تماشای یک ماراتن ۷ ساعته؛ چرا «برادران کارامازوف» اثری نامتعارف است؟ – خبرگزاری آنلاین | اخبار ایران و جهان

به گزارش خبرنگار آنلاین گروه هنر خبرگزاری آنلاین قصد دارد در طول ایام نوروز به سراغ یک چهره تئاتری برجسته که در سال ۱۴۰۳ با اثر نمایشی موفقی روی صحنه رفته است برود. همچنین در گزارش های پیش رو به هنرمندان جوانی نیز می پردازیم که در سال گذشته در تئاتر ایران خوش درخشیدند و نمایش هایی را به صحنه بردند که هم مورد توجه مخاطبان قرار گرفت و هم منتقدان به آن روی خوش نشان دادند.

در این گزارش به سراغ نمایش «برادران کارامازوف» رفتیم.

نمایش «برادران کارامازوف» به نویسندگی فارس باقری و کارگردانی اشکان خیل نژاد از ۸ دی روی صحنه سالن سمندریان تماشاخانه ایران شهر رفته است.

خیل نژاد از ابتدای دهه ۹۰ به همراه یوسف باپیری نوید محمدزاده هوتن شکیبا و آرمان کوچکی گروه تئاتر «تازه» را شکل داد. فعالیت های او پس از ورود به دانشگاه تهران و شرکت در جشنواره تئاتر دانشگاهی با جدیت ادامه یافت و اجراهای اولیه اش در تئاتر مولوی و عضویت در حلقه تئاتر دانشگاهی سکوی پرتابی بود که او را به عنوان کارگردان به تئاتر حرفه ای ایران معرفی کند.

یک ماراتن ۷ ساعته؛ ریسک بزرگ خیل نژاد

در وهله اول موردی که «برادران کارامازوف» را از مابقی آثاری که روی صحنه هستند متمایز می کند مدت زمان اجراست؛ اجرای این نمایش که برای تماشا مدت زمانی حدود ۷ ساعت از مخاطب خود وقت می گیرد در شرایطی که آستانه تحمل مردم به محدودترین و کم ترین حالت خود رسیده است ریسک بزرگی به حساب می آید و کارگردان و دیگر عوامل تولید این خطر را پذیرفته اند که ممکن است این نمایش توسط مخاطبان طرد شود اما گویا خیل نژاد با اطمینان کافی نمایشش را در قالب اجرای عمومی به صحنه برده است.

«برادران کارامازوف» در روایت و پساروایت

روایت این اثر بدین شکل است که داستان حول محور خانواده کارامازوف در روسیه می گذرد. دیمیتری با پدرش فئودور اختلافات مالی جدی دارد. پدر به قتل می رسد و همه شهر دیمیتری را مجرم می پندارند و در دادگاه علیه او شهادت می دهند. در طول داستان ما با زندگی سه فرزند دیگر خانواده کارامازوف هم آشنا می شَویم: آلیوشا (راهب) ایوان (تحصیل کرده) و اسمردیاکوف (آشپز) که هر یک به نحوی در این به هم ریختگی نقش دارند.

تا اینجا چیزی جز روایت داستایفسکی بیان نشده است اما در مورد نمایش جدا از قصه آشنای رمان این اجرا گستره خود را محدود به اثر داستایفسکی نمی کند و تنها با حفظ کاراکترها و روابط شان در رمان به موقعیت ها و متریال هایی سرک می کشد که در فضاهای دیگری مسئله اش شده است؛ در یک عکس یک نقاشی یک فیلم یک جستار یک شعر و یا حتی زندگی واقعی اجراگران.

تقابل مخاطب با بدن های معاصر

مخاطب پس از تماشای این نمایش و خروج از سالن درگیر بدن های معاصری است که در تلفیق با فرم های کلاسیک روی صحنه ظاهر شده اند؛ در نمایش «برادران کارامازوف» که درون مایه متنی معروف در تاریخ ادبیات جهان از فئودور داستایفسکی را حفظ کرده است بدن ها بسیار حائز اهمیت هستند و بیش از خط روایی که در رمان داستایفسکی وجود دارد بدن ها ی آماده ای که مشخص است در طول تمرین چندساله این نمایش به یک هارمونی و هماهنگی با خود و دیگر بازیگران رسیده اند هستند که پی درپی مخاطب را شگفت زده می کند در کنار آن گروه بازیگران به زبانی مشترک رسیده اند که موضوع بعدی است که به آن می پردازیم.

ثمره ۷ سال تمرین؛ روابطی که ناخودآگاه شکل می گیرد!

موضوع بعدی که در این اثر نمایشی مهم است مسئله تمرین است؛ «برادران کارامازوف» حاصل یک تمرین ۷ سال مستمر است و این به وضوح در خود اثر حتی بدون خوانش بروشور نیز مشخص است. زیرا بازیگران این نمایش دیگر به متن یا میزانسن فکر نمی کنند و تمامی روابط میانشان به امری ناخودآگاه بدل شده است که این موضوع ثمره طی کردن یک سیر طولانی تمرین است.

پی ارتباط منظم بین وقایع نباشیم!

همانطور که در بروشور نمایش بیان شده است قطعاتی که در طول نمایش در پی یکدیگر اجرا می شوند هیچ گونه ارتباطی را میان خود فرض نمی کنند؛ اگر مخاطب تنها همین یک خط را در نظر بگیرد متوجه خواهد شد که با یک اثر عادی که بر اساس «برادران کارامازوف» داستایفسکی نوشته شده است مواجه نخواهد بود بلکه با یک روایت پست مدرن روبه رو است که ترکیبی از داستان این رمان و وقایعی است که در طول تمرین ۷ سال این نمایش شکل گرفته است.

ذهن خلاق خیل نژاد و گروهش

خیل نژاد برای طراحی جز به جز این اثر ایده جذابی در سر داشته است و خلاقیت کارگردان توام با گروه بازیگران سبب می شود مخاطب تا انتها پای نمایش بنشیند و با وجود ۲ آنتراکتی که بین اجرا در نظر گرفته شده است سالن را ترک نکند. حتی برخی از تماشاگران آنقدر درگیر تماشای نمایش می شوند که در طول آنتراکت از بحث و گفتگو با همراهان فاصله می گیرند و ترجیح می دهند روی آنچه که تاکنون دیده اند متمرکز شوند.

خواندن یا نخواندن «برادران کارامازوف»؛ فاقد اهمیت!

به شکلی صریح تر اگر پیش از دیدن این نمایش «برادران کارامازوف» داستایفسکی را نخواندید اصلاً اهمیتی ندارد چون در این نمایش با روایت داستان به صورت خطی آشنا می شوید حتی اگر این رمان را پیش تر مطالعه کرده اید نمایش برای شما چیزی فراتر از متن در نظر گرفته است. نمایش مجموعه ای از شیوه های اجرایی متفاوت را در بردارد که می توان به ارتباط با مخاطب ویدئو مپینگ رقص آواز و … اشاره کرد.

در پایان نکته ای که باید عنوان کرد این است که «برادران کارامازوف» یک اثر قابل توجه پست مدرن است که می تواند مشق خوبی برای دانشجویان و هنرجویان علاقه مند در حوزه بازیگری و کارگردانی باشد و شاید یک اثر کم تکرار در تئاتر ایران که به مولفه هایی پست مدرنیسم نگاهی تمام عیار داشته است.