شناسایی موانع و راهکار های توسعه سرمایه علمی در میدان دانشگاهی

به گزارش خبرگزاری آنا رویکرد کارآفرینی سازمانی به عنوان راهبردی برای خلق ارزش های اقتصادی و فرااقتصادی در حوزۀ آموزش عالی غیردولتیِ ایران از منظر نظری و عملی به شدت مغفول است. در دهه های اخیر موضوع علم و تولیدات علم و فناوری اهمیت روزافزونی در نظام آموزش عالی کشور پیدا کرده است و مبنایی برای توسعه پایدار محسوب می شود.

پژوهشگران در مقاله ای با عنوان «شناسایی موانع و راهکار های توسعه سرمایه علمی در میدان دانشگاهی/ از دیدگاه کنشگران دانشگاه شهید بهشتی» به این موضوع پرداخته اند که توسعه علم و فناوری از جمله موضوعاتی است که اهمیت روزافزون یافته و نقش اساسی و راهبردی در تکامل و پیشرفت جوامع مختلف دارد و همین نکته بر ضرورت جست وجوی عوامل تسهیل کننده و موانع بازدارنده رشد و توسعه علمی تأکید می کند.

* مفهوم توسعه

در این پژوهش آمده است که برنامه ریزی برای توسعه در کشور های مختلف مورد توجه قرار گرفته است و برنامه ریزان در آغاز توسعه را همان رشد اقتصادی تلقی کردند و بر این باور بودند که تولید ناخالص ملی مهمترین شاخص توسعه هر جامع های به شمار می رود.

به زعم این پژوهش با وجود این در دهه های ۱۹۹۰ نیز بحث های نوینی در خصوص شاخص های توسعه مطرح شد که توسعه پدیده ای صرفا اقتصادی نیست و ابعاد دیگری را دربرمی گیرد. در شکل زیر روند پیشرفت مفهوم توسعه نشان داده شده است.

* توسعه علمی و ارکان آن

در این پژوهش آمده است که توسعه علمی عبارت است از رشد همراه با افزایش ظرفیت های علمی اعم از ظرفیت های فیزیکی انسانی و اجتماعی هر چقدر از نظر علمی دانش و دستاورد های یک کشور پیشرفت کند میتواند در جهت توسعه علمی قدم بردارد و برای رسیدن به توسعه علمی باید زمینه های علمی فراهم شود.

* توسعه سرمایه علمی بر پایه صلاحیت و مهارت علمی

طبق نتایج این پژوهش دانشگاه ها به عنوان موتور محرکه توسعه علمی و یکی از تأثیرگذارترین نهاد های پیشبرد علم تحقیق و فناوری محسوب می شوند. از طرف دیگر امروزه نهاد های دانشگاهی نقش به سزایی در تولید و توسعه سرمایه های علمی که خود مبنایی در جهت توسعه علم و فناوری هستند ایفا می کنند. 

این پژوهش بیان می کند که در این میان توجه به معنای چند مفهوم ضروری به نظر می رسد: اول مفهوم توسعه و تفاوت آن با مفهوم رشد است؛ طبق مطالعات صورت گرفته در این پژوهشی تأکید دارد در مفهوم رشد بیشتر بر پارادایم های اقتصادی و کم حالیکه مفهوم توسعه به تغییر و دگرگونی اجتماعی اشاره می کند که می تواند به تحول و تکامل منجر شود؛ تغییراتی که در بافت اجتماعی سیاسی اقتصادی و فرهنگ جوامع رخ می دهد و در جهت ارتقای سطح رفاه جامعه صورت می گیرد. 

دومین مفهوم بااهمیت دیگر مفهوم توسعه سرمایه علمی است. طبق این مفهوم سرمایه علمی ترکیبی از تخصص های علمی مهارت های اجتماعی و صلاحیت های حرفه ای است که انسان دانشگاهی در صورت دست نیافتن به آنها نمی تواند به مرجعیت و اقتدار علمی دست یابد.

به زعم این پژوهش توسعه سرمایه علمی بر پایه صلاحیت و مهارت علمی ارزش افزوده های کسب و انتقال علم و اعتبار علمی در میان اجتماعات علمی به دست می آید و در اینجاست که مشخص می شود بین مشهور شدن از نظر علمی با فرهیختگی علمی تفاوت است.

* توسعه سرمایه علمی در میدان دانشگاهی

در ادامه این پژوهش آمده است که طبق دیدگاه کنشگران دانشگاه شهید بهشتی قدرت و اعتبار کسبشده از طریق علم مجموع شناخت ایجادشده توسط
کنشگران دانشگاهی مرجعیت علمی کنشگران دخیل در میدان علمی و افتخار و اعتبار علمی افراد به عنوان سرمایه های علمی نامشهود و ناملموس در دانشگاه تعریف شده اند.

در این پژوهش آمده است که ایجاد و شکل گیری اعتبار غیرواقعی در فعالیت های علمی حضور شبه علم در کنار علم ناب شکل گیری علم دروغین کاذب و صوری برای رفع و رجوع امور دانشگاهی وجود نمادین و بدون تأثیر برخی افراد دارای نفوذ بر فعالیت های علمی حمایت از برنامه های دارای بازده نمایشی به جای حل معضلات ساختاری مدیریتی دانشگاه و قدرت صوری و فاقد تأثیر اجتماعی برخی کنشگران به عنوان عوامل بازدارنده توسعه سرمایه های علمی در دانشگاه شهید بهشتی شناسایی شده اند.

تحلیل اظهارات کنشگران دانشگاه شهید بهشتی بیانگر آن است که ارج نهادن سرمایه های علمی در دانشگاه و توجه به نقش با اهمیت آنها در تربیت و شکوفایی سرمایه های علمی برای نسل های دانشگاهی تأثیر به سزایی دارد.

در پایان این پژوهش به عنوان جمع بندی آمده است که شناسایی قدرت های نفوذ مثبت در هر دانشکده برای هدایت فعالیت های علمی استفاده از ظرفیت ها و توانمندی های دانش آموختگان و کارکنان دانشگاهی در دانشگاه معرفی افراد سرشناس و برجسته در جریانات و مناسبات علمی برگزاری رویداد های ایده پردازی حمایت از ایده های نو و کشف و بالفعل کردن استعداد های بالقوه از جمله راهکار های توسعه سرمایه علمی در دانشگاه است.

این پژوهش به کوشش فاطمه نصراللهی نیا (استادیار مدیریت برنامه ریزی توسعه آموزش عالی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران) انجام شده است.