت پیش ساخته تهیه کرد؟
بله برخی از انواع وال پست های فلزی را می توان بر اساس ابعاد و مشخصات نقشه های اجرایی به صورت پیش ساخته در کارگاه یا کارخانه تولید و سپس به محل پروژه حمل و نصب کرد. این کار می تواند سرعت اجرا را افزایش دهد.