ابزارهای ایران برای مواجهه با ترامپ

به گزارش ترند روز رضا رحمتی در یادداشتی در وطن امروز نوشت: دنیا در حال آماده شدن برای بازپس گیری کاخ سفید توسط ترامپ و ترامپیست هاست. ترامپ هم اینک هم پدیده است حتی بعد از گذشت نزدیک به ۸ سال از نخستین روزهایی که «پدیده» بود. به همین دلیل است که برای دومین بار «مرد سال» مجله «تایم» شده. او به همین مناسبت به «تایم» گفته درباره ایران «هر چیزی ممکن است رخ دهد وضعیت بسیار ناپایدار است». این جملات در حالی است که زمزمه های بسیاری درباره انتخاب یک فرد شدیدا «ضدایرانی» به عنوان «نماینده ویژه کاخ سفید در امور مرتبط با ایران» توسط ترامپ مطرح می شود. «ریچارد گرنل» که معروف به «سیاست مداری سرسخت نسبت به ایران» و یکی از «قائلان به سیاست تغییر رژیم در ایران» است می تواند مسیرهای مربوط به گفت وگوها بین ایران و آمریکا را مسدود کند. ترامپ هنوز هم ظرفیت هایی برای «پدیده» دنیای سیاست و سیاست بین الملل شدن دارد. آیا ترامپ برای ایران می تواند شگفتی ساز باشد و همه را شوکه کند؟ به برداشت من با توجه به ظرفیتی که از دوره پیشین ترامپ در ذهن داریم و با توجه به کسانی که در این روزها اسامی شان برای منطقه خاورمیانه و به عنوان مسؤولان مستقیم ایران معرفی شده اند می توان شگفتی های بیشتری نسبت به دور قبل ترامپ را از او انتظار داشت. با این برداشت سوالی که به وجود می آید این است که با وجود روی کار آمدن ترامپ در آمریکا ایران از چه ابزارهایی برای مواجهه با ترامپ و ترامپیست ها برخوردار است و اصولا چه باید کرد؟ این یادداشت تلاش خواهد کرد برخی «امکان های منطقه ای ایران» برای مواجهه یا فشار حداکثری ترامپ را مورد توجه قرار دهد. 

۱- متنوع سازی محیط بازیگری ایران

شاید مهم ترین اقدامی که ایران می تواند در این ماه ها و حتی بعد از آن انجام دهد این است که امکانات سیاست خارجی خود را گسترده کند. به این معنا که سیاست خارجی ایران باید به سمت تقویت و هر چه عمیق تر شدن روابط با همسایگان و هم پیمانان حرکت کند. اگر چه روابط بین المللی ایران در سال های گذشته محدود به روابط با همسایگان شده است اما موقعیت بی نظیر ایران به عنوان محل اتصال کشورهای ریز و درشت از یک سو و قرار گرفتن در محیط کنش زیرسیستم های مختلف سیاسی و بین المللی از جمله قفقاز خاورمیانه خلیج فارس آسیای جنوب غربی آسیای مرکزی و… همه و همه این امکان را برای ایران فراهم می کند که سیاست خارجی خود را متنوع کند. این دید به سیاست خارجی می تواند ایران را نه صرفا به یک بازیگر منطقه ای که حتی یک بازیگر بین المللی تبدیل کند. هر یک از این زیرسیستم ها درگیر معماهای مختلفی هستند؛ در حوزه قفقاز منازعه دیرینه بین آذربایجان و ارمنستان می تواند وضعیت میانجی گری ایران را تقویت کند بویژه که موضوع دالان زنگه زور نیز در همین حوزه قرار گرفته است که منافع ملی ایران را نیز مستقیما تحت تاثیر قرار می دهد. 

در منطقه آسیای مرکزی روابط بین تاجیکستان ترکمنستان ازبکستان و تا حدودی نیز افغانستان حائز اهمیت است. وضعیت افغانستان می تواند امکانات سیاست خارجی ایران را نه فقط در منطقه که حتی در سطح بین المللی افزایش دهد بویژه که ایران در روابط دوجانبه اش با افغانستان نیز درگیر پروژه هایی شبیه مواد مخدر مهاجرت قاچاق و مسائلی از این دست است و بدون حضور ایران نمی توان منازعات بین افغانستان و همسایگانش را حل و رفع کرد. 

در حوزه خلیج فارس سفر اخیر هیات عربستان به ایران می تواند سنگ بنای یک رابطه مهم در زیرسیستم خلیج فارس باشد. حضور هیات نظامی عربستان سعودی به ریاست ارتشبد فیاض بن حامد الرویلی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان در تهران در روز ۲۰ آبان و دیدار با سرلشکر باقری و گفت وگو پیرامون نگرانی های امنیتی دوجانبه در حالی انجام شد که روابط بین ۲ کشور در یکی دو ماه اخیر گسترش بیشتری یافته است. این در حالی است که عربستان مهم ترین نگرانی امنیتی خود را در منطقه خاورمیانه یعنی یمن تا حد زیادی برطرف کرده است و می تواند از زیر یوق اسارت حمایت های امنیتی ترامپ رها شود و رویکرد ترامپ نسبت به این کشور مبنی بر پرداخت هزینه های امنیتی حمایت آمریکا از عربستان در برابر ایران را از بین ببرد؛ موضوعی که هم تشدید تنش در منطقه را کنترل می کند و هم خیال عربستان از مسیری که برای توسعه انتخاب کرده را راحت کرده و مناقشه امنیتی خود با ایران را به سطح «کنترل شده» یا «مهارشده» رسانده است. ایران نیز می تواند از برآیند این تنش زدایی با کشورهای خلیج فارس بازیگری فعالی در این زیرسیستم داشته باشد و با همین رویکرد روابط خود را بویژه با عربستان بیشتر کند.

به نظر می رسد برگزاری مانورهای مشترک در دریای عمان مسیری ممکن برای رسیدن به این هدف باشد. همچنین ۲ دولت می توانند در مسیر سرمایه گذاری مشترک فعالانه تر عمل کرده و پیوندهای دوجانبه را تقویت کنند. این موضوع همچنین قابل سرایت به عمان نیز است. درباره یمن نیز به نظر می رسد رویکرد ایران باید از نگاه امنیتی صرف خارج شده و برنامه بلندمدتی برای ثبات سیاسی و اقتصادی در این کشور مورد توجه قرار گیرد. 

در زیرسیستم خاورمیانه نیز عراق به سبب پروژه نوسازی کنونی دولت می تواند محل توجه دیپلماسی اقتصادی ایران قرار گیرد بویژه که پیوندها و پیوستارهای ذهنی و روانی روابط ۲ کشور بسیار ممکن است. شاید اغراق نباشد اگر گفته شود عراق می تواند در دوره تحریم های شدید دور دوم ترامپ مهم ترین بازیگر روابط خارجی ایران باشد. تسهیل روابط با اقلیم کردستان عراق که در ماه های اخیر انجام شده است نیز می تواند این موضوع را تقویت کند؛ موضوعی که برای ایران آورده امنیتی نیز دارد و سبب تحکیم و تقویت مرزهای ۲ کشور می شود. 

حتی در محیط امنیتی کنونی سوریه نیز ایران می تواند وضعیت از دست رفته دستاوردهای امنیتی و سیاست خارجی را تا حدی ترمیم کند. این موضوع البته با پیچیدگی های بسیاری همراه است اما اگر مساله اهمیت منافع ملی است گفت وگو و ایجاد یک مسیر باز با گروه های حاکم در سوریه نیز امکان پذیر است. به هر حال موضوع مقدسات شیعیان در سوریه موضوع مهمی است که ضرورت رسیدن به یک نقشه راه پیرامون آن قبل از شکل گرفتن یک وضعیت خطرناک تر در مناسبات بین ایران و این گروه های حاکم بر سوریه امری ضروری است. 

۲- تقویت چسبندگی های امنیتی 

در مناسبات امنیتی منطقه ای و بین المللی ایران زمانی می تواند سطح آسیب را کاهش دهد که در معرض تکانش های امنیتی قرار نگیرد. منظور از تکانش های امنیتی این است که محیط داخلی امنیت ملی و منافع حیاتی کشور دستخوش فشارهای سیستم بین المللی نشود. قرار گرفتن در این وضعیت سبب گسترش محیط امنیتی ایران شده است. این موضوع به تقویت همکاری های ایران و ایجاد چسبندگی های امنیتی در سایر بازیگران منطقه ای به ایران منجر می شود. این شرایط می تواند احتمال آسیب و اقدامات امنیتی علیه ایران را کاهش داده و سبب شکل گیری یک محیط امنیتی با در نظر گرفتن اولویت های ایران در این مناطق شود. این موضوع زمانی اتفاق می افتد که اولویت های امنیتی ایران تبدیل به اولویت های امنیتی سایر کشورها نیز شود. گسترش محیط امنیتی ایران به معنای گسترش دامنه منازعه در غرب آسیا نیست بلکه برعکس به معنی کاهش دامنه منازعه و افزایش بازیگری بین المللی در محیط امنیتی است. ایران در تمام زیرسیستم ها امکان بازیگری دارد بنابراین امکان تسری و گسترش محیط امنیتی خود را نیز دارد. ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی و پیوندهای تاریخی و سیاسی خود از موقعیت امنیتی ویژه و منحصر به فردی برخوردار است و به همین سبب است که هیچ بازیگری در منطقه از این موقعیت برخوردار نیست. این موضوع سبب شده است هیچ مسیر امنیتی در این منطقه نتواند به نتیجه برسد مگر با در نظر گرفتن اولویت های امنیتی ایران یا در نظر گرفتن انتخاب های استراتژیک آن. بنابراین دست ایران برای مواجهه با ترامپ نه تنها بسته نیست بلکه به سبب افزایش دامنه انتخاب های ایران یا محیط گسترده امنیتی ایران امکان بازیگری ایران در منطقه وجود دارد. این محیط امنیتی می تواند چسبندگی های سیاسی و اقتصادی را نیز به دنبال داشته باشد و منافع اقتصادی متعاقب انتخاب های امنیتی ایجاد کند.

*بازنشر مطالب دیگر رسانه ها در ترند روز به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان می باشد.

انتهای پیام