درصد همانندی قابل قبول پروپوزال
درصد همانندجویی قابل قبول برای پروپوزال معمولاً زیر 30 درصد است اما این میزان بسته به دانشگاه و مقطع تحصیلی متفاوت است. در ادامه به بررسی جزئیات این موضوع و چگونگی کاهش آن می‌پردازیم.
حفظ اصالت و پرهیز از سرقت علمی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دانشجویان و پژوهشگران در نگارش متون دانشگاهی مانند پروپوزال پایان‌نامه و مقاله است. سامانه همانندجو ابزاری کلیدی در این زمینه محسوب می‌شود که با بررسی میزان تشابه متنی به سنجش اعتبار علمی کار کمک می‌کند. درک صحیح از مفهوم همانندجویی میزان مجاز آن و روش‌های کاهش مشابهت برای هر دانشجویی که در مراحل نگارش پروپوزال یا پایان‌نامه است ضروری است.
همانندجویی یا تشابه‌یابی متنی فرآیندی است که طی آن یک نرم‌افزار یا سامانه متن یک سند (مانند پروپوزال پایان‌نامه مقاله) را با پایگاه داده عظیمی از متون دیگر (شامل مقالات منتشر شده پایان‌نامه‌ها کتاب‌ها و محتوای وب) مقایسه می‌کند. هدف اصلی از این مقایسه شناسایی بخش‌هایی است که عیناً یا با تغییرات جزئی از منابع دیگر کپی شده‌اند. این ابزار به دانشگاه‌ها و نشریات علمی کمک می‌کند تا از اصالت محتوای ارسالی اطمینان حاصل کرده و از بروز سرقت ادبی جلوگیری نمایند. نتیجه این فرآیند معمولاً به صورت درصدی گزارش می‌شود که نشان‌دهنده میزان شباهت متن مورد بررسی با منابع موجود در پایگاه داده سامانه است.
سرقت ادبی در یک پایان‌نامه یا هر اثر علمی دیگر به معنای استفاده از کلمات ایده‌ها یا ساختارهای نوشتاری دیگران بدون ذکر منبع و اعتباردهی مناسب است. این موضوع می‌تواند شامل کپی کردن مستقیم جملات یا پاراگراف‌ها بدون نقل قول و ارجاع بازنویسی بخش‌هایی از متن دیگران بدون تغییرات کافی (پارافریز ضعیف) استفاده از ایده‌ها یا یافته‌های پژوهشگران دیگر بدون ذکر نام آن‌ها و حتی استفاده از کارهای قبلی خود فرد بدون ارجاع مناسب (خودسرقتی) باشد. هرگونه استفاده از محتوای تولید شده توسط شخص دیگر بدون رعایت اصول اخلاقی و علمی در ارجاع‌دهی به عنوان مصداق سرقت علمی تلقی شده و می‌تواند منجر به رد اثر یا پیامدهای جدی‌تر شود.
درصد قابل قبول همانندجویی در متون علمی یک عدد ثابت و مطلق نیست و بسته به سیاست‌های هر دانشگاه مؤسسه پژوهشی یا نشریه علمی می‌تواند متفاوت باشد. با این حال یک معیار کلی و رایج در بسیاری از مراکز علمی درصد همانندجویی زیر 30 درصد است. این بدان معناست که حداکثر 30 درصد از متن شما می‌تواند با منابع موجود در پایگاه داده سامانه تشابه داشته باشد. البته باید توجه داشت که حتی با وجود درصد پایین بخش‌های مشابه باید به درستی ارجاع‌دهی شده باشند. برخی دانشگاه‌ها و ژورنال‌های معتبر ممکن است درصد مجاز پایین‌تری را تعیین کنند.
درصد قابل قبول برای پایان‌نامه‌ها معمولاً در محدوده 20 تا 30 درصد قرار می‌گیرد. این میزان برای بخش‌های مختلف پایان‌نامه می‌تواند متفاوت باشد؛ به عنوان مثال بخش‌هایی مانند روش تحقیق ابزارها یا حتی برخی تعاریف استاندارد ممکن است به طور طبیعی دارای تشابه بیشتری باشند در حالی که بخش‌هایی مانند بیان مسئله اهداف فرضیات تجزیه و تحلیل داده‌ها و نتیجه‌گیری باید دارای کمترین میزان همانندی باشند. دانشگاه‌ها اغلب دستورالعمل‌های مشخصی در این زمینه دارند و دانشجویان باید قبل از نگارش از این معیارها مطلع شوند.
دانشگاه آزاد اسلامی نیز مانند سایر دانشگاه‌ها سیاست‌های خاص خود را در زمینه همانندجویی پایان‌نامه‌ها دارد. به طور معمول درصد مجاز همانندی برای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری در این دانشگاه نیز در محدوده 20 تا 30 درصد تعیین می‌شود. با این حال ممکن است این درصد بر اساس واحد دانشگاهی رشته تحصیلی و مقطع کمی متفاوت باشد. دانشجویان دانشگاه آزاد باید گزارش همانندجویی را از طریق سامانه مربوطه دریافت کرده و آن را به همراه سایر مدارک به آموزش یا پژوهش دانشکده ارائه دهند.
دانشگاه تهران به عنوان یکی از دانشگاه‌های پیشرو در ایران معمولاً استانداردهای سخت‌گیرانه‌تری در زمینه اصالت متون علمی دارد. درصد مجاز همانندی برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان این دانشگاه اغلب پایین‌تر از میانگین کشوری و در حدود 15 تا 25 درصد تعیین می‌شود. این سخت‌گیری با هدف ارتقاء کیفیت پژوهش‌ها و تأکید بر اصالت و نوآوری در تحقیقات صورت می‌گیرد. دانشجویان دانشگاه تهران ملزم به رعایت دقیق این استانداردها و ارائه گواهی همانندجویی با درصد مجاز هستند.
ژورنال‌های علمی معتبر به ویژه نشریات بین‌المللی با ضریب تأثیر بالا حساسیت بسیار زیادی نسبت به سرقت ادبی دارند و درصد همانندجویی قابل قبول برای مقالات ارسالی به آن‌ها به مراتب پایین‌تر از پایان‌نامه‌هاست. این درصد معمولاً در محدوده 10 تا 20 درصد و گاهی حتی کمتر از 10 درصد تعیین می‌شود. دلیل این سخت‌گیری اهمیت نوآوری اصالت و اعتبار علمی مقالات منتشر شده در این ژورنال‌هاست. نویسندگان مقالات باید نهایت دقت را در نگارش و ارجاع‌دهی به کار گیرند تا مقاله آن‌ها به دلیل تشابه بالا رد نشود.
تعیین درصد قابل قبول همانندجویی تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. اولین عامل سیاست‌ها و مقررات داخلی هر دانشگاه یا مؤسسه پژوهشی است که می‌تواند این درصد را تعیین یا تغییر دهد. مقطع تحصیلی نیز مؤثر است؛ معمولاً انتظار می‌رود دانشجویان دکتری درصد همانندی پایین‌تری نسبت به دانشجویان کارشناسی ارشد داشته باشند زیرا انتظار نوآوری و اصالت بیشتری از آن‌ها می‌رود. رشته تحصیلی نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد؛ برخی رشته‌ها (مانند علوم پایه یا فنی مهندسی) ممکن است به دلیل استفاده از تعاریف یا روش‌های استاندارد به طور طبیعی کمی تشابه بالاتری داشته باشند در حالی که در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی تأکید بیشتری بر تحلیل و تفسیر اصیل است. در نهایت نوع سند (پروپوزال پایان‌نامه مقاله) و حتی بخش‌های مختلف آن نیز در تعیین این درصد نقش دارند.
سامانه همانندجو ابزاری ملی برای بررسی تشابه متون علمی در ایران است که توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) راه‌اندازی شده است. فرآیند کار با این سامانه شامل ثبت‌نام کاربران (دانشجو و استاد) بارگذاری فایل پروپوزال یا پایان‌نامه با فرمت‌های مجاز و سپس مقایسه خودکار متن بارگذاری شده با پایگاه داده وسیع ایرانداک که شامل پایان‌نامه‌ها مقالات و سایر متون علمی است. سامانه گزارش تفصیلی از بخش‌های مشابه و منابع آن‌ها ارائه می‌دهد و در نهایت درصد کلی همانندجویی را محاسبه می‌کند. دریافت گواهی همانندجویی از این سامانه برای دفاع از پایان‌نامه یا تصویب پروپوزال در بسیاری از دانشگاه‌ها الزامی است.
سخت‌گیری در همانندجویی پروپوزال یا پایان‌نامه دلایل متعددی دارد که همگی به حفظ اعتبار و سلامت محیط علمی بازمی‌گردند. اصلی‌ترین دلیل مقابله با سرقت ادبی و اطمینان از اصالت و نوآوری در پژوهش‌هاست. سرقت علمی نه تنها حقوق مالکیت فکری دیگران را نقض می‌کند بلکه به اعتبار فرد سارق و مؤسسه‌ای که وی در آن تحصیل می‌کند آسیب می‌رساند. سخت‌گیری در همانندجویی دانشجویان را تشویق می‌کند تا با مطالعه عمیق منابع مفاهیم را درک کرده و آن‌ها را با زبان و تحلیل خود بازگو کنند که این خود به افزایش توانمندی‌های پژوهشی و نگارشی آن‌ها منجر می‌شود. همچنین این فرآیند تضمین‌کننده کیفیت محتوای علمی تولید شده در دانشگاه‌هاست.
در صورتی که درصد مشابهت در گزارش همانندجویی بالا باشد دانشجو یا پژوهشگر موظف است نسبت به کاهش آن اقدام کند. اولین گام بررسی دقیق گزارش همانندجویی و شناسایی بخش‌های دارای تشابه بالاست. سپس باید با بازگشت به منابع اصلی این بخش‌ها را بازنویسی کرد. این بازنویسی باید به گونه‌ای باشد که ضمن حفظ مفهوم اصلی از کلمات ساختار جملات و شیوه بیان متفاوتی استفاده شود (پارافریز صحیح). همچنین اطمینان حاصل شود که تمامی منابع استفاده شده به طور دقیق و با فرمت استاندارد در متن و فهرست منابع ارجاع داده شده‌اند. در برخی موارد ممکن است نیاز به حذف بخش‌هایی که ارتباط کمتری با موضوع اصلی دارند یا بازنگری کلی در شیوه نگارش باشد. مشورت با استاد راهنما در این مرحله بسیار کمک‌کننده است.
کاهش درصد همانندجویی به زیر 30 درصد نیازمند دقت و مهارت در نگارش علمی است. اصلی‌ترین روش تسلط بر تکنیک‌های پارافریز و خلاصه‌نویسی است. به جای کپی کردن مستقیم جملات ایده‌ها را از منابع مختلف استخراج کرده و آن‌ها را با زبان خود و به شیوه تحلیلی بیان کنید. هنگام استفاده از نقل قول مستقیم حتماً آن را در گیومه قرار داده و منبع دقیق را ذکر کنید اما سعی کنید استفاده از نقل قول مستقیم را به حداقل برسانید. ترکیب اطلاعات از چندین منبع در یک پاراگراف و بیان نتیجه‌گیری خودتان از آن‌ها نیز به کاهش تشابه کمک می‌کند. همچنین استفاده صحیح و کامل از سیستم‌های ارجاع‌دهی (مانند APA هاروارد و …) برای تمامی ایده‌ها آمارها و اطلاعاتی که از منابع دیگر گرفته‌اید ضروری است.
برای کاهش درصد همانندجویی چند ایده کلی وجود دارد که می‌توانند مؤثر باشند. اولاً فرآیند نگارش را به زمان کافی اختصاص دهید تا فرصت بازنگری و ویرایش داشته باشید. ثانیاً منابع را به دقت مطالعه کرده و مطمئن شوید که مفهوم اصلی را به درستی درک کرده‌اید تا بتوانید آن را با کلمات خود بیان کنید. ثالثاً هنگام یادداشت‌برداری از منابع مشخص کنید که کدام بخش‌ها نقل قول مستقیم هستند و کدام‌ها خلاصه‌برداری یا پارافریز شما. رابعاً پس از نگارش هر بخش آن را با گزارش همانندجویی بررسی کنید و بلافاصله نسبت به اصلاح بخش‌های پرتشابه اقدام نمایید. استفاده از واژگان مترادف و تغییر ساختار جملات نیز در کاهش تشابه مؤثر است.
بهترین روش کاهش درصد همانندجویی ترکیبی از تکنیک‌های مختلف است. این روش شامل مطالعه عمیق و تحلیلی منابع درک کامل مفاهیم توانایی بالای در پارافریز کردن مطالب با حفظ امانت علمی خلاصه‌نویسی مؤثر و ارجاع‌دهی دقیق و کامل به تمامی منابع مورد استفاده است. علاوه بر این توسعه سبک نگارشی منحصر به فرد خودتان که نشان‌دهنده تسلط شما بر موضوع و توانایی تجزیه و تحلیل شماست می‌تواند به کاهش طبیعی درصد تشابه کمک کند. استفاده از نرم‌افزارهای کمک‌آموزشی برای تمرین پارافریز نیز می‌تواند مفید باشد.
بخش بیان مسئله در پروپوزال محلی است که شما مشکل پژوهشی خود را مطرح کرده و ضرورت انجام تحقیق را تبیین می‌کنید. برای کاهش همانندی در این بخش باید بر توصیف منحصر به فرد شکاف دانش یا مشکلی که تحقیق شما قصد حل آن را دارد تمرکز کنید. به جای کپی کردن توضیحات کلی درباره اهمیت موضوع به طور خاص به ابعاد مسئله در بستر پژوهش خود بپردازید. از ترکیب اطلاعات آماری یا یافته‌های کلیدی از منابع مختلف برای نشان دادن ابعاد مسئله استفاده کنید اما تحلیل و ارتباط این اطلاعات با موضوع خودتان را با زبان خودتان بنویسید. بیان صریح نوآوری یا زاویه دید جدید شما در پرداختن به مسئله به کاهش تشابه کمک شایانی می‌کند.
بخش پیشینه پژوهش (مرور ادبیات) به طور طبیعی یکی از بخش‌هایی است که احتمال تشابه در آن بالاست زیرا مستلزم ارجاع به کارهای قبلی است. برای کاهش همانندجویی در این بخش به جای خلاصه کردن مجزای هر منبع سعی کنید منابع مرتبط را با هم ترکیب کرده و آن‌ها را به صورت موضوعی یا زمانی دسته‌بندی کنید. تحلیل انتقادی کارهای قبلی مقایسه یافته‌های مختلف شناسایی نقاط قوت و ضعف پژوهش‌های پیشین و برجسته کردن شکاف‌های تحقیقاتی که پژوهش شما قصد پر کردن آن‌ها را دارد همگی به کاهش تشابه و افزایش اصالت این بخش کمک می‌کنند. از بازنویسی صرف پرهیز کرده و بر تحلیل و سنتز (ترکیب و نتیجه‌گیری) تمرکز کنید.
اهداف و فرضیات پروپوزال یا پایان‌نامه بخش‌هایی هستند که باید به طور مستقیم از بیان مسئله و پیشینه پژوهش استخراج شوند و نمایانگر سؤالات یا فرضیات مشخص پژوهش شما باشند. این بخش‌ها ذاتاً باید منحصر به فرد باشند زیرا مستقیماً به تحقیق خاص شما مربوط می‌شوند. برای کاهش همانندجویی در این قسمت مطمئن شوید که اهداف و فرضیات به وضوح و با کلمات خودتان بیان شده‌اند و دقیقاً آنچه را که در پژوهش خود دنبال می‌کنید منعکس می‌کنند. از کپی کردن اهداف و فرضیات از نمونه‌های مشابه یا منابع دیگر به شدت پرهیز کنید حتی اگر موضوعات نزدیک باشند. هرگونه تشابه در این بخش‌ها می‌تواند نشان‌دهنده عدم اصالت در طراحی پژوهش باشد.
بخش تعاریف و مفاهیم اولیه ممکن است شامل اصطلاحات تخصصی یا تعاریف استاندارد باشد که تغییر دادن آن‌ها دشوار است. با این حال حتی در این بخش نیز می‌توان درصد همانندجویی را کاهش داد. به جای کپی کردن مستقیم تعاریف از یک منبع واحد می‌توانید تعریف را با کلمات خودتان بازنویسی کنید یا تعاریف مختلف از منابع گوناگون را مقایسه کرده و تعریف ترکیبی یا مورد نظر خود را ارائه دهید و منبع یا منابع آن را ذکر کنید. همچنین می‌توانید با ارائه مثال‌ها یا توضیحات بیشتری که با زمینه پژوهش شما مرتبط هستند به متن اصالت ببخشید. اگر مجبور به استفاده از یک تعریف استاندارد و غیرقابل تغییر هستید حتماً آن را در گیومه قرار داده و منبع دقیق را ذکر کنید.
نحوه دریافت گواهی همانندجویی معمولاً شامل چند مرحله است. ابتدا دانشجو باید پیش‌نویس نهایی پروپوزال یا پایان‌نامه خود را در سامانه همانندجو (مانند سامانه ایرانداک) بارگذاری کند. پس از اتمام فرآیند همانندجویی توسط سامانه و دریافت گزارش دانشجو باید گزارش را بررسی کرده و در صورت لزوم نسبت به کاهش درصد تشابه اقدام نماید. پس از اطمینان از رسیدن به درصد مجاز گزارش نهایی همانندجویی توسط سامانه صادر می‌شود. این گزارش باید به تأیید استاد راهنما برسد. در نهایت گواهی همانندجویی پس از تأیید نهایی توسط بخش پژوهش یا تحصیلات تکمیلی دانشگاه صادر می‌شود و برای انجام مراحل بعدی مانند دفاع یا تصویب پروپوزال الزامی است.
چند درصد مشابهت مقاله قابل قبول است؟
درصد مشابهت قابل قبول برای مقالات علمی معمولاً پایین‌تر از پایان‌نامه‌هاست و بسته به ژورنال متفاوت است اما اغلب در محدوده 10 تا 20 درصد یا حتی کمتر قرار دارد.
آیا درصد مشابهت بالا همیشه به معنای سرقت ادبی است؟
خیر درصد مشابهت بالا لزوماً به معنای سرقت ادبی نیست. ممکن است بخش‌هایی از متن به درستی نقل قول یا ارجاع‌دهی شده باشند اما سیستم آن‌ها را به عنوان تشابه شناسایی کرده باشد. با این حال نیاز به بازنگری و کاهش درصد وجود دارد.
بهترین درصد همانندجویی چند است؟
بهترین درصد همانندجویی پایین‌ترین درصد ممکن است که نشان‌دهنده اصالت و نوآوری بالای متن شماست مشروط بر اینکه تمامی منابع به درستی ارجاع داده شده باشند. هدف باید رسیدن به درصدی کمتر از حد مجاز تعیین شده توسط دانشگاه یا نشریه باشد.
چگونه می‌توانم درصد همانندجویی پایان نامه یا مقاله خود را بررسی کنم؟
برای بررسی درصد همانندجویی پایان‌نامه یا مقاله خود باید فایل آن را در سامانه‌های معتبر همانندجویی مانند سامانه همانندجو (ایرانداک) بارگذاری کنید. این سامانه‌ها متن شما را با پایگاه داده‌های وسیع مقایسه کرده و گزارش تشابه ارائه می‌دهند.
آیا خدمات ایران پیپر برای بررسی سرقت ادبی وجود دارد؟
ایران پیپر یک پلتفرم برای دسترسی به مقالات علمی است. برای بررسی سرقت ادبی باید از سامانه‌های تخصصی مانند سامانه همانندجو که توسط ایرانداک ارائه می‌شود استفاده کنید.